Ο αστυνομικός που δημιούργησε το ψεύτικο ΚΚΕ την περίοδο του Μεταξά. Γιατί συνελήφθη και εξορίστηκε από τους Άγγλους

Η αντίσταση εναντίον της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου 1936 ήταν περιορισμένη καθώς από το ξεκίνημά της είχαν γίνει μαζικές συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων. Μέσα στα επόμενα χρόνια, η δικτατορία εξάρθρωσε και τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ συλλαμβάνοντας σημαντικά στελέχη του που ήταν ακόμη ελεύθερα.

Ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, υφυπουργός Δημόσιας Τάξης της χούντας, θεωρείται βασικός υπεύθυνος για την πάταξη κάθε αντίδρασης εναντίον του καθεστώτος. Ωστόσο, ο οργανωτής και ιθύνουν νους για τις ενέργειες κατά των κομμουνιστών ήταν το δεξί του χέρι, ο αστυνομικός Σπύρος Παξινός. Την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας, ο Παξινός ήταν επίσης υπεύθυνος για την αντικατασκοπεία και την εξάρθρωση δικτύων πρακτόρων του Άξονα στην Ελλάδα.

Στην αρχή της Κατοχής, διέφυγε στο Κάιρο, όπου άφησε υπονοούμενο, ότι για τον θάνατο του Μεταξά υπεύθυνοι ήταν οι Βρετανοί. Αυτοί τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. Δεν επέστρεψε στην Ελλάδα, και χρόνια αργότερα βρέθηκε δολοφονημένος στο Καράτσι υπό μυστηριώδης συνθήκες που θυμίζουν ταινία του Τζέιμς Μποντ.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Σπύρος Παξινός και 4^η Αυγούστου

Όταν στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε τη δικτατορία του, ο Σπύρος Παξινός ήταν ανώτατος αξιωματικός της Αστυνομίας Πόλεων και υποδιοικητής της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Αμέσως έγινε ένας από τα βασικά στελέχη στο μηχανισμό καταστολής του νέου καθεστώτος.

Εκτός από την υψηλή θέση του στην αστυνομία, ο Παξινός ξεχώριζε από τους συναδέλφους του γιατί ήταν πολύγλωσσος και καλλιεργημένος. Ήξερε αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας του Μεταξά του ανέθεσε να συλλάβει όσα σημαντικά στελέχη και μέλη του ΚΚΕ παρέμεναν ελεύθερα και κρύβονταν.

Λόγω της γνώσης γερμανικών, ο Μανιαδάκης έστειλε τον Σπύρο Παξινό για μετεκπαίδευση στη ναζιστική Γερμανία, που ακολουθούσε διάφορες μεθόδους στη δίωξη του κομμουνισμού. Εκεί ο Παξινός γνώρισε από κοντά τις πρακτικές της Γκεστάπο στη σύλληψη και ανάκριση.

Χρησιμοποιούσαν και τεχνικές παραπληροφόρησης ώστε να υποπτεύεται ο ένας τον άλλο ότι ήταν πράκτορας της ασφαλείας και προβοκάτορας.

Ο Παξινός επέστρεψε στην Ελλάδα το 1937 και τοποθετήθηκε επικεφαλής της «Υπηρεσίας Διώξεως Κομμουνισμού» με βοηθό του τον αστυνόμο Νικόλαο Χαραλαμπίδη.

Απηνής διώκτης των κομμουνιστών

Ο Παξινός εφάρμοσε αποτελεσματικά τις μεθόδους της Γκεστάπο. Το 1938-1939 πέτυχε την εξάρθρωση της καθοδήγησης του ΚΚΕ μέσω της σύλληψης πολλών ηγετικών στελεχών του κόμματος. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και κάποια θρυλικά ονόματα του κόμματος, όπως οι Νεφελούδης, Σκλάβαινας, Παρτσαλίδης, Σιάντος, Πλουμπίδης κ.α.

Επίσης, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια του Υφυπουργείου Ασφαλείας ώστε ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ που ήταν φυλακισμένα, να υπογράψουν «δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού». Μάλιστα, κατάφερε να κάνει πράκτορές του κάποια παλαιά στελέχη του κόμματος που υπέγραψαν δηλώσεις.

Η εξάρθρωση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ ήταν η πιο σημαντική επιτυχία του καθεστώτος καθώς το ΚΚΕ διέθετε την καλύτερη οργάνωση σε συνθήκες παρανομίας, απ’ όλα τα πολιτικά κόμματα που είχαν τεθεί εκτός νόμου από τον Μεταξά. Επιπλέον, λόγω των διώξεων και πριν το 1936, τα μέλη του τηρούσαν ευλαβικά τους συνωμοτικούς κανόνες. Δεν είναι τυχαίο ότι η μόνη σοβαρή ενέργεια εναντίον της δικτατορίας ήταν το βενιζελικό κίνημα στην Κρήτη το 1938, που όμως και αυτό στο τέλος απέτυχε.

Ίδρυση «Προσωρινής Διοίκησης του ΚΚΕ»

Ο Σπύρος Παξινός δεν έμεινε μόνο στις συλλήψεις σημαντικών στελεχών του ΚΚΕ, αλλά προχώρησε σε μία ενέργεια που στόχο είχε να αποσυντονίσει όσους δεν είχαν συλληφθεί ακόμη. Αντιγράφοντας πρακτικές που είχε εφαρμόσει η Γκεστάπο στη Γερμανία, τον Δεκέμβριο του 1939, μαζί με τον Μανιαδάκη και πρώην κομμουνιστές που είχαν συνταχθεί μυστικά με την 4^η Αυγούστου, ίδρυσε την «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ» (ΠΔ).

Ήταν ένας ασφαλίτικος μηχανισμός με σκοπό τη διάβρωση της πραγματικής ηγεσίας του ΚΚΕ, της λεγόμενης «Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής» (ΠΚΕ), την καθοδήγηση της οποίας είχε ο Νίκος Πλουμπίδης από το Σανατόριο Σωτηρία που νοσηλευόταν ως κρατούμενος.

Η ΠΔ έκανε την πρώτη εμφάνισή της τον Ιανουάριο του 1940. Μάλιστα, εξέδιδε και τον δικό της «Ριζοσπάστη» που υποτίθεται ότι ήταν παράνομος αλλά στην πραγματικότητα, εγραφαν τα κείμενα στη Γενική Ασφάλεια.

Από την αρχή η «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ». προκάλεσε χάος και πρωτοφανή σύγχυση στα στελέχη και μέλη του ΚΚΕ, τόσο αυτά που ήταν ελεύθερα όσο και αυτά που ήταν φυλακή ή εξορία. Η ψεύτικη ΠΔ ήρθε σε έντονη αντιπαράθεση με την αυθεντική «Παλιά Κεντρική Επιτροπή», κατηγορώντας η μια την άλλη για χαφιεδισμό. Η ΠΔ επηρέασε κυρίως τα υψηλόβαθμα στελέχη του ΚΚΕ που ήταν φυλακισμένα και αγνοούσαν πολλά που συνέβαιναν στην ελληνική κοινωνία. Ακόμα και ο Γ. Γ. του κόμματος, Νίκος Ζαχαριάδης, πίστεψε ότι η «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ» ήταν η καθοδήγηση των κομμουνιστών που ήταν ακόμη ελεύθεροι και υποψιαζόταν ότι η «Παλιά Κεντρική Επιτροπή» ήταν δημιούργημα της ασφαλείας. Το ίδιο ίσχυε και για τους φυλακισμένους κομμουνιστές στην Ακροναυπλία.

Στα τέλη του 1940 άρχισε να διαφαίνεται ότι η ΠΔ δεν ήταν αυτό που ισχυριζόταν, αλλά ασφαλίτικος μηχανισμός. Μόνο στην αρχή της Κατοχής, τον Μάιο του 1941, με τη συγκρότηση της λεγόμενης «Νέας Κεντρικής Επιτροπής» από στελέχη του κόμματος που απέδρασαν από τη φυλακή ή την εξορία, υπήρξε και πάλι μία και αδιαμφισβήτητη καθοδήγηση του ΚΚΕ.

Η δυσάρεστη εμπειρία της «Προσωρινής Διοίκησης του ΚΚΕ» είχε ως αποτέλεσμα για πολλά χρόνια αργότερα να υπάρχει καχυποψία στα στελέχη και τα μέλη του κόμματος ότι στις τάξεις του κόμματος είχα παρεισφρήσει ασφαλίτες και χαφιέδες.

Στην αντικατασκοπεία

Παράλληλα με τις διώξεις εναντίον των κομμουνιστών ως επικεφαλής της Υπηρεσίας Διώξεως Κομμουνισμού, ο Παξινός ανέλαβε και διοικητής του νεοσυσταθέντος “Κέντρου Αλλοδαπών”. Στην πραγματικότητα, ήταν υπηρεσία αντικατασκοπείας που είχε ως βασική αποστολή την ανακάλυψη και σύλληψη πρακτόρων ξένων δυνάμεων, αλλοδαπών και Ελλήνων.

Καθώς η Ευρώπη όδευε προς ένα νέο πόλεμο, η Ελλάδα είχε κατακλυστεί με πράκτορες, της Ιταλίας και της Γερμανίας. Πριν από την 28^η Οκτωβρίου 1940 και στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, στην Ελλάδα υπήρξε εξάρθρωση σημαντικών δικτύων ξένων πρακτόρων. Πολλοί απ’ αυτούς συνελήφθησαν. Οι ξένοι υπήκοοι αν ήταν διπλωμάτες απελαύνονταν, ενώ οι άλλοι μαζί με τους Έλληνες συνεργάτες τους φυλακίζονταν ή καταδικάζονταν σε θάνατο.

Ο Παξινός έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτές τις επιτυχίες της ελληνικής αντικατασκοπείας. Όμως λόγω της φύσης αυτών των ενεργειών, πολλές παράμετροι παραμένουν ακόμη και σήμερα σκοτεινές και αδιευκρίνιστες.

Το 1940 ο Σπύρος Παξινός έγραψε το βιβλίο “Έγκλημα – Κοινωνία – Αστυνομία” που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Σαλίβερου. Πρόκειται για ένα αξιόλογο και καλογραμμένο πόνημα που δείχνει ότι διέθετε συγγραφικό ταλέντο.

Μια αποκάλυψη στο Κάιρο

Το 1941 μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς, ο Παξινός διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Το 1942 βρισκόταν στο Κάιρο προσκεκλημένος σε δεξίωση της Βρετανικής Πρεσβείας.

Εκεί συνομίλησε με κάποιο Βρετανό διπλωμάτη που πριν από τον πόλεμο υπηρετούσε στην Αθήνα και τον οποίο ο Παξινός γνώριζε προσωπικά. Στη διάρκεια της συνομιλίας τους, του είπε ότι σκόπευε να γράψει ένα βιβλίο που θα απεκάλυπτε τα πάντα γύρω από τον θάνατο του Ιωάννη Μεταξά. Μάλιστα, πρόσθεσε: «Το βιβλίο θα εκδοθεί φυσικά όταν τελειώσει ο πόλεμος, αλλά νομίζω ότι δεν θα σας ενθουσιάσει!»

Όπως είδαμε, ο Παξινός είχε ήδη εκδώσει τότε ένα βιβλίο, κάτι που προσέδιδε βαρύτητα στη συγκεκριμένη δήλωση. Κάποιος που έχει βγάλει ένα βιβλίο είναι πιθανό να βγάλει δεύτερο. Αυτή η διαπίστωση έπαιξε ρόλο στο τι συνέβη στη συνέχεια.

Είναι μυστήριο γιατί ο Παξινός προχώρησε στην αποκάλυψη και μάλιστα σε Βρετανό! Ήδη από τότε κυκλοφορούσαν φήμες ότι οι συμπατριώτες του είχαν ανάμειξη στο θάνατο του Μεταξά.

Ο Παξινός είχε δείξει ότι ήταν ένας ιδιαίτερα έξυπνος και προσεκτικός άνθρωπος. Δεν έκανε τίποτα χωρίς να το έχει σχεδιάσει και δεν έπεφτε σε γκάφες. Είναι σίγουρο ότι εμπιστευόταν τον ξένο διπλωμάτη. Ήθελε μήπως να τον «ψαρέψει» και να του πει κάτι για το θάνατο του Μεταξά; Ίσως, πάλι, να είχε πιεί παραπάνω στη δεξίωση και έτσι να ήταν χαλαρός στη συζήτηση.

Στις βρετανικές φυλακές και ύποπτος θάνατος στο Πακιστάν

Όμως, αυτό που συνέβη στη συνέχεια ξεπέρασε κάθε σενάριο που είχε στο νου του ο Παξινός. Την επόμενη μέρα τον συνέλαβαν με την κατηγορία ότι ήταν πράκτορας των Γερμανών. Μεταφέρθηκε στις βρετανικές φυλακές στο Άκρον της Συρίας, όπου παρέμεινε έγκλειστος σχεδόν μέχρι το τέλος του πολέμου. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκε σε φυλακές στην Ινδία, που ήταν βρετανική αποικία. Ποτέ δεν πέρασε από δίκη.

Κάποια στιγμή με την αποχώρηση των Βρετανών από την Ινδία, ο Παξινός απελευθερώθηκε.

Όμως δεν γύρισε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Πακιστάν, που έγινε ανεξάρτητο κράτος. Στο Καράτσι άνοιξε γραφείο όπου έκανε το ναυλομεσίτη. Δεν διέκοψε τις σχέσεις του με την Ελλάδα, αφού διετέλεσε για ένα διάστημα πρόξενος της χώρας στο Πακιστάν.

Στις 24 Νοεμβρίου 1958 δολοφονήθηκε στο Καράτσι υπό μυστηριώδεις συνθήκες. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Αθήνα και ενταφιάστηκε στο Α΄ Νεκροταφείο. Έτσι, ο Σπύρος Παξινός επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά όχι ζωντανός!

Είναι τραγική ειρωνεία της ιστορίας ότι στο τέλος είχε την ίδια μοίρα με πολλούς από τους κομμουνιστές που είχε καταδιώξει. Συνελήφθη από Άγγλους στη διάρκεια του πολέμου και για χρόνια ήταν φυλακισμένος και εξόριστος δίχως να περάσει ποτέ από δίκη.

Πέθανε βίαια στην εξορία δίχως να δει ξανά την Ελλάδα.