Παπαγάλοι. Ο Μ. Αλέξανδρος τους έφερε, οι Ρωμαίοι τους έτρωγαν και οι Βυζαντινοί δεν ανέχονταν τις βρισιές τους

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τα τελευταία χρόνια στα πάρκα της Αθήνας και άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων έχουν κάνει την εμφάνισή τους πολλοί μικρόσωμοι πράσινοι παπαγάλοι.

Αν και δεν είναι ενδημικό είδος, έχουν προσαρμοστεί καλά στο ελληνικό περιβάλλον και δεν προκαλούν ζημιά στο οικοσύστημα.

Πολλοί Έλληνες παραξενεύονται με την παρουσία των εξωτικών πουλιών. Αυτό που μάλλον δεν γνωρίζουν είναι ότι τα πουλιά αυτά έχουν στενή σχέση με την αρχαία Ελλάδα, όπου θεωρούνταν πολύτιμα. Μάλιστα, ένα από τα είδη πράσινων παπαγάλων φέρει το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς αυτός μερίμνησε ώστε να μεταφερθούν σε μεγάλους αριθμούς στην Ελλάδα.

Τα «περίεργα» πουλιά από την Ινδία

Στην αρχαιότητα οι μικρόσωμοι πράσινοι παπαγάλοι απαντούνταν αποκλειστικά στην ινδική χερσόνησο. Μέχρι και τον 6^ο αιώνα π. Χ., οι Έλληνες γνώριζαν μόνο γενικά ότι στη μακρινή Ανατολή υπήρχε η Ινδία, μία μυστηριώδης χώρα με εξωτικούς ανθρώπους, ζώα, πουλιά και προϊόντα.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, την είχε επισκεφθεί πρώτος ο Διόνυσος και μετά ο Ηρακλής.

Πιο συγκεκριμένες πληροφορίες για την Ινδία άρχισαν να φθάνουν στην Ελλάδα στην κλασική εποχή. Πηγή τους ήταν Έλληνες που οι Πέρσες βασιλείς, με πρώτο τον Δαρείο Α΄, είχαν προσλάβει στην αυλή τους ή έμποροι. Την εποχή εκείνη, η περσική αυτοκρατορία συμπεριλάμβανε και τμήμα της δυτικής Ινδίας. Από εκεί είχαν μεταφερθεί στην Περσία τα πιο περίεργα ινδικά ζώα και πουλιά.

Η πρώτη αναφορά

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η πρώτη γνωστή αναφορά σε παπαγάλο σε αρχαία ελληνική πηγή είναι σε έργο του Κτησία του Κνίδιου, Έλληνα γιατρού που έζησε στην περσική αυλή στα τέλη του 5^ου αιώνα π. Χ. Έγραψε διάφορα βιβλία για την περσική αυτοκρατορία που έχουν χαθεί. Όμως, διαθέτουμε μία καταγραφή περιλήψεων και αποσπασμάτων των βιβλίων του Κτησία από τον Μέγα Φώτιο (9^ος αιώνας). Σε αυτή υπάρχει και η πρώτη περιγραφή ενός παπαγάλου στην αρχαιοελληνική γραμματεία και προέρχεται από το βιβλίο Ινδικά:

«Ο παπαγάλος έχει το μέγεθος ενός γερακιού, έχει ανθρώπινη γλώσσα και φωνή, σκούρο κόκκινο ράμφος, μαύρη γενειάδα και γαλάζια φτερά μέχρι το λαιμό, ο οποίος είναι κόκκινος σαν κιννάβαρι. Μιλάει ινδικά σαν ντόπιος, και αν διδαχθεί ελληνικά, μιλάει ελληνικά».

Σήμερα, οι ορνιθολόγοι συμφωνούν ότι ο παπαγάλος που περιγράφει ο Κτησίας είναι ένας αρσενικός εκπρόσωπος του είδους “Δαμασκηνοκέφαλος Παπαγάλος” (Psittacula cyanocephala).

Ο Αριστοτέλης «ψιττακίζει»

Λίγα χρόνια μετά τον Κτησία, ο Αριστοτέλης (Περί Ζώων Ιστορίας, Βιβλίο 8) χρησιμοποιεί τον όρο «ψιττακή» για να περιγράψει το περίεργο πουλί από την Ινδία. Ίσως ο μέγας αυτός πανεπιστήμονας να είναι και ο επινοητής του όρου και όχι ο Κτησίας, καθώς το σχετικό κείμενό του, είναι σύνοψη του Φωτίου και έτσι ο όρος υπήρχε ήδη για 1500 χρόνια.

Στην κοινή ελληνιστική, η «ψιττακή» έγινε «ψιττακός», λέξη που χρησιμοποιείται σήμερα ως ο διεθνής επιστημονικός όρος για όλους τους παπαγάλους. «Ψιττακίσκος» είναι ο αντίστοιχος όρος για τους μικρούς παπαγάλους, όπως οι πράσινοι που σήμερα ευδοκιμούν στην Ελλάδα.

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι παπαγάλοι έχουν μικρούς λαιμούς, γαμψά νύχια, πλατιά γλώσσα, που λένε ότι είναι ανθρώπινη, και έχουν την τάση να μιμούνται φωνές. Αυτή η ικανότητα γίνεται ακόμη μεγαλύτερη στην περίπτωση που ο παπαγάλος πιεί κρασί.

Από την καταγραφή αυτή, ο Αριστοτέλης θα πρέπει να είχε ακουστά για το εξωτικό αυτό πουλί, αλλά ο ίδιος να μην το είχε δει και μελετήσει.

Τα «παπαγαλάκια» του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο πιο διάσημος μαθητής του Αριστοτέλη, ήταν αυτός που τελικά έκανε γνωστό τον παπαγάλο στους Έλληνες, και ειδικά τον μικρόσωμο πράσινο από την Ινδία. Όταν έφθασε μέχρι εκεί, στη διάρκεια της εκστρατείας του, εντυπωσιάστηκε από τα συγκεκριμένα πουλιά που βρήκε σε μεγάλους αριθμούς.

Λέγεται ότι αρχικά οι στρατιώτες του τρόμαξαν από το γεγονός ότι οι πράσινοι παπαγάλοι μιμούνταν τις φωνές τους και μιλούσαν ελληνικά! Όμως, γρήγορα τους συνήθισαν. Άρχισαν να τους πιάνουν και να τους έχουν ως οικόσιτα πουλιά.

Ο Αλέξανδρος διέταξε να σταλούν στην Ελλάδα.

Ανήκαν σε δύο είδη που τα επιστημονικά τους ονόματα είναι Δακτυλιδολαίμης Ψιττακίσκος (Psittacula krameri) ) και Ευπατρίδης Ψιττακίσκος (Psittacula eupatria).

Το δεύτερο είδος δεν έχει μόνο αυτό το αρχαιοελληνικό βαρύγδουπο όνομα, που σημαίνει “γιος ευγενούς πατέρα”, αλλά ένα ενδοξότερο διεθνές όνομα: «Αλεξάνδρου» ή «Αλεξανδρινό» (Alexandrine). Το δεύτερο όνομά του τιμά το γεγονός ότι ήταν ένα από τα είδη πράσινων παπαγάλων που ο Μέγας Αλέξανδρος έστειλε στην Ελλάδα.

Οι παπαγάλοι στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή

Από τότε, οι πράσινοι παπαγάλοι ήταν ακριβά και πολύτιμα οικόσιτα πουλιά Ελλήνων μοναρχών αλλά και αριστοκρατών και πλουσίων. Το ίδιο ίσχυσε αργότερα για τους Ρωμαίους. Οι πιο πλούσιοι τα είχαν σε κλουβιά κατασκευασμένα από πολύτιμα μέταλλα και ελεφαντόδοντο. Σε κάποιες περιπτώσεις, εξαιρετικά πλούσιοι Ρωμαίοι προσέφεραν στα δείπνα τους κρέας παπαγάλου ως εκλεκτό έδεσμα. Το κρέας του παπαγάλου μοιάζει πολύ με το αυτό του κοτόπουλου.

Όμως, θυσιάζοντας αυτά τα πανάκριβα πουλιά, οι πλούσιοι Ρωμαίοι έκαναν επίδειξη πλούτου, όπως κάποιος πλούσιος σήμερα ανάβει τα πούρα των φίλων του μ’ ένα χαρτονόμισμα των 200 Ευρώ!

Οι περισσότεροι πλούσιοι Ρωμαίοι, ωστόσο, είχαν τους παπαγάλους ως αγαπημένα ζώα. Διασκέδαζαν μαθαίνοντάς τους διάφορες φράσεις, κυρίως βρισιές, στα λατινικά και ελληνικά.

Έχουν διασωθεί ποιήματα διάσημων Ρωμαίων ποιητών, όπως ο Οβίδιος και ο Στάτιος, όπου θρηνούν για το θάνατο του παπαγάλου τους ή κάποιου φίλου. Στο άλλο άκρο, ο συγγραφέας Απουήλιος συμβουλεύει τους αναγνώστες του ότι αν ο παπαγάλος τους δεν σταματά να βρίζει να του κόψουν τη γλώσσα!

Στην ύστερη αρχαιότητα

Φαίνεται ότι στην ύστερη ρωμαϊκή εποχή, από τον 3^ο αιώνα μ.Χ. και εξής, οι πράσινοι παπαγάλοι έγιναν πιο κοινοί. Συνεχίζουν να έχουν ακριβή τιμή, αλλά δεν είναι πια απαγορευτική για πολλούς κατοίκους της αυτοκρατορίας που έχουν κάποια περιουσία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι Ρωμαίοι είχαν εισάγει μεγάλο αριθμό παπαγάλων και το εμπόριό τους είχε εξαπλωθεί σε πολλά σημεία της αυτοκρατορίας τους, ακόμη και στη δυτική Ευρώπη.

Την εποχή εκείνη, οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου είχαν ιδιαίτερη μανία με τους παπαγάλους. Έχουμε μία αναφορά του Κλήμη του Αλεξανδρέα, χριστιανού εκκλησιαστικού πατέρα, στις αρχές του 3^ου αιώνα μ. Χ., όπου κατηγορούσε τους χριστιανούς της πόλης του που είχαν παπαγάλους στα σπίτια τους.

Ο Κλήμης μάλλον αντιδρούσε στο γεγονός ότι τα πουλιά αυτά συνήθως μάθαιναν βρισιές! Αν και οι φιλολογικές πηγές περιορίζονται δραματικά από τον 6^ο αιώνα μ. Χ., είναι πιθανόν ότι για μερικούς αιώνες ακόμη, κάποιοι Βυζαντινοί είχαν στην κατοχή τους παπαγάλους.