Παπα – Ανυπόμονος, ο αντάρτης αρχιμανδρίτης. Βγήκε στο βουνό με τον Άρη Βελουχιώτη εξαιτίας μιας ελαττωματικής γραφομηχανής

Του Γιώργου Κασαμπαλάκου

Ήταν πρωί της 14ης Μαϊου του 1943, όταν ο Άρης Βελουχιώτης υποδεχόταν υποψήφιους αντάρτες στη Γκιώνα, κοντά στο χωριό Κουκουβίστα.

Ξαφνικά, εμφανίστηκε ένας ρασοφόρος, που ζήτησε να ενταχθεί στο αντάρτικο. Ήταν ο ηγούμενος της Μονής Αγάθωνος Υπάτης πρόεδρος της κοινότητας και επόπτης της Μονής Δαδίου, αρχιμανδρίτης Γερμανός Δημάκης.

Τον παρέπεμψαν στον Καπετάν Λευτέρη Χρυσιώτη, που εκτελούσε χρέη στρατολόγου.

Ένας αρχιμανδρίτης ανυπόμονος να γίνει αντάρτης

«Γράψε με και μένα τώρα, γράψε με που σου λέω…» είπε επίμονα στον Χρυσιώτη ο αρχιμανδρίτης. Ο Άρης Βελουχιώτης που ήταν κοντά και άκουσε τη στιχομυθία, τον πείραξε:

“ Πολύ ανυπόμονος είσαι” και από εκείνη τη στιγμή, ο παπα-Ανυπόμονος βαφτίστηκε επίσημα αντάρτης του ΕΛΑΣ.

Δεν έβγαλε όμως ποτέ τα ράσα, με αυτά πολεμούσε και με αυτά διέσχιζε τα βουνά πολεμώντας τους κατακτητές. Ο ίδιος ο Άρης του ζήτησε να φοράει πάντα το καλυμμαύχι και το σταυρό. Θεωρούσε ότι ένας ρασοφόρος αντάρτης «μιλούσε» με διαφορετικό τρόπο στις ψυχές των κατοίκων της Ελεύθερης Ελλάδας.

Τον διόρισε επίσημα στρατιωτικό ιερέα του Γενικού Αντιστασιακού Στρατηγείου κι εκείνος του χάρισε ένα σταυρό, που ο Βελουχιώτης φορούσε ως την τελευταία του ώρα. Η σχέση τους ήταν αμοιβαία στοργική, ο καπετάν Άρη τον αποκαλούσε ‘παππούλη’ και δεχόταν οποιαδήποτε κριτική του.

Η γραφομηχανή που τον πρόδωσε

Ο παπα-Ανυπόμονος είχε ενταχθεί στο ΕΑΜ πριν στρατολογηθεί στις γραμμές του ΕΛΑΣ. Είχε προσφέρει απλόχερα τη βοήθειά του στους αντάρτες στην Υπάτη, όπου ήταν και κοινοτάρχης. Έγραφε ο ίδιος τις προκηρύξεις του ΕΑΜ, αυτό όμως τον πρόδωσε.

Μια μέρα, ένας Ιταλός υπολοχαγός που περπατούσε στους δρόμους του χωριού, παρατήρησε πως οι ανακοινώσεις της κοινότητας και του ΕΑΜ είχαν το ίδιο ορθογραφικό λάθος, αποτέλεσμα ενός στραβού πλήκτρου στη γραφομηχανή που χρησιμοποιούταν.

Έτσι ξεκίνησε η καταδίωξη του αρχιμανδρίτη, που κατέληξε  στο βουνό για να σωθεί. Μάλιστα, έπεισε τους μητροπολίτες Κοζάνης Ιωακείμ και Ηλείας Αντώνιο, να μπουν κι αυτοί στο αντάρτικο.

Ο αντάρτης παπάς γεννήθηκε στο Αγριδάκι Γορτυνίας του 1912, σε μια πολυμελή οικογένεια. Χειροτονήθηκε διάκος τον Ιούλιο του 1934. Όταν ξεκίνησε η κατοχή, θεώρησε πως χρέος του ήταν να πολεμήσει για την πατρίδα.

Όπως αναφέρει το 1982 σε συνέντευξή του στο περιοδικό ‘Σημάδια’: “Εγώ προσωπικά νόμισα ότι με τη συμμετοχή μου στην Εθνική Αντίσταση δεν έκανα τίποτε άλλο από το να δικαιώσω την παράδοση του ελληνικού ράσου. Εγώ απ’ το δημοτικό σχολείο μάθαινα ότι το ελληνικό ράσο έχει πάρει μέρος σ’ όλους τους αγώνες του λαού ενάντια στους κατακτητές.

Και η Εθνική Αντίσταση ήταν ένας αγώνας κατά των κατακτητών και είναι αλήθεια πως μετείχα σ’ αυτήν στις τάξεις του ΕΛΑΣ γιατί ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στη Ρούμελη που ζούσα και ζω ακόμη.”

Ακολούθησε τον Βελουχιώτη στα βουνά της Πελοποννήσου, της Ηπείρου, της Ρούμελης και της Θεσσαλίας. Το θάρρος του στη μάχη ήταν απαράμιλλο, αφού πολεμούσε πάντα στην πρώτη γραμμή. Ήταν όμως και ικανότατος καβαλάρης.

Μάλιστα ο Άρης Βελουχιώτης τον προβοκάριζε: “Παπάς είσαι εσύ ή κατσικοκλέφτης , να τρέχεις έτσι με το άλογο και να μην πέφτεις;”

Ο ρόλος του στη συμφωνία της Πλάκας

Ήταν μέλος του στενού πυρήνα έμπιστων και συμβούλων του Άρη Βελουχιώτη. Όταν υπογράφηκε η συμφωνία της Πλάκας που όριζε παύση των εχθροπραξιών μεταξύ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ, υπό την καθοδήγηση και την παρουσία του Άγγλου συνταγματάρχη Κρις Γουντχάους, ο Βελουχιώτης δεν ήθελε να πειθαρχήσει.

Ο πάτερ Ανυπόμονος τον συμβούλεψε να μην παραβεί τη συμφωνία.

“Θα σ’ ακολουθήσω όπου πας, αλλά δεν είναι σωστό. Πρέπει να πειθαρχήσουμε. Η ανυπακοή θα παρεξηγηθεί. Τότε είναι που θα δώσουμε όπλα σ’ εχθρούς και φίλους. Κοίταξε, θα ειπούν, τέτοιος είναι ο Άρης, καπετάν ένας. Θέλει να γίνεται το δικό του, κι άμα δε γίνεται, παίρνει τα βουνά…”.

Ο ρασοφόρος αντάρτης έγινε κομμουνιστής συζητώντας με τον Βελουχιώτη και τους συμπολεμιστές του κατά τη διάρκεια των ατελείωτων πορειών στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας.

“Ο Άρης ήταν κομμουνιστής, αλλά ήταν Έλληνας κομμουνιστής”

“Κκαι για να μην αυθαιρετώ θα σας πω ένα παράδειγμα: Όταν στο βουνό είχαν έρθει αντιπροσωπείες ξένων (Αμερικάνων, Εγγλέζων) κι ήρθαν κι οι Ρώσοι, του λέω: «Τώρα που ‘ρθαν κι οι Ρώσοι, θα περάσουμε καλά». Moυ χτυπάει, λοιπόν, την πλάτη και μου λέει: «Όλοι αυτοί παππούλη ήρθαν να παίξουν μπιλιάρδο στην πλάτη μας. Όλα τα γουρούνια μια μούρη έχουνε»”.

Τα βασανιστήρια από τους δωσίλογους και τη χούντα

Όταν το 1946 υπογράφηκε η συμφωνία της Βάρκιζας, ο Άρης Βελουχιώτης δεν τον άφησε να συνεχίσει μαζί του στον Δημοκρατικό Στρατό. Τον έστειλε πίσω στη Μονή Αγάθωνος, όπου παρέμεινε ηγούμενος.

Ένα βράδι, η πόρτα του μοναστηριού σείστηκε από τα χτυπήματα και έσπασε. Μια συμμορία πρώην συνεργατών των Ναζί, η ομάδα του Κώστα Βουρλάκη, εισέβαλλε στο μοναστήρι. Συνέλαβαν τον παπα-Ανυπόμονο, τον έδεσαν και τον μετέφεραν σε ένα υπόγειο στη Μοσχοκαρυά.

Εκεί τον βασάνισαν για μέρες, ζητώντας του να τους αποκαλύψει το κρησφύγετο των ανταρτών. Στη συνέχεια τον απείλησαν ότι θα τον σκότωναν, αν δεν αποκήρυττε από τον άμβωνα τους αριστερούς της Φθιώτιδας. Εκείνος δεν υπέκυψε και τελικά, τον άφησαν αιμόφυρτο στο δρόμο.

Τα βάσανά του αντιστασιακού αρχιμανδρίτη συνεχίστηκαν και επί δικτατορίας

Το 1968, συνελήφθη ξανά με την κατηγορία του αριστερού. Του καταλόγιζαν ότι εκφωνούσε κηρύγματα που υποκινούσαν σε αντίσταση κατά της χούντας, καθώς και ότι αρνούταν να ψάλει το ‘Πολυχρόνιο’, την επίσημη δηλαδή ευχή μακροημέρευσης, για τους συνταγματάρχες.

Δικάστηκε και αθωώθηκε από το συνοδικό δικαστήριο

Προς το τέλος της ζωής του, είχε εκδηλώσει την επιθυμία να πραγματοποιηθεί συνολική ανάπλαση της περιοχής του Γοργοποτάμου και να τονιστεί η γέφυρα που είχε ανατιναχτεί από τους αντάρτες, στη διάρκεια της κατοχής.

Για να τον τιμήσει, η Ιερά Σύνοδος το 2000 εξέδωσε τον τόμο ‘Μνήμες και μαρτυρίες από το 40 και την κατοχή’. Στις 9 Ιουνίου του 2004, πέθανε σε μια κλινική της Λαμίας. Ήταν 92 χρονών και μέχρι το τέλος του μιλούσε για τον αγαπημένο του Άρη Βελουχιώτη:

“Ο Άρης ήταν ηγέτης και οι ηγέτες γεννιόνται, δεν γίνονται. Ήταν φτιαγμένος να ηγείται. Πολλοί υπάρχουν παντού και πάντοτε, ο ένας λείπει κι αυτός ήταν ο Ένας.”

Ο “άθεος” Βελουχιώτης

Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Κ. Δημάκος (παπα-Ανυπόμονος) «Στο βουνό με τον Σταυρό, κοντά στον Άρη»  (Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις, 2004) αναφέρει:

(…) Σὲ κάποια στιγμή, ἐνῶ εἴχαμε τακτοποιηθεῖ ὡραῖα, οἱ σκοπιὲς ἦταν στὶς θέσεις τους καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἤμασταν ξαπλωμένοι, μοῦ λέει ὁ Ἄρης:

«Παπούλη, τὶ μέρα εἶναι αὔριο;». «Τρίτη…», τοῦ ἀπαντῶ. «Πόσες ἔχει ὁ μήνας;». «Αὔριο, δέκα ὀκτώ…». «Δὲν γιορτάζω;». «Δὲν ξέρω ἂν γιορτάζετε…».

«Δὲν μὲ λένε Θανάση;».

«Θανάση σᾶς λένε, ἀλλὰ δὲν ξέρω ἂν γιορτάζετε αὔριο…».

«Μὲ λένε Θανάση καὶ γιορτάζω αὔριο. Εἶναι τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου…Θὰ πᾶμε στὴν ἐκκλησία αὔριο, πρωὶ-πρωί…».

Καὶ ἀπευθυνόμενος πρὸς ὅλους τοὺς μαυροσκούφηδες, συνέχισε:

«Λοιπὸν συναγωνιστές, θὰ πᾶτε ὅλοι στὴν ἐκκλησία μὲ προσοχή. Θ’ ἀνάψετε ὅλοι κεριά. Θὰ προσκυνήσετε τὶς εἰκόνες. Θὰ σταθεῖτε προσοχὴ καὶ δὲν θέλω νὰ διαπιστώσω καμμίαν ἀταξία, γιατὶ θὰ τὴν τιμωρήσω αὐστηρά. Θὰ δεῖτε τὶ θὰ κάνω ἐγὼ κι ὁ πάτερ Ἀνυπόμονος καὶ τὸ ἴδιο θὰ κάνετε κι ἐσεῖς. Θὰ πᾶμε νὰ πάρουμε κι ἀντίδωρο, θὰ φιλήσουμε καὶ τὸ χέρι τοῦ παπᾶ…».

Τὴν ἄλλη μέρα τὸ πρωὶ πήγαμε στὴν ἐκκλησία, ὅπου ἐτελεῖτο ἡ Θεία Λειτουργία· μπροστὰ ὁ Ἄρης, μετὰ ἐγὼ καὶ ἀκολουθώντας ὅλοι οἱ μαυροσκούφηδες στὴ σειρά. Ἀνάψαμε τὸ κεράκι μας καὶ ἀσπασθήκαμε τὶς ἱερὲς εἰκόνες πρὸς μέγαλη ἔκπληξη τῶν χωρικῶν καὶ τοῦ παπα-Λάμπρου Τσέτσου, ἐφημερίου τοῦ χωριοῦ. Τοὺς ἔκαμε φοβερὴ ἐντύπωση ποὺ εἶδαν ν’ ἀνάβουν κερὶ οἱ ἀντάρτες καὶ ν’ ἀσπάζονται τὶς ἱερὲς εἰκόνες. Καὶ μάλιστα ὁ Ἄρης! Γι’ αὐτοὺς ὁ Ἄρης ἦταν ὁ σφαγέας, ὁ ἄθεος ποὺ καίει τὶς εἰκόνες, ποὺ σπάει τοὺς Σταυρούς, ποὺ κάμει χίλιες δυὸ ἱεροσυλίες!

«Οἱ ἀντάρτες τοῦ ΕΛΑΣ βεβηλώνουν ἐκκλησίες, καῖνε καὶ καταστρέφουν εἰκόνες…».

Ἔτσι τοὺς ἔλεγαν κι ἀκόμη ἔτσι τοὺς λένε. Και, δυστυχῶς, δὲν εἶναι λίγοι αὐτοὶ ποὺ τὰ πιστεύουν καὶ τὰ διακηρύσσουν κιόλας αὐτά, γενικεύοντας αὐθαιρέτως περιπτώσεις ποὺ συνέβησαν μερικὰ χρόνια ἀργότερα, κατὰ τὸν ἐμφύλιο πόλεμο, καὶ χρεώνοντάς τις στὴν Ἐθνικὴ ἀντίσταση 1941-44. Σύμφωνα μὲ αὐτὴ τὴν ἄποψη, ποὺ ἀπὸ πολιτικὲς σκοπιμότητες προκύπτει καὶ αὐτὲς ἐξυπηρετεῖ, μόνον ὅσοι ἔχουν τὸ ἐξαιρετικὸ προνόμιο νὰ θεωροῦνται «ἐθνικόφρονες», μόνον ἐκεῖνοι δικαιοῦνται νὰ εἶναι χριστιανοί!