Ο καλλιτέχνης που ζωγράφισε τις μεγάλες μάχες της Επανάστασης του 1821. Τον προσέλαβε ο στρατηγός Μακρυγιάννης για να μάθουν καλύτερα την ιστορία τους οι Έλληνες

Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν ένας λαϊκός καλλιτέχνης που ξεκίνησε κάνοντας αγιογραφίες. Ωστόσο έμεινε στην ιστορία για την συνεισφορά του στην λαϊκή αναπαράσταση του ξεσηκωμού των Ελλήνων το 1821. Η ιστορία και η ελληνική ζωγραφική παράδοση του χρωστάνε πολλά.

Ο ρόλος του Μακρυγιάννη

Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης ήταν άξιος πολεμιστής, σπουδαίο μυαλό και όπως οι περισσότεροι Έλληνες εκείνης της εποχής αγράμματος. Έμαθε γράμματα στα γεράματά του προκειμένου να γράψει τα απομνημονεύματά του, ένα σπουδαίο έργο της ελληνικής ιστορίας.

Ο Μακρυγιάννης γνωρίζοντας ότι οι περισσότεροι Έλληνες δεν μπορούσαν να διαβάσουν θέλησε να διανθίσει το δικό του έργο με εικόνες. Εικόνες που θα θύμιζαν στο λαό τα έργα και τις ημέρες της επανάστασης.

Αρχικά ανέθεσε το έργο αυτό σε έναν ευρωπαίο ζωγράφο αλλά σύντομα κατάλαβε ότι η αισθητική του ρομαντισμού που επικρατούσε στις ευρωπαϊκές τέχνες την περίοδο εκείνη δεν εξυπηρετούσε το σκοπό του που δεν ήταν άλλος από την με κάθε τρόπο μόρφωση των Ελλήνων και τη διδαχή της ιστορίας.

Ο Στρατηγός τότε βρήκε τον Παναγιώτη Ζωγράφο. Έναν λαϊκό ζωγράφο και αγιογράφο από την Βορδώνια της Λακωνίας.

Ο Ζωγράφος ήταν αυτοδίδακτος και είχε μια μικρή επαφή με την ιταλική τεχνοτροπία.

Στα απομνημονεύματά του αναφέρει ο Μακρυγιάννης: «Πήρα ένα ζωγράφο Φράγκο και τον πλέρωσα κι έφυγε. Αφού έδιωξα αυτόν τον ζωγράφο, έστειλα κι έφεραν από την Σπάρτη έναν αγωνιστή, Παναγιώτη Ζωγράφο τον έλεγαν.

Έφερα αυτόν και μιλήσαμεν και συμφωνήσαμεν το κάθε κάδρον την τιμήν του. Κι έστειλε κι έφερε και δυό του παιδιά. Και τους είχα εις το σπίτι μου όταν εργάζονταν. Κι αυτό άρχισε από το 1836 και τέλειωσε το 1839».

Το έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου ήταν πολύ δύσκολο. Ο Μακρυγιάννης ήθελε οι πίνακες να εξιστορούν μάχες και τοποθεσίες. Ο Ζωγράφος βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση και άρχισε να μελετάει ξυλογραφίες και χαλκογραφίες από όπου άντλησε υλικό για την τεχνική που τελικά ακολούθησε.

Τα έργα του Παναγιώτη Ζωγράφου

Μέσα στο διάστημα των τριών ετών που έμεινε με τον Μακρυγιάννη, ο Ζωγράφος αποτύπωσε 25 εικόνες. Έκανε πέντε σειρές έργων εκ των οποίων το πρώτο ήταν πάνω σε ξύλο και τα άλλα τέσσερα σε χαρτί.

Ο Μακρυγιάννης κράτησε τις ξύλινες επιφάνειες από τις οποίες σήμερα διασώζονται οκτώ εικόνες που στεγάζονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Στη συνέχεια ο Στρατηγός  έδωσε από ένα αντίτυπο των έργων στον Όθωνα και τα υπόλοιπα στους πρεσβευτές Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας.

Ο Παναγιώτης Ζωγράφος έκανε το πρωτότυπο έργο σύμφωνα με τις οδηγίες και τις διηγήσεις του Μακρυγιάνη και στη συνέχεια τα αντίγραφα φιλοτεχνούσαν οι δύο του γιοι, πάντα με την επιμέλεια του ίδιου.

Σε κάθε έργο του Ζωγράφου, στο κάτω μέρος του υπήρχε η λεπτομερής περιγραφή του κάθε γεγονότος από τον ίδιο τον Στρατηγό Μακρυγιάννη.

Ο Μακρυγιάννης αναφέρει ότι ο Ζωγράφος κατέστρεψε ένα έργο πριν το παραδώσουν γιατί φοβήθηκε αντιδράσεις από παλάτι κυρίως από τον προϊστάμενο της Αντιβασιλείας που μετά έγινε πρωθυπουργός. Επρόκειτο για τον Άρμανμπεργκ, που ασκούσε την Αντιβασιλεία μέχρι την ενηλικίωση του Όθωνα.

Η εικόνα που καταστράφηκε περιγράφηκε από τον Μακρυγιάννη ως εξής: Η Ελλάς ξαπλωμένη ξεμπλέκει τα μαλλιά της και ο Αρμασπέρης βγάνει με το χέρι του τη ματωμένη καρδιά της.

Τα έργα του Παναγιώτη Ζωγράφου, που φέρουν όλα την υπογραφή του ίδιου και των δύο γιων του αποπνέουν την ελληνική λαϊκή παράδοση και θυμίζουν έντονα τις βυζαντινές αγιογραφίες.

Πληροφορίες / Φωτογραφίες: Παναγιώτης Ζωγράφος: Ένας «Χαρτογράφος» σε εποχή κρίσης – Αλεξάνδρα Μπελέρη, Ανδρέας Τσάτσαρης

Ο παρατηρητής

Διαβάστε ακόμη: Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι στολίστηκε στην Πλάκα. Όταν το είδε ο Μακρυγιάννης είπε: » Τα δέντρα μου εγώ δεν τ’ αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα! Μόνο τ’ άρματά μου φυτρώνουν εκεί»…