Παναγιώτης Ποταγός. Ο λησμονημένος έλληνας εξερευνητής που έφτασε στα πέρατα του κόσμου και περιφρονήθηκε από το κράτος

Ο Παναγιώτης Ποταγός υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους αλλά και πιο λησμονημένους Έλληνες εξερευνητές. Γιατρός, ταξιδευτής και ανθρωπιστής, περιηγήθηκε στην Ασία και την Αφρική τον 19ο αιώνα, ακολουθώντας τα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η συμβολή του στην εξερεύνηση άγνωστων περιοχών υπήρξε ανεκτίμητη, ωστόσο, το έργο του αγνοήθηκε από την επιστημονική κοινότητα της εποχής λόγω της ανεξάρτητης προσέγγισής του και των αντιαποικιοκρατικών του απόψεων.

Όταν ο βασιλιάς του Βελγίου και πρόεδρος της Παγκόσμιας Γεωγραφικής Εταιρείας, Λεοπόλδος Β’, του είπε υπογράψει στη «Χρυσή Βίβλο των Περιηγητών», εκείνος προτίμησε να μην γράψει το ονοματεπώνυμό του, αλλά «Εις Έλλην».

Γεννημένος στη Βυτίνα τον Ιούλιο του 1838, αναγορεύτηκε διδάκτορας της ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Άσκησε το επάγγελμα για μερικούς μήνες στον τόπο γέννησής του, στη Στεμνίτσα και τη Θεσσαλονίκη. Συνέχισε να φοιτά στο Παρίσι, όπου έλαβε σημαντική διάκριση σχετικά με την έρευνά του για την καταπολέμηση της χολέρας. Για την προσφορά του τιμήθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση.

Η ιατρική δεν ήταν η μόνη του αγάπη: λάτρευε τη γεωγραφία και την ιστορία

Επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, τον έκαναν να στραφεί προς την εξερεύνηση.

«Αποφάσισα να ταξιδέψω με την ελπίδα πως, αν κατάφερνα να επιβιώσω από τις περιηγήσεις μου, θα μπορούσα να προσφέρω ηθικά και πνευματικά στην πατρίδα μου. Αν όμως χανόμουν, τουλάχιστον θα είχα πεθάνει σε έναν έντιμο αγώνα, υπηρετώντας έναν ανώτερο σκοπό», είχε γράψει.

Στην Ασία

Με δικαιολογία την αγορά επιστημονικών συγγραμμάτων, ξεκίνησε το πρώτο του ταξίδι με προορισμό την Ασία. Χωρίς καμία βοήθεια από την πατρίδα του ή από άλλες χορηγίες, επιχείρησε να ανταγωνιστεί τους φημισμένους εξερευνητές, που υποστηρίζονταν από τις εθνικές Γεωγραφικές Εταιρείες της Ευρώπης.

Ο τολμηρός γιατρός ξεκίνησε από τη Συρία και, διασχίζοντας το Ιράκ, την Περσία και το Αφγανιστάν, πέρασε μέσα από τις ορεινές περιοχές του Ινδικού Καυκάσου και του Παμίρ.

Στη συνέχεια, προχώρησε μέσα στην έρημο Γκόμπι, πέρασε από τη Βόρεια Κίνα και τη Μογγολία και τελικά έφτασε στην Ανατολική Σιβηρία. Από εκεί, επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη, ακολούθως την Οδησσό και ολοκλήρωσε το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη.

Στον δεύτερο κύκλο ταξιδιών, ξεκίνησε από το Σουέζ και κατευθύνθηκε βορειοδυτικά της Ινδίας, νότια της Περσίας και στο Αφγανιστάν. Έπειτα, πήγε στο Κάιρο, για να ξεκινήσει το τρίτο του ταξίδι.

Από εκεί πέρασε στην Κεντρική Αφρική, μέσω του Σουδάν, και κατευθύνθηκε βόρεια του Κονγκό, φτάνοντας πιο μακριά από τον διάσημο Γερμανό εξερευνητή Γ. Σβάινφουρτ.

Ο Ποταγός συνέβαλε σημαντικά στη γνώση σχετικά με την Κεντρική Ασία, με κορυφαίο του επίτευγμα την ανακάλυψη του τότε άγνωστου ποταμού Μπόμου, που βρίσκεται στη σημερινή Κεντροαφρικανική Δημοκρατία

Παρόλο που έγινε ευρέως γνωστός για τη δύσκολη διάσχιση και εξερεύνηση του Παμίρ, η αξιοπιστία του αμφισβητήθηκε, καθώς δεν χρησιμοποιούσε επιστημονικά όργανα μέτρησης και θεωρήθηκε μη επαγγελματίας εξερευνητής.

Ο “ανεπιθύμητος”

Ο συνδυασμός της αντι-αποικιοκρατικής στάσης του Ποταγού και της αμφισβήτησης των απόψεων του εξέχοντος μέλους της Εταιρείας sir Henry Creswicke Rawlinson τον έκανε ανεπιθύμητο στη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία του Λονδίνου.

Παρά τις προσπάθειες των Άγγλων να υπονομεύσουν το έργο του, οι Γάλλοι αναγνώρισαν την αξία του, αφού πρώτα επιβεβαίωσαν την ακρίβεια των μετρήσεών του γύρω από τον Νείλο.

Η ελληνική του υπηκοότητα του έδωσε πρόσβαση σε περιοχές απρόσιτες για τους Δυτικούς, επιτρέποντάς του να φιλοξενηθεί στις αυλές Αφγανών εμίρηδων και να συμβάλει στην παύση του εμφυλίου πολέμου.

Ο Ποταγός συγκέντρωσε την εμπειρία του σε δύο τόμους με τίτλο «Περιηγήσεις»

Ο πρώτος περιλαμβάνει τις ταξιδιωτικές του αφηγήσεις, ενώ ο δεύτερος συνδυάζει ιστορική μελέτη, ερμηνεία φυσικών φαινομένων και γεωγραφική ανάλυση της διαίρεσης της γης και των ανθρώπινων φυλών.

Δεν έλαβε ποτέ στήριξη από το ελληνικό κράτος στις εξερευνητικές του αποστολές, γεγονός που έγινε ακόμη πιο απογοητευτικό όταν επιχείρησε να εκδώσει τον πρώτο τόμο των «Περιηγήσεων».

Τότε, ο Ποταγός ήρθε αντιμέτωπος τόσο με την γραφειοκρατία όσο και με την πλήρη αδιαφορία.

Τελικά, το βιβλίο εκδόθηκε το 1883 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ το 1885 η Γεωγραφική Εταιρεία των Παρισίων το δημοσίευσε με τον τίτλο «Dix années de voyages dans l’ Asie centrale et l’ Afrique equatoriale».

Αρχική εικόνα: Wikipedia