Όταν οι παπάδες στα νησιά καταμετρούσαν τους ενορίτες για να κάνουν Ανάσταση. Πώς βγήκε η έκφραση «Έρδε Μπούμπουλη;»

του συνεργάτη μας Στέφανου Μίλεση

Η γνωστή, ειδικά στους παλαιότερους, ερώτηση «έρδε Μπούμπουλη;» είχε επικρατήσει να ψιθυρίζεται σαν αστείο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Η ιστορία αυτής της έκφρασης απαντάται σε διαφορετικές εκδοχές, με κοινό όμως παρονομαστή το νησί των Σπετσών.

Η ερώτηση του ιερέα πριν την Ανάσταση

Ο Ε. Βρέλλος τον Απρίλιο του 1912, σε άρθρο του στην εφημερίδα ΕΛΛΑΣ, καταγράφει ότι ο αστεϊσμός αυτός, γινόταν εντονότερος, όταν από την Ωραία Πύλη των εκκλησιών, εμφανιζόταν ο ιερέας για να ψάλλει «Δεύτε λάβετε φως».

Τότε, ως δια μαγείας, ακουγόταν από τον κόσμο να σιγοψιθυρίζεται αυτή η αρβανίτικη έκφραση «έρδε Μπούμπουλη;». Επρόκειτο για μια διακωμώδηση ενός παλαιού Σπετσιώτικου περιστατικού, που όμως φαίνεται να βρήκε ανταπόκριση στο πανελλήνιο.

Επικρατούσε στις παλαιότερες εποχές (ήδη από την τουρκοκρατία), η παράδοση στις Σπέτσες, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, να μην «ανασταίνουν» τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, αν προηγούμενα δεν προσέρχονταν στις εκκλησίες όλοι οι ενορίτες.

Καθώς ανά ενορία ο κόσμος γνωριζόταν μεταξύ τους, υπήρχε κατανόηση για ολιγόλεπτη αναμονή. Ειδικώς μάλιστα αν οι καθυστερημένοι ενορίτες ανήκαν στους «άρχοντες» του τόπου.

Έτσι, πριν εμφανιστεί ο ιερέας στην Ωραία Πύλη για το «Δεύτε λάβετε φως», άνοιγε την πλαϊνή του τέμπλου θύρα και ρωτούσε κάποιον από τους ψάλτες ή τον επίτροπο, αν προσήλθαν στην εκκλησία οι ενορίτες

Αν λάμβανε καταφατική απάντηση, προχωρούσε στο «Δεύτε…». Αν όχι καθυστερούσε για να δώσει τον απαιτούμενο χρόνο προσέλευσης.

Αναμονή λόγω έλλειψης καμπανών

Αυτή η παράδοση εξυπηρετούσε και έναν πρακτικό σκοπό. Την εποχή της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν καμπάνες για να ειδοποιούν τους πιστούς (ακόμα και στα μέρη που Τούρκος δεν πάτησε).

Περιμένοντας να πλησιάσει η ώρα της Ανάστασης, ο κόσμος και ειδικά εκείνοι που τους είχε πάρει ο ύπνος, ξυπνούσαν από τα δυνατά χτυπήματα των θυρών των σπιτιών τους και από τις φωνές του απεσταλμένου της κάθε ενορίας που φώναζε :

«Άντε κοιμόσαστε; Ξυπνάτε είναι ώρα να αναστήσουμε!».

Ο Δημήτριος Καμπούρογλου μας πληροφορεί ότι  διάφορες γυναίκες των ενοριών οι λεγόμενες κλησσάρισες πήγαιναν και χτυπούσαν τις εξώπορτες των σπιτιών τρεις φορές με ένα ξύλινο σκερπάνι και φώναζαν «κοπιάστε στην εκκλησία».

Οι μεγάλοι άνθρωποι χρειάζονταν τότε το χρόνο τους για να ετοιμαστούν και να πάνε για την Ανάσταση.

Η επαναλαμβανόμενη ερώτηση του ιερέα

Η ιστορία θέλει το Μεγάλο Σάββατο του 1872, κατά τη νύχτα της Αναστάσεως, στον Άγιο Αντώνιο Σπετσών (Ντάπια), να ρωτήσει ο ιερέας τον ιεροψάλτη αν προσήλθαν πάντες, για να αναστήσει. Στις Σπέτσες όπως και στην Ύδρα και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδος, ο κόσμος μιλούσε αρβανίτικα, έτσι και ο διάλογος  που έγινε είχε ως εξής:

– Λείψετε ντονί; (Λείπει κανείς), ρώτησε ο ιερέας.

– Μπούμπουλη λείψετε (ο Μπούμπουλης λείπει) απάντησε ο ιεροψάλτης.

Επρόκειτο για τον ναύαρχο και βουλευτή Σπετσών Γεώργιο Μπούμπουλη (εξ αγχιστείας εγγονός της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας) που φυσικά ανήκε στα επιφανή πρόσωπα των Σπετσών. Τότε, ο ιερέας στράφηκε στον ψάλτη και του είπε:

-Αϊ μος βιάδ (μη βιάζεσαι), θουάι ντάλε ντάλε κύματι θαλάσσης (λέγε σιγά – σιγά το «Κύματι Θαλάσσης»),

Μετά παρέλευση λίγων λεπτών, βγήκε πάλι ο ιερέας και ρώτησε τον ψάλτη.

– Έρδε Μπούμπουλη; (Ήρθε ο Μπούμπουλης;)

– Γιό (όχι) απάντησε ο ψάλτης

– Κύματι Θαλάσσης μάτα θουάι (Το «κύματι θαλάσσης» πες ξανά).

Αυτή η ερώτηση επαναλήφθηκε αρκετές φορές. Τόσες που όλο το εκκλησίασμα κάθε φορά που έβλεπε τον ιερέα να εξέρχεται της θύρας, επαναλάμβανε την ερώτηση που θα έκανε:

«Έρδε Μπούμπουλης;».

Όταν τελικά δέησε και ήλθε ο Μπούμπουλης στον Άγιο Αντώνιο, βγήκε απότομα ο ιερέας από την Ωραία Πύλη, με αναμμένο το τρικέρι και χωρίς να περιμένει τον ψάλτη να ολοκληρώσει το «κύματι θαλάσσης» που είχε αρχίσει, έψαλλε το «Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός».

Οι πιστοί που απηύδησαν από την αναμονή

Η παράδοση μάλιστα θέλει τον κόσμο, να απηύδησε από την αναμονή και από τις πολλές εξόδους του ιερέα από την πλαϊνή θύρα για να ρωτήσει. Τόσο, που ένας από τους εκκλησιαζόμενους (που ανήκε επίσης στους προύχοντες) φώναξε:

-«Άιντε παπά μου τι ήρθε ο δείνα ή ο τάδε; Η πατσά κοντεύει να γίνει χυμός από το πολύ βράσιμο. Η κοιλιά μας πήγε στην πλάτη κι ακόμα να μας πεις το «Χριστός Ανέστη». Τότε ο αγανακτισμένος άρπαξε τη γυναίκα του και έφυγε για το σπίτι του χωρίς να περιμένει άλλο την Ανάσταση.

Η διάδοση του περιστατικού

Το περιστατικό αυτό σύντομα διαδόθηκε «δια θαλάσσης» στην απέναντι ακτή της Αργολίδας και έφτασε στην Ύδρα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Έτσι επικράτησε κάθε βράδι το Μεγάλο Σάββατο όταν έβγαινε ο ιερέας για το «Δεύτε λάβετε φως» ο κόσμος να του φωνάζει χάρη αστεϊσμού «Έρδε Μπούμπουλη;».

Ο Ε. Βρέλλος πάντως το 1912 πρόλαβε αυτή την αστεία συνήθεια μεταξύ των εκκλησιαζομένων πιστών, να τελείται σε εκκλησίες της Αθήνας και ειδικά του Πειραιά.

Αργότερα η έκφραση αυτή, εγκατέλειψε τις εκκλησίες του Μεγάλου Σαββάτου και επαναλαμβανόταν κάθε φορά που κάποιος έλεγε πως έχει καταγωγή από τις Σπέτσες. Τότε κοροϊδευτικά οι άλλοι τον ρωτούσαν «Έρδε Μπούμπουλη;».

Η αλήθεια είναι ότι οι Σπετσιώτες εκνευρίζονταν αρχικά όταν τους απηύθυναν αυτή την ερώτηση, διότι ένιωθαν να τους πειράζουν.

Και το πείραγμα μάλιστα θεωρούσαν πως ήταν εντονότερο από ανθρώπους ξένους τόσο προς το νησί των Σπετσών, όσο και της αρβανίτικης διαλέκτου.

Τελικά όμως, κατά τον Βρέλλο, από διακωμώδηση ενός περιστατικού που είχε συμβεί κάποτε στις Σπέτσες, έφτασε να σημαίνει αναπόληση του δεσμού που είχαν αναπτύξει μεταξύ τους οι Σπετσιώτες. Τότε που θριάμβευε η οικογενειακή τιμή και τους διέπνεε η αγνή προς τον Θεό πίστη και η ακραιφνής αγάπη προς την πατρίδα.  Αποτέλεσμα αυτού του δεσμού ήταν και η αναμονή, αν προηγούμενα δεν συγκεντρώνονταν όλοι στην εκκλησία.

Αρχική φωτογραφία: Οι Σπέτσες στις αρχές του 20ου αιώνα. Αρχείο Woodhouse