Όταν οι φάλαινες περπατούσαν! Τι μαρτυρούν οι εκατοντάδες απολιθωμένοι σκελετοί που εντοπίστηκαν σε κοιλάδα της Αιγύπτου

Σε απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του Καΐρου, στην περιοχή της Δυτικής Ερήμου της Αιγύπτου, βρίσκεται ένα μέρος που παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Εκεί βρίσκεται η αποκαλούμενη “Κοιλάδα των Φαλαινών”, “Wadi Al Hitan” στα αραβικά. Βρίσκεται κοντά στην πόλη Φαγιούμ και είναι γεμάτη αμμώδεις λόφους και βράχους. Στις άμμους της φιλοξενεί εκατοντάδες απολιθώματα φαλαινών που έζησαν τη γεωλογική εποχή του Ηώκαινου, δηλαδή πριν από 35 με 40 εκατομμύρια χρόνια.

Τα συγκεκριμένα απολιθώματα παρέχουν στους επιστήμονες την πιο αντιπροσωπευτική εικόνα για το πώς η φάλαινα εξελίχθηκε από ένα χερσαίο τετράποδο θηλαστικό σε υδρόβιο χωρίς πόδια.

Από το 2005, η Κοιλάδα των Φαλαινών συγκαταλέγεται ανάμεσα στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Ουσιαστικά αποτελεί ένα υπαίθριο μουσείο προϊστορικής ιστορίας, ενώ κοντά στην κοιλάδα λειτουργεί ένα στεγασμένο μουσείο, υπό την ονομασία “Μουσείο Απολιθωμάτων και Κλιματικής Αλλαγής”. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να δουν περισσότερα απολιθωμένα οστά φαλαινών και άλλων ειδών.

Γιατί έχουν βρεθεί τόσα πολλά οστά φαλαινών στην κοιλάδα

Οι πρώτοι απολιθωμένοι σκελετοί φαλαινών ανακαλύφθηκαν τον χειμώνα του 1902-1903. Για πάνω από μισό αιώνα, το ενδιαφέρον των επιστημόνων για την περιοχή ήταν μικρό, σε μεγάλο βαθμό λόγω της δυσκολίας πρόσβασης.

Οι έρευνες ξανάρχισαν στα μέσα της δεκαετίας του ’70 και έγιναν πιο συστηματικές το 1989. Έκτοτε ανακαλύφθηκαν περισσότερα από 500 απολιθώματα προϊστορικών φαλαινών.

Ο μεγαλύτερος σκελετός που βρέθηκε έφτανε σε μήκος τα 21 μέτρα.

Τα απολιθώματα στην Κοιλάδα των Φαλαινών δεν είναι ούτε τα αρχαιότερα που έχουν βρεθεί ποτέ ούτε τα μοναδικά. Ωστόσο, ο αριθμός τους είναι πολύ μεγάλος για να αγνοηθεί και, σύμφωνα με τους ειδικούς, έχουν διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση.

Όπως λένε οι ερευνητές, η Κοιλάδα των Φαλαινών καλυπτόταν από μια ρηχή θάλασσα 40 εκατομμύρια χρόνια πριν, η οποία εξαφανίστηκε λόγω της κίνησης των τεκτονικών πλακών. Τα απολιθώματα των φαλαινών παγιδεύτηκαν στα μαλακά πετρώματα που αποτελούσαν τότε τον πυθμένα της θάλασσας.

“Ο αριθμός, η συγκέντρωση και η ποιότητα τέτοιων απολιθωμάτων είναι μοναδικά, όπως και η προσβασιμότητα και η θέση τους σε ένα ελκυστικό και προστατευμένο τοπίο. Τα απολιθώματα του Al Hitan αποτελούν δείγματα των νεότερων αρχαιοκήτων, όταν βρίσκονταν δηλαδή στα τελευταία στάδια της απώλειας των πίσω άκρων τους“, αναφέρει η ιστοσελίδα του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Basilosaurus και Dorudon Atrox, οι πρωτόγονες φάλαινες που βρέθηκαν στην κοιλάδα

Ανάμεσα στα σημαντικότερα αρχαιοκήτη, των οποίων τα οστά έχουν βρεθεί και μπορεί κάθε επισκέπτης να δει στο Wadi Al Hitan, είναι ο Βασιλόσαυρος. Ο Basilosaurus isis υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα είδη φάλαινας που έζησε ποτέ στη Γη.

Είχε ανατομία ενός γιγαντιαίου θαλάσσιου φιδιού και, παρά το μέγεθός του, το καθένα από τα δύο μπροστινά άκρα του ήταν στο μέγεθος του ποδιού ενός τρίχρονου κοριτσιού, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Ήταν κατάλοιπα των προγόνων του και δεν χρησίμευαν ιδιαίτερα στο περπάτημα.

Το 2005, η ομάδα του Αμερικανού παλαιοντολόγου του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, Φίλιπ Γκίνγκριτς ανακάλυψε ολόκληρο τον απολιθωμένο σκελετό ενός Βασιλόσαυρου μήκους 18 μέτρων. Επρόκειτο για μια σπουδαία ανακάλυψη που συμπλήρωσε ένα ακόμη κομμάτι στο παζλ των ερευνών των επιστημόνων και έγινε πρώτη είδηση στις σελίδες των εφημερίδων.

“Έχω περάσει τόσο πολύ χρόνο περιτριγυρισμένος από αυτά τα υποθαλάσσια πλάσματα που είναι σαν να ζω στον κόσμο τους“, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο Γκίνγκριτς στο National Geographic το 2010. Είπε ακόμη ότι ο Βασιλόσαυρος έπρεπε να βγάζει το κεφάλι έξω από το νερό, προκειμένου να αναπνεύσει και τρεφόταν με μικρά και μεγάλα ψάρια, έως και με μικρούς καρχαρίες.

Ένα ακόμη είδος φάλαινας, που έζησε την ίδια περίπου περίοδο με τον Βασιλόσαυρο και ανακάλυψαν οι επιστήμονες στο Wadi Al Hitan, είναι ο Dorudon Atrox. Ήταν μικρότερος από τον Βασιλόσαυρο, ενώ απολιθώματα έχουν εντοπιστεί επίσης στο Πακιστάν, τη Νέα Ζηλανδία και τη Δυτική Σαχάρα.

Εκτός από οστά πρωτόγονων φαλαινών, στη έρημο έχουν βρεθεί απολιθώματα κι άλλων ζώων, όπως καρχαριών, κροκόδειλων και θαλάσσιων χελωνών. Το Wadi Al Hitan φιλοξενεί επίσης 15 είδη φυτών της ερήμου και ορισμένους τύπους άγριων θηλαστικών, όπως η αιγυπτιακή μαγκούστα, η αφρικανική αγριόγατα και η αλεπού φενέκ.

Δείτε ένα σύντομο βίντεο της UNESCO για την “Κοιλάδα των Φαλαινών”, η οποία, εκτός από περιοχή με μεγάλη ιστορική και επιστημονική σημασία, αποτελεί πόλο έλξης τουριστών:

Όταν οι φάλαινες περπατούσαν

Όλα τα σύγχρονα κητώδη, στα οποία περιλαμβάνονται τα δελφίνια, οι φυσητήρες και οι φάλαινες, είναι τόσο καλά προσαρμοσμένα στο θαλάσσιο περιβάλλον, ώστε πολλοί νομίζουν ότι πρόκειται για ψάρια.

Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για θαλάσσια θηλαστικά. Δεν έχουν βράγχια αλλά πνεύμονες. Δεν γεννούν αβγά, αλλά θηλάζουν τα μικρά που γεννούν.

Αυτό που είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι πως οι πρόγονοι των σημερινών φαλαινών, τα λεγόμενα “Αρχαιοκήτη” (“Archaeoceti“), είχαν πόδια και περπατούσαν.

Επρόκειτο για χερσαία ή ημιυδρόβια θηλαστικά και τα άκρα τους δεν διέφεραν από εκείνα ενός λύκου.

Μόλις λίγες δεκαετίες πριν, οι επιστήμονες κατάφεραν να ανιχνεύσουν οριστικά τη σύνδεση ανάμεσα στα αρτιοδάκτυλα και τις σημερινές φάλαινες.

Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα τετράποδων φαλαινών που ζούσαν 50 με 40 εκατομμύρια χρόνια πριν, στην περιοχή της σημερινής Ινδίας και του Πακιστάν, ήταν τα είδη Indohyus, Pakicetus, Ambulocetus και Rodhocetus.

Το 2011, διεθνής ομάδα παλαιοντολόγων εντόπισε στις ακτές του νότιου Περού ένα καλά διατηρημένο απολίθωμα του είδους Peregocetus pacificus, μιας τετράποδης προϊστορικής φάλαινας που ζούσε τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, πριν από 43 εκατομμύρια χρόνια.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, το είδος φαίνεται πως ήταν δεινός κολυμβητής, όπως για παράδειγμα μια βίδρα σήμερα, και τρεφόταν κυρίως στο νερό. Ενδεχομένως επέστρεφε στις βραχώδεις ακτές για να ξεκουραστεί ή ακόμη και να γεννήσει. Τα τέσσερα άκρα του είχαν μικρές οπλές, ενώ η πεπλατυσμένη ουρά του έμοιαζε με εκείνη ενός κάστορα.

Πώς εξελίχθηκαν σε υδρόβια πλάσματα

Το μεταβατικό στάδιο περάσματος από τα χερσαία στα αποκλειστικά υδρόβια κητώδη κράτησε 15 εκατομμύρια χρόνια. Σε αυτό το διάστημα, εκπληκτικές προσαρμογές σε όλα τα όργανα και τα συστήματα των κητωδών συσσωρεύονταν στο σώμα τους.

Σταδιακά τα αρχαιοκήτη πλησίασαν το θαλάσσιο περιβάλλον και έζησαν τόσο κοντά και μέσα σε αυτό, ώσπου κατάφεραν να “κόψουν” τους δεσμούς τους με τη στεριά. Μέσα στο νερό, οι πρωτόγονες φάλαινες χρησιμοποιούσαν την ουρά τους για την προώθησή τους και τα πίσω άκρα τους αποδείχθηκαν άχρηστα.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μικρύνουν, να ατροφήσουν και τελικά να χαθούν. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα, υπάρχουν εσωτερικά σε όλα τα είδη κητωδών τα κατάλοιπα των πίσω άκρων που κάποτε διέθεταν. Όσο για τα μπροστινά άκρα των αρχαιοκήτων, μετατράπηκαν σε πτερύγια για να βοηθούν στην σταθεροποίηση της πλεύσης τους.

Δείτε ένα ολιγόλεπτο ντοκιμαντέρ για τις προγόνους των σημερινών φαλαινών με τίτλο “Όταν οι φάλαινες περπατούσαν“:

Με πληροφορίες από:

• UNESCO
• National Geographic
• The Conversation
• Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών “Πέλαγος“

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia