Όταν ο Τσώρτσιλ εξέφρασε τον θαυμασμό του για τον Στάλιν, ο σοβιετικός ηγέτης τον χαρακτήρισε πολεμοκάπηλο. Τα παιχνίδια των δηλώσεων που δεν εμπόδισαν τον Ψυχρό Πόλεμο

Απόσπασμα από το βιβλίο: Οι σύμβουλοι του Στάλιν της Sheila Fitzpatrick , εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Υπήρχαν δύο τρόποι για να δει κανείς τη Σοβιετική Ένωση στο τέλος του πολέμου. Ο ένας ήταν να θεωρήσει ότι είχε πετύχει μία ένδοξη νίκη και είχε γίνει, για πρώτη φορά, μία υπερδύναμη, με μία νέα εξωτερική αυτοκρατορία που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης.

Ο άλλος ήταν να θεωρήσει ότι ήταν μία κατεστραμμένη χώρα, η οποία αντιμετώπιζε ένα τεράστιο έργο μεταπολεμικής ανοικοδόμησης.

Ο Στάλιν και η ομάδα του είχαν και τις δύο εικόνες κατά νου, αλλά σε σχέση με τα μέσα της ανοικοδόμησης και τα κρίσιμα ερωτήματα των μεταπολεμικών σχέσεων με τη Δύση που αυτή έθετε, υπήρχαν διαφορές γνώμης μέσα στην ομάδα.

Η σχέση του Στάλιν με του ηγέτες της Δύσης μετά το τέλος του Πολέμου

Στη διάρκεια του πολέμου, η εικόνα του Στάλιν είχε γίνει γνωστή σε όλον τον κόσμο. Και δεν τον έβλεπαν πια σαν έναν τρελό επαναστάτη σε μία μακρινή χώρα, αλλά ως έναν από τους ισχυρούς ηγέτες της Μεγάλης Συμμαχίας, ως το καλοκάγαθο “θείο Τζο” με την πίπα.

Το παρωνύμιο ενόχλησε λίγο τον Στάλιν, όταν του το είπε ο Πρόεδρος Ρούζβελτ, επειδή θεώρησε λανθασμένα ότι έδειχνε έλλειψη σεβασμού.

Στην πραγματικότητα, ο Στάλιν πέτυχε σε εκπληκτικό βαθμό να πείσει τον Φράνκλιν Ρούζβελτ και τον Ουίνστον Τσόρτσιλ για το μεγαλείο του, όσο εξοργιστικό και αν τον έβρισκαν μερικές φορές.

Αντλώντας ίσως από την πρακτική που έχει χρησιμοποιήσει το 1937 με τον αμερικανό πρέσβη Ντέιβις, κατόρθωσε να διατηρήσει έναν προσωπικό μαγνητισμό, ο οποίος τον στήριξε στις διασκέψεις της Τεχεράνης το 1943 και της Γιάλτας στις αρχές του 1945.

Από τους δυο ηγέτες αισθανόταν μεγαλύτερη ανθρώπινη συμπάθεια για τον Ρούζβελτ, λόγω της γενναιότητας που του επέτρεψε να ξεπεράσει την παράλυση, η οποία τον κρατούσε καρφωμένο στο αναπηρικό καροτσάκι.

Όμως ο Τσόρτσιλ, ο παλιός επεμβασίας εχθρός του από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου, ήταν εκείνος τον οποίο προσπάθησε κυρίως να γοητεύσει με απρόσμενη επιτυχία.

“Βαδίζω σε αυτόν τον κόσμο με μεγαλύτερο κουράγιο και ελπίδα όταν έχω μία σχέση φιλίας και οικειότητας με αυτόν τον μεγάλο άνδρα που η φήμη του έχει εξαπλωθεί όχι μόνο σε όλη τη Ρωσία, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο“, είπε ο Τσόρτσιλ σε μία εορταστική πρόποση.

Σε ένα δείπνο, ένας κάπως μεθυσμένος αστεϊσμός σχετικά με τη σκοπιμότητα της εκτέλεσης 50 χιλιάδων γερμανών αξιωματικών και ηγετών για να δώσουν στη Γερμανία να καταλάβει ποια είναι η θέση της μετά τον πόλεμο προσέβαλε τον Τσώρτσιλ, ο οποίος έφυγε θιγόμενος από την αίθουσα.

Ο Στάλιν και ο Μολότοφ τον ακολούθησαν σε ρόλο θλιμμένων και μετανοημένων φίλων, πείθοντας τον να επιστρέψει.

“Ο Στάλιν έχει έναν πολύ γοητευτικό τρόπο όταν επιλέγει να τον χρησιμοποιήσει”, σχολίασε για αυτό το περιστατικό ο Τσόρτσιλ.

Η “ρήξη” με τη Δύση και η αρχή του Ψυχρού Πολέμου

Η πολιτισμική αγγλοφιλία και αμερικανοφιλία ήταν επίσης της μόδας ανάμεσα στους ανερχόμενους νέους που εργάζονταν στην Κεντρική Επιτροπή και είχαν την ίδια ηλικία με πολλά από τα παιδιά των ηγετών.

Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ένα μεταπολεμικό μέλλον, στο οποίο η καχύποπτη φύση του Στάλιν θα είχε μαλακώσει από τη νίκη και τη διεθνή προβολή και από την άλλη πλευρά.

Η στενότητα αντιλήψεων των συντρόφων του θα είχε μειωθεί χάρη στις επαφές τους με τους ξένους και η σκέψη τους θα είχε διευρυνθεί από τα ενήλικα πλέον παιδιά τους με τις όλο και πιο κοσμοπολίτικες απόψεις τους.

Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να έχουν απαλλαγεί από την καχυποψία τους απέναντι στη Δύση και να φροντίσουν ώστε τα κλειστά σύνορα που είχαν ανοίξει αναγκαστικά για τους συμμάχους στον πόλεμο, να μην κλείσουν πάλι τελείως.

Όμως, δεν συνέβη κάτι τέτοιο.

Για την ομάδα το πρώτο προειδοποιητικό σημάδι ήρθε το 1945 όταν ο Στάλιν στράφηκε με ιδιαίτερη αγριότητα κατά του Μολότοφ επειδή θεώρησε ότι προσπαθούσε να κερδίσει την εύνοια της Δύσης.

Η υγεία του Στάλιν ήταν κακή αυτούς τους μήνες.

Μπορεί να είχε εμφανίσει καρδιολογικά προβλήματα στο Πότσδαμ ή τουλάχιστον έτσι έγραψε το “newsweek” και τον Οκτώβριο του 1945 είχε πάθει κάποιας μορφής καρδιακή προσβολή, κάτι που κρατήθηκε κρυφό.

Το φθινόπωρο του 1945, στις πρώτες του διακοπές από το 1937 έμεινε στον Νότο 2,5 μήνες αναρρώνοντας.

Ο ίδιος ο Στάλιν είχε αρχίσει να λέει ότι γερνάει και ότι ήταν αναπόφευκτο να τον διαδεχτεί κάποιος άλλος γρήγορα, αλλά οι συνάδελφοί του δίσταζαν να το πιστέψουν και δικαιολογημένα.

Ο “μήνας του μέλιτος” με τους συμμάχους στη διάρκεια του Πολέμου είχε αρχίσει ήδη να παίρνει τέλος από την περίοδο της διάσκεψης του Πότσδαμ, το καλοκαίρι του 1945.

Λίγο αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, χρησιμοποίησαν στη Χιροσίμα το νέο τρομερό όπλο τους, την ατομική βόμβα.

Οι δυτικές δυνάμεις ήταν ενοχλημένες με τον βαθμό ελέγχου που ασκούσε η Σοβιετική ένωση στα κράτη της ανατολικής Ευρώπης, τα οποία στη Γιάλτα είχαν καταταχθεί στη Σοβιετική Σφαίρα επιρροής, αλλά τώρα υπό τη σοβιετική καθοδήγηση κινούνταν προς κομμουνιστικά μονοκομματικά καθεστώτα, μοιάζοντας όλο και περισσότερο με δορυφόρους.

Ο Τσόρτσιλ εξακολουθούσε να λέει πολύ θετικά πράγματα για τον Στάλιν.

“Προσωπικά, δεν μπορώ να αισθανθώ παρά τον μεγαλύτερο θαυμασμό για αυτόν τον αληθινά μεγάλο άνδρα, τον πατέρα της χώρας του”, είπε στη Βουλή των Κοινοτήτων τον Νοέμβριο του 1945, αλλά αυτό δεν εντυπωσίασε τον Στάλιν.

Ο Τσόρτσιλ απλώς προσπαθούσε “να ηρεμήσει την ταραγμένη συνείδηση του”, επειδή είχε οργανώσει ένα “άγγλο- αμερικανικό- γαλλικό μπλογκ κατά της ΕΣΣΔ”, έγραψε στην ομάδα του από το Σότσι.

Σε ένα προμήνυμα όσων θα ακολουθούσαν στο εσωτερικό μέτωπο, ο Στάλιν δήλωσε ότι αυτή η στάση “είναι μειωτική και επικίνδυνη”.

Πρέπει να αγωνιστούμε σκληρά ενάντια στη δουλικότητα, στις υποκλίσεις και στις ρεβεράντζες μπροστά στους ξένους”.

Η ομιλία στο Φούλτον και το Σιδηρούν Παραπέτασμα

Η φημισμένη ομιλία του Τσόρτσιλ στο Φούλτον του Μισούρι μερικούς μήνες αργότερα περιέγραψε με δραματικό τρόπο το ρήγμα ανάμεσα στους πρώην συμμάχους:

“Μία σκιά έχει απλωθεί στις περιοχές που τόσο πρόσφατα φωτίστηκαν από τη συμμαχική νίκη. Από το Στετίν στη Βαλτική μέχρι την Τεργέστη στην Αδριατική, ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα έχει διαχωρίσει την Ευρωπαϊκή Ήπειρο”.

Κανείς δεν ήξερε “ποια είναι τα όρια των σοβιετικών επεκτατικών και προσηλυτιστικών τάσεων, αν υπάρχουν. Αυτή σίγουρα δεν είναι η απελευθερωμένη Ευρώπη που πολεμήσαμε για να φτιάξουμε. Ούτε είναι μία Ευρώπη που περιέχει τα ουσιώδη συστατικά της μόνιμης ειρήνης”.

Η αντίδραση του Στάλιν ήταν να θεωρήσει ότι η ομιλία του Τσόρτσιλ έπρεπε να ερμηνευτεί ως μία “επικίνδυνη πράξη”.

Ουσιαστικά, ο Τσόρτσιλ είχε περάσει στο στρατόπεδο των πολεμοκάπηλων της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών μία ομάδα “που θυμίζει εντυπωσιακά τον Χίτλερ και τους φίλους του”.

Η ομιλία του Φούλτον ήταν “ένα κάλεσμα πολέμου κατά της Σοβιετικής Ένωσης”.

Η φάση στην οποία εκ των υστέρων ονομάστηκε Ψυχρός Πόλεμος είχε αρχίσει.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η εκτέλεση του σοβιετικού στελέχους Νικολάι Μπουχάριν κατά τις μεγάλες εκκαθαρίσεις. Τα γράμματα στον Στάλιν και η διαπόμπευσή του πριν τη δίκη