Όταν ο μεγάλες δυνάμεις έστειλαν πολεμικό στόλο στο Λαύριο υπέρ του επιχειρηματία Σερπιέρι. Ο ρόλος του βασιλιά Γεώργιου

του αναγνώστη μας ιστορικού, Απόστολου Δημητριάδη

Το Σκάνδαλο της Λαυρεωτικής φαινομενικά αποτελεί τη πρώτη μεγάλη οικονομική απάτη στο νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος.

Μπορεί οι οικονομίες ενός μεγάλου μέρους των πολιτών να εξαερώθηκαν από τις ραδιουργίες του Ανδρέα Συγγρού, όμως δημιουργήθηκε de facto μία νέα πραγματικότητα για την ελληνική κοινωνία με την εκκωφαντική είσοδο των Ελλήνων Κεφαλαιούχων της Ομογένειας.

Οικοδεσπότης υπήρξε ο Βασιλιάς Γεώργιος που με τις «ευλογίες» του και τον παρασκηνιακό του ρόλο ρίζωσε τους λεγόμενους Χρυσοκάνθαρους.

Η δημιουργία του εργοστασίου και η αλματώδης ανάπτυξη

Τα μεταλλεία του Λαυρίου αποτελούσαν σημαντικό κέντρο μεταλλευτικής εξόρυξης αργυρούχου μόλυβδου ήδη από την Αρχαιότητα. Οι Αθηναίοι είχαν εναποθέσει ένα σημαντικό αριθμό μεταλλευμάτων στη περιοχή του Λαυρίου, τις εκβολάδες, που δεν είχαν αξιοποιήσει λόγω έλλειψης τεχνολογικών μέσων.

Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος φαίνεται να υπήρχε η γνώση για τις μεγάλες ποσότητες αργυρούχου μόλυβδου (έκθεση Ανδρέα Κορδέλλα, 1860), όμως και πάλι η έλλειψη τεχνογνωσίας και κεφαλαίου δεν επιτρέπει περαιτέρω μελέτες και ενέργειες.

Η εναπόθεση φορτίου στο Κάλιαρι προερχόμενου από το Λαύριο κινεί την περιέργεια του Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρι που δραστηριοποιείται επιχειρηματικά στο χώρο των μεταλλευμάτων διαθέτοντας ανάλογα μεταλλεία στην Σαρδηνία και την Ισπανία.

Ο Σερπιέρι το 1863 με βασιλικά διατάγματα κατορθώνει να αποκτήσει την άδεια εκμετάλλευσης 11.000.000 στρεμμάτων στη Λαυρεωτική.

Επιφανειακά υπήρχε έτοιμο μετάλλευμα, οι σκωρίες σε σύνολο 1.500.000 τόνων και ψευδάργυρος. Ο Σερπιέρι ιδρύει την εταιρεία Roux-Serpieri CIE με έδρα την Μασσαλία. Χρηματοδότες υπήρξαν ο Ιλαρίωνας Ρου και ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης. Η εταιρεία υποχρεώθηκε να καταβάλει φόρο 10% στο κράτος επί των σκωριών.

Η ανάπτυξη του εργοστασίου ήταν εντυπωσιακή με την λειτουργία 18 καμίνων, εγκαταστάσεων μηχανουργείου και σιδηρόδρομου. Το φθηνό κόστος για το εργατικό δυναμικό αλλά και η αξιοποίηση των εκβολάδων εξαλείφει πλήρως το κόστος της επένδυσης και τον φόρο προς το ελληνικό κράτος μετατρέποντας την Λαυρεωτική «Κράτος εν Κράτει».

Απροκάλυπτα ο Σερπιέρι πετά στη θάλασσα τον ελεγκτή του Ελληνικού Κράτους ενώ ο Διευθυντής του Εργοστασίου τρομοκρατεί έναν δεύτερο σε διαδικασίες ελέγχου. Άλλωστε για την «τήρηση της τάξης», ο Σερπιέρι είχε προσλάβει τον Λήσταρχο Κίτσο, σε μία περίοδο που η ληστεία αποτελούσε άλυτο πρόβλημα για το Κράτος.

Οι πρώτες μεγάλες αντιδράσεις και η διεθνοποίηση του ζητήματος

Το 1869 ελεγκτική επιτροπή του Κράτους αποφαίνεται ότι η αξία των μεταλλείων κοστολογείται στο αστρονομικό ποσό για την εποχή των 280.000.000 γαλλικών φράγκων. Η αντιπολίτευση με προεξέχοντα τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη υποστηρίζει ότι η εταιρεία είχε το δικαίωμα της εξόρυξης, όχι όμως της εκμετάλλευσης των επιφανειακών μεταλλευμάτων.

Στην Αθήνα η κοινή γνώμη βράζει στην είδηση του εξόφθαλμου πλουτισμού ενός ξένου επενδυτή. Το κλίμα θεωρείται ιδιαίτερα βαρύ μετά την παρουσίαση του βουλευτή της παράταξης του Δεληγεώργη, Γεωργίου Μιχαλόπουλου, παρουσιάζοντας μεταλλεύματα στη Βουλή που περιείχαν χρυσό, διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα.

Τον Μάρτιο του 1871 η κυβέρνηση Κουμουνδούρου έσπευσε να θέσει ζήτημα της κυριότητας των εκβολάδων, με τον Νόμο «Περί Εκβολάδων Σύμβασις».

Προβλεπόταν, επίσης, η επιβολή μεγάλης φορολογίας 60% επί των κερδών της εταιρείας του Σερπιέρι. Ο Σερπιέρι σηκώνει το γάντι. Κατηγορεί την Ελληνική Κυβέρνηση για θέσπιση νόμου με αναδρομική ισχύ και καταφεύγει για αποζημίωση στην Ιταλική και Γαλλική Κυβέρνηση, απαιτώντας από το κράτος 20.000.000 γαλλικά φράγκα, ποσό τεράστιο για την εποχή.

Όχι μόνο οι πρεσβευτές της Γαλλίας και της Ιταλίας εμπλέκονται σε ζητήματα στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους με έντονα διαγγέλματα, αλλά εμφανίζονται και πολεμικά πλοία στον Πειραιά με την απειλεί απόβασης στρατού.

Η απροκάλυπτη επέμβαση των ξένων δυνάμεων προκαλεί οξεία πολιτική κρίση με την εναλλαγή κυβερνήσεων ενώ τα διαγγέλματα των πρεσβευτών αντικαθίστανται από απειλές όπως του Ιταλού πρέσβη Μαρκησίου Μελιοράτι για τον αποκλεισμό των ελληνικών πλοίων από τα λιμάνια και διακοπή των διπλωματικών σχέσεων.

Η επέμβαση του βασιλιά και η είσοδος του Ομίλου Συγγρού

Ο Βασιλιάς Γεώργιος μπροστά σε ένα νέο αδιέξοδο απευθύνεται στο βασικό στέλεχος της Τράπεζας της Κωνσταντινούπολης, τον Ανδρέα Συγγρό. Ο ίδιος εκπροσωπούσε έναν όμιλο ομογενών χρηματιστών από την Κωνσταντινούπολη που δραστηριοποιούνταν στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε μία περίοδο που θεωρούνταν ο «Μεγάλος Ασθενής της Ευρώπης» με μεγάλο χρέος.

Η κρίση της Λαυρεωτικής είναι μία πρώτη ευκαιρία για αυτούς τους οικονομικούς δολοφόνους να στραφούν σε μία ανεκμετάλλευτη αγορά όπως αυτή της Ελλάδας. Ήδη, το 1872, ο Όμιλος Συγγρού ήθελε να αναλάβει την έκδοση τραπεζογραμματίων για ένα μέρος της επικράτειας αλλά η έντονη αντίδραση της Εθνικής Τράπεζας ανέβαλε το σχέδιο.

Ο Όμιλος Συγγρού ενεπλάκη και στη διευθέτηση του επαναστατικού δανείου του 1824-1825,στις διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με την Ιονική Τράπεζα για την έκδοση τραπεζογραμματίων στα Επτάνησα. Η Βρετανική Τράπεζα δεσμευόταν να στηρίξει τα αγροτικά προϊόντα των Επτανήσων με την ίδρυση της Κτηματικής Τράπεζας.

Ο διευθυντής της Ιονικής Τράπεζας, ειδοποιήθηκε την ημέρα υπογραφής της Συμφωνίας (6 Ιουλίου 1872) ότι η κυβέρνηση απέσυρε το ενδιαφέρον της διά στόματος του Υπουργού Εσωτερικών, Βασιλείου Νικολόπουλου. Ο Βασιλιάς Γεώργιος στο πρόσωπο των Ομογενών έβρισκε την ευκαιρία για την δημιουργία μιας κοινωνικής ομάδας που θα στήριζε τις επιλογές του.

Η παρεμβατικότητα του στη πολιτική είχε ισχυρό έρεισμα στη νέα οικονομική τάξη των Ομογενών, η οποία διατηρούσε άριστη σχέση με τους Οθωμανούς.

Η απειλή της Βουλγαρίας ενισχυόταν από την κάθοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο, οπότε οι Οθωμανοί αποτελούσαν το πρώτο φράγμα για την διατήρηση της

βασιλικής εξουσίας.

Η τελική λύση και η εφαρμογή του σχεδίου

Ο Πρωθυπουργός Δεληγεώργης, με την σύμφωνη γνώμη του Βασιλιά, στράφηκε προς την αποδοχή της πρότασης των Ελλήνων Κεφαλαιούχων. Ο Ανδρέας Συγγρός κατορθώνει να «σώσει» το Ελληνικό Κράτος και τον Βασιλιά από μία σύγκρουση με τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις αποκτώντας την εμπιστοσύνη τους, που λειτούργησε σαν τον Δούρειο Ίππο για την εφαρμογή του Σκανδάλου.

Τον Φεβρουάριο του 1873 υπογράφηκε η συμφωνία μεταβίβασης στη νεοσυσταθείσα εταιρεία με την επωνυμία «Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου» υπό τον Ανδρέα Συγγρό. Σχεδόν αμέσως η εταιρεία εξέδωσε μετοχές σε μία χώρα που δεν υπήρχε χρηματιστήριο.

Το κέντρο δοσοληψίας μετοχών ήταν το καφενείο «Ωραία Ελλάς»

Η αγορά μετοχών έτυχε αποδοχής από ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου, από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα μέχρι και τα λαϊκά στρώματα. Η ψευδαίσθηση του γρήγορου κέρδους οδήγησε στην εκποίηση μεγάλων περιουσιών για την αγορά μετοχών.

Η αξία της μετοχής θα γνωρίσει ραγδαία αύξηση ξεπερνώντας τις 300 δραχμές. Η εταιρεία εκμεταλλευόμενη την υπεραξία της μετοχής, καθυστερεί σκοπίμως την καταβολή της τρίτη δόσης του μερίσματος προς τους μετόχους με αποτέλεσμα μέσα σε κλίμα πανικού, η μετοχή να καταρρεύσει και να χαθούν τεράστιες περιουσίες εν μία νυκτί.

Ακολουθεί ένα μεγάλο ντόμινο πτωχεύσεων οδηγώντας χιλιάδες πολίτες στον οικονομικό σπαραγμό.

Το κλίμα γρήγορου πλουτισμού και ευφορίας που καλλιέργησε ο τύπος, οι ομιλίες των βουλευτών, η ανοικτή στήριξη του Βασιλιά αλλά και των «αυλικών» του, που τοποθετήθηκαν σε πόστα της εταιρείας του Συγγρού, στιγμάτισαν τη πρώτη μεγάλη κλοπή που γνώρισε το νέο Ελληνικό Κράτος.

Στην αρχική φωτογραφία ελληνικό λιμάνι από το Woodhouse archive