Η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων επί Όθωνα και αντιμετώπισή τους από τον Βενιζέλο. Κατοχύρωσε συνταγματικά τη μονιμότητα και μετά την κατήργησε, ενώ θέσπισε και τις μετατάξεις

πηγή: «Ο Μικρός Ρωμηός»

Όταν κάποτε θα γραφτεί με αντικειμενικότητα και μεράκι η ιστορία των «δημοσίων υπηρετών», όπως αποκαλούσαν τους δημοσίους υπαλλήλους στα χρόνια του Όθωνα, θα αποτελέσει το πιο σπαρταριστό ανάγνωσμα όλων των εποχών.

Πώς να περιγραφεί το γεγονός ότι από τις πρώτες ημέρες που άρχισε τη λειτουργία του το ελληνικό κράτος υπό τις οδηγίες της βαυαρικής αντιβασιλείας γίνεται προσπάθεια να αξιολογούνται αντικειμενικά οι δημόσιοι υπάλληλοι και 180 χρόνια αργότερα ακόμη δεν τα έχουμε καταφέρει; Ή πώς να παρουσιαστεί η πολιτεία αλλά και τα καμώματα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος, αφού φρόντισε να κατοχυρώσει συνταγματικά τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, λίγα χρόνια αργότερα ο ίδιος υπέγραψε Νομοθετικό Διάταγμα για την –επιλεκτική– άρση της; Αλλά και η προϊστορία του μέτρου των μετατάξεων παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ιστορίες δημοσιοϋπαλληλικής τρέλας, με γραφικότητες, πολιτικά τερτίπια και εκλογικά παιχνίδια.

Η «ποιότης των δημοσίων υπηρετών»

Ένα από τα πρώτα διατάγματα που έσπευδε να υπογράψει –πριν 180 χρόνια- η Αντιβασιλεία του Όθωνα, υπό την Προεδρία του Κόμητα Άρμανσμπεργκ και με τη συμμετοχή του περίφημου νομομαθούς Μάουρερ, αφορούσε την καθιέρωση βιβλίων μέσω των οποίων θα γινόταν ταυτοχρόνως ετήσια απογραφή και αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Η Αντιβασιλεία ζήτησε απ’ όλους τους κλάδους της δημόσιας υπηρεσίας να τηρούν βιβλία μέσω των οποίων η Κυβέρνηση θα γνώριζε, ανά πάσα στιγμή, την προσωπική κατάσταση κάθε υπαλλήλου. Για τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις εκδουλεύσεις τους.

Με κριτήριο την απόδοση, οι υπάλληλοι κατατάσσονταν σε τέσσερις κατηγορίες: «εξαίρετος», «καλή», «μετρία» ή «κακή». Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονταν οι υπάλληλοι που ήταν επιμελείς και δραστήριοι, με ιδιαίτερο πνεύμα και γνώσεις ή χειρίζονταν τα υπηρεσιακά θέματα με επιδεξιότητα. Στη δεύτερη κατηγορία, «καλή», χαρακτηριζόταν η απόδοση ενός υπαλλήλου όταν επαρκούσε για τις απαιτήσεις της υπηρεσίας και «μετρία» αν η επιμέλεια, η δραστηριότητα, το πνεύμα, οι γνώσεις και η επιδεξιότητα του υπαλλήλου «ευαρεστώσι μεν κατά πολλά, κατά πολλά δε ου»! Στην τελευταία κατηγορία, την «κακή», υπαγόταν κάποιος υπάλληλος «αν δεν επαρκή παντελώς εις τας απαιτήσεις της υπηρεσίας». Οι πρώτες καταχωρήσεις ήταν εξαντλητικές, οι λεπτομέρειες που καταγράφονταν αφορούσαν την εργασία, αλλά και την προσωπική και οικογενειακή ζωή των δημοσίων υπαλλήλων, καθώς και την κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση. Με το πέρασμα του χρόνου οι απαιτήσεις αμβλύνθηκαν, η νομοθεσία τροποποιήθηκε μέχρι που φτάσαμε στα «φύλλα ποιότητος», τα οποία συντάσσονταν σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια.

Βενιζέλος και μονιμότητα

 Είναι γνωστό πως η πρώτη συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων οφείλεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος τη συμπεριέλαβε στη συνταγματική αναθεώρηση του 1911. Σκοπός υποτίθεται ότι ήταν η εξασφάλιση της απρόσκοπτης εργασίας τους και η πάταξη του πελατειακού συστήματος. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν αντιδράσεις εκ μέρους των βενιζελικών πως θα μονιμοποιούνταν «τα δημιουργήματα του παρελθόντος» ή άλλων πως δεν έπρεπε να επιβραβευθούν δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονταν μόλις δύο ώρες και φέρονταν με απαράδεκτο τρόπο στους πολίτες, όλοι συμφώνησαν στην ανάγκη να νομοθετηθεί το μέτρο. Εντυπωσιακή ήταν μάλιστα η υποδοχή του από τους κύριους εκπροσώπους του πελατειακού συστήματος στη Βουλή των Ελλήνων.

Αλλά δεν άργησε να έρθει ο εθνικός διχασμός κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αποτέλεσε την αφορμή για να αρθεί, επιλεκτικά, η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Εντυπωσιάζει δε το γεγονός πως τις περιπτώσεις άρσης της μονιμότητας έκανε η κυβέρνηση εκείνου που την καθιέρωσε, δηλαδή του Ελευθερίου Βενιζέλου! Το Νομοθετικό Διάταγμα «Περί αναστολής πάσης διατάξεως περί μονιμότητος των δημοσίων λειτουργών και υπηρετών παντός κλάδου» υπέγραψαν ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, ο Πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος και σπουδαίοι παράγοντες της πολιτικής ζωής του τόπου όπως ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο Νικόλαος Πολίτης, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος κ.ά.

Ουσιαστικά, εκμεταλλεύθηκαν τις έκτακτες συνθήκες που επικρατούσαν για να διώξουν επιλεκτικά τους αντιπάλους τους. Δηλαδή να κάνουν ό,τι ισχυρίζονταν πως προσπαθούσαν να αποφύγουν όταν έκαναν την συνταγματική ρύθμιση για τη μονιμότητα! Όποιος Υπουργός επιθυμούσε να διορίσει κάποιον δικό του αρκούσε να υπογράψει ένα Διάταγμα διώχνοντας από τη θέση του εκείνον που υπηρετούσε. Ένα από τα γνωστά θύματα αυτής της ρύθμισης υπήρξε και ο γνωστός Αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου, ο οποίος υπηρετούσε επί 25ετία στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Απολύθηκε το 1917 προκειμένου να τοποθετήσει στη θέση του ένας υπουργός τον γόνο πανίσχυρης οικογένειας των Αθηνών.

Το στρατιωτικό μέτρο των μετατάξεων

Αλλά και οι μετατάξεις, οι οποίες βρίσκονται στην επικαιρότητα αυτή την εποχή, δεν είναι μέτρο που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια. Η τελευταία πανίσχυρη κυβέρνηση (1928-1932) του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν επίσης εκείνη που εισήγαγε σε ευρεία κλίμακα και για λόγους οικονομίας λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης τον περίφημο θεσμό των μετατάξεων που εφαρμόζεται στις ημέρες μας. Μόνον που τότε αφορούσε μόνον μετατάξεις από τη Χωροφυλακή στην Αστυνομία και από ένα σώμα στρατού σε άλλο. Προκειμένου να ελεγχθούν οι προσφυγικοί συνοικισμοί στην Αττική και λόγω αδυναμίας προσλήψεως αστυνομικών, ο Υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος (1879-1951) μετακίνησε άνδρες από την Χωροφυλακή στην ουσιαστικά νεοσύστατη (1925) Αστυνομία Πόλεων. Υπήρξε ο πρωτεργάτης της θέσπισης του περίφημου ιδιώνυμου για την προστασία του «κοινωνικού καθεστώτος». 

Φανατικός υποστηρικτής του μέτρου υπήρξε και ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο δευτερότοκος γιος του Πρωθυπουργού, ο οποίος εκείνη την εποχή υπηρετούσε ως στρατιωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στο Παρίσι. Αντιγράφοντας όσα ίσχυαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στη Γαλλία, η ελληνική κυβέρνηση σε περίοδο οικονομικής κρίσης αποφάσιζε το 1930 να μετατάξει ανώτερους αξιωματικούς του στρατού από τα άλλα Σώματα στην Αεροπορία.

Το αρχικό νομοσχέδιο έφερε την υπογραφή του πρώτου (1930) Υπουργού Αεροπορίας Αλέξανδρου Ζάννα, ο οποίος αναγκάσθηκε να το αποσύρει μετά τις σφοδρές αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν και τις πληροφορίες πως αν τολμούσε να το εισαγάγει στη Βουλή θα ξεσπούσε στρατιωτικό κίνημα!

Αργότερα ωστόσο ο Αλ. Ζάννας ψήφισε ιδιαίτερο νόμο με τον οποίο απέφυγε τη γενική εφαρμογή του μέτρου και περιορίστηκε στην μετάταξη έξι αξιωματικών από το Ναυτικό στην Αεροπορία εγκαινιάζοντας έτσι το νέο μέτρο. Από τότε το μέτρο επεκτάθηκε, αφορώντας πάντα μετατάξεις αξιωματικών άλλων σωμάτων στην Αεροπορία και κατοχυρώθηκε με νόμο το καλοκαίρι του 1931 έχοντας ως χαρακτηριστικά στοιχεία αφενός την εθελούσια συμμετοχή των αξιωματικών στη διαδικασία και αφετέρου την παροχή κινήτρων.

Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν εκείνη την εποχή, απέτυχε η επέκταση του μέτρου των μετατάξεων γενικότερα στο δημόσιο τομέα.

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο ξεσηκωμός του λαού για να μην κάνει ο Όθωνας αποχωρητήριο μέσα στα βασιλικά Ανάκτορα. Θεωρούσαν ότι θα βρόμιζε το παλάτι. Για το ίδιο «θέμα» ζωγράφιζαν σταυρό στις μάντρες!…