Όταν εκατό χιλιάδες Ιρανές αψήφησαν τον Χομεϊνί, που προσπάθησε να επιβάλει το χιτζάμπ. Βία και Χλευασμός

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στις 8 Μαρτίου 1979, πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη πορεία γυναικών στο κέντρο της Τεχεράνης στο Ιράν. Αρχικά είχε οργανωθεί για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Όμως πήρε το χαρακτήρα μαζικής διαμαρτυρίας ενάντια στην κατάργηση δικαιωμάτων των γυναικών κατά την Ιρανική Επανάσταση.

Αφορμή για τις διαμαρτυρίες υπήρξε η υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ ή τσαντόρ σε όλες τις Ιρανές που είχε επιβάλει ο Αγιατολάχ Χομεϊνί την προηγούμενη μέρα. Οι γυναίκες πέτυχαν μία προσωρινή νίκη, αφού το χιτζάμπ έγινε τελικά υποχρεωτικό ενάμιση χρόνο αργότερα. Οι διαδηλώσεις του Μαρτίου 1979 υπήρξαν η τελευταία μαζική προσπάθεια των γυναικών του Ιράν να διαφυλάξουν τα δικαιώματά τους. Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, αγωνίζονται να επανέλθουν στη θέση που κατείχαν τότε

Το χιτζάμπ στο Ιράν

Το χιτζάμπ ή τσαντόρ είναι η μαντήλα που καλύπτει όλα τα μαλλιά μιας γυναίκας. Πρόκειται για το παραδοσιακό κάλυμμα κεφαλής που είναι αρκετά διαδεδομένο για τις γυναίκες στον ισλαμικό κόσμο. Ο Σάχης Ρεζά Παχλεβί, που ήθελε να εκσυγχρονίσει το Ιράν και να επιβάλει το δυτικό τρόπο ζωής στους κατοίκους του, το 1936 απαγόρευσε τη χρήση του χιτζάμπ.

Αυτό ίσχυσε για πέντε χρόνια μέχρι το 1941. Τότε ο Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί, που είχε διαδεχθεί τον πατέρα του ως Σάχης, άφησε ελεύθερες τις γυναίκες να ντύνονται όπως ήθελαν.

Ωστόσο, υπό το καθεστώς του, το χιτζάμπ θεωρούνταν σύμβολο οπισθοδρόμησης και σημάδι ότι αυτή που το φορούσε άνηκε στην κατώτερη τάξη. Οι γυναίκες του χιτζάμπ υποτίθεται ότι ήταν ελάχιστα μορφωμένες και προέρχονταν από συντηρητικές και φτωχές οικογένειες που ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενες.

Αντίθετα, όσες δεν φορούσαν το χιτζάμπ, συνήθως ανήκαν στη μεσαία και ανώτερη τάξη. Ήταν μορφωμένες και εργάζονταν.

Πολιτικό σύμβολο

Κατά τη δεκαετία του 1970, το χιτζάμπ έγινε πολιτικό σύμβολο. Για τους παραδοσιακούς Ιρανούς αποτελούσε ένδειξη αρετής. Αντίθετα, οι «ακάλυπτες» γυναίκες θεωρούνταν «ανήθικες» που ήταν φορείς της «διεφθαρμένης δυτικής κουλτούρας» και υπονόμευαν την παραδοσιακή αντίληψη για τη θέση της γυναίκας σε μία ισλαμική κοινωνία.

Το χιτζάμπ θεωρήθηκε από το καθεστώς του Σάχη ως απόρριψη της πολιτικής του εκσυγχρονισμού. Αν και δεν απαγόρευσε τη χρήση του, όσες γυναίκες το φορούσαν θεωρούνταν ύποπτες ως αντικαθεστωτικές.

Για το λόγο αυτό, στη διάρκεια της διακυβέρνησής του, αλλά και στην Ιρανικής Επανάσταση, πολλές γυναίκες που ανήκαν στην αντιπολίτευση το φορούσαν ως σύμβολο διαμαρτυρίας, παρ’ όλο που οι ίδιες δεν ήταν παραδοσιακές και ενστερνίζονταν τον δυτικό τρόπο ζωής.

Ιρανική Επανάσταση

Η Ιρανική Επανάσταση ξεκίνησε με μαζικές διαδηλώσεις στα τέλη του 1978 εναντίον του Σάχη. Πολλές γυναίκες συμμετείχαν στις διαδηλώσεις αυτές. Όσες δεν φορούσαν χιτζάμπ συχνά παρενοχλούνταν από φονταμενταλιστές επαναστάτες που τις έβλεπαν δίπλα τους στις πορείες.

Έτσι, στη διάρκεια της επανάστασης, μεγάλη μερίδα γυναικών, κυρίως της αστικής τάξης, κάλυπτε το κεφάλι, όχι τόσο από θρησκευτική πεποίθηση αλλά για να μπορούν να συμμετέχουν στις διαδηλώσεις κατά του Σάχη, χωρίς να τις προπηλακίζουν οι φονταμεταλιστές.

Στις 16 Ιανουαρίου 1979, ο Σάχης, έχοντας χάσει το έλεγχο της κατάστασης, διέφυγε στην Αίγυπτο. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε την ανατροπή του καθεστώτος του και την επικράτηση της επανάστασης. Δύο εβδομάδες αργότερα, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί, ο εξόριστος ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν επέστρεψε στη χώρα από το Παρίσι.

Αμέσως ανέλαβε τα ηνία ως ο ανώτατος πολιτικός ηγέτης της Ιρανικής Επανάστασης διορίζοντας τον Μεχτί Μπαζαρκάν προσωρινό πρωθυπουργό στη θέση του τελευταίου πρωθυπουργού του Σάχη.

Παράλληλα, ξεκίνησε η διαδικασία της μετατροπής του Ιράν σε θεοκρατία, κάτι που επισημοποιήθηκε με το δημοψήφισμα στις 30-31 Μαρτίου 1979. Με βάση τα αποτελέσματά του, το 98% όσων ψήφισαν ζητούσαν την αντικατάσταση της μοναρχίας από ισλαμική δημοκρατία.

Όταν ο Χομεϊνί επέστρεψε στον Ιράν δεν επέβαλε αμέσως τη χιτζάμπ. Παρά ταύτα, πολλές γυναίκες τη φορούσαν όταν κυκλοφορούσαν στο δρόμο, μόνο και μόνο για να αποφύγουν την παρενόχληση από τους φανατικούς ισλαμιστές.

Το διάταγμα του Χομεϊνί

Στις 7 Μαρτίου 1979, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί εξέδωσε διάταγμα που υποχρέωνε όλες τις γυναίκες που εργάζονταν στο δημόσιο ή που εισέρχονταν σε δημόσιες υπηρεσίες να φορούν χιτζάμπ.

Σύμφωνα με το διάταγμα, οι γυναίκες που δεν φορούσαν χιτζάμπ ήταν «γυμνές»: «Στα ισλαμικά υπουργεία, οι γυναίκες δεν πρέπει να εμφανίζονται γυμνές. Οι γυναίκες μπορούν να βρίσκονται εκεί εφόσον φορούν χιτζάμπ. Δεν θα αντιμετωπίζουν κανένα εμπόδιο στη δουλειά τους εφόσον τηρούν την ισλαμική χιτζάμπ».

Ωστόσο, οι μη συντηρητικές γυναίκες, που είχαν φορέσει το χιτζάμπ ως σύμβολο της αντιπολίτευσης κατά τη διάρκεια της επανάστασης, δεν περίμεναν ότι θα γινόταν υποχρεωτικό. Όταν έγινε γνωστό το διάταγμα για την υποχρεωτική κάλυψη της κεφαλής τους, πολλές φιλελεύθερες και αριστερές γυναίκες αντέδρασαν.

Το διάταγμα για το υποχρεωτικό χιτζάμπ στις δημόσιες υπηρεσίες ελήφθη από πολλούς ως απόδειξη ότι, παρά το γεγονός ότι πολέμησαν στην επανάσταση, οι γυναίκες υποβιβάζονταν σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Υπήρχε φόβος μεταξύ των γυναικών ότι το διάταγμα του Χομεϊνί ήταν το πρώτο βήμα για να χάσουν τα πολιτικά δικαιώματα που είχαν αποκτήσει υπό τον Σάχη. Παρά το γεγονός ότι υπήρξε ένα αυταρχικό καθεστώς, η νομοθεσία του είχε επιβάλλει την ισότητα ανδρών και γυναικών, κάτι που στην εποχή του ίσχυε μόνο για ορισμένες χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου.

Μαζικές διαμαρτυρίες κατά του χιτζάμπ

Το πρωί της 8ης Μαρτίου 1979, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες που δεν φορούσαν χιτζάμπ συγκεντρώθηκαν έξω από το γραφείο του πρωθυπουργού του Χομεϊνί, Μπαζαρκάν, στην Τεχεράνη. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, ο αριθμός των διαδηλωτριών ξεπερνούσε τις 100.000. Άλλες 3.000 γυναίκες διαδήλωσαν στην πόλη Κομ, όπου βρισκόταν η κατοικία του Αγιατολάχ Χομεϊνί και θεωρούνταν ιερή για τους ισλαμιστές.

Με αφορμή την επιβολή του χιτζάμπ, οι γυναίκες διαμαρτύρονταν ενάντια στις προσπάθειες περιορισμού των δικαιωμάτων τους. Το σύνθημα που κυριαρχούσε στις διαδηλώσεις ήταν:

«Δεν κάναμε την επανάσταση για να πάμε πίσω».

Οι γυναίκες δέχθηκαν φραστικές και σωματικές επιθέσεις στους δρόμους από όχλους ανδρών αλλά και γυναικών.

Άνδρες υποστηρικτές των διαδηλωτριών σχημάτισαν ανθρώπινες αλυσίδες για να τις προστατεύσουν στη διάρκεια των πορειών. Ωστόσο, οι αλυσίδες διαλύθηκαν σε αρκετές περιπτώσεις από τον όχλο και ορισμένες γυναίκες δέχθηκαν επίθεση με πέτρες, ξύλα, ακόμη και σπασμένα μπουκάλια και μαχαίρια.

Κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης στην Τεχεράνη, 15.000 γυναίκες κατέλαβαν το κτήριο του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Εκεί πραγματοποιήσαν τρίωρη καθιστική διαμαρτυρία. Αντιπροσωπεία τους διάβασε στους δημοσιογράφους κατάλογο με οκτώ αιτήματα.

Σε αυτά συμπεριλαμβάνονταν το δικαίωμα επιλογής φορέματος, ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους άνδρες, καμία διάκριση σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο και εγγύηση πλήρους ασφάλειας για τα νόμιμα δικαιώματα και τις ελευθερίες των γυναικών.

Οι διαδηλώσεις διήρκεσαν έξι ημέρες, από τις 8 Μαρτίου έως τις 14 Μαρτίου 1979, με τη συμμετοχή κάθε μέρα όλο και περισσοτέρων γυναικών.

Μαχμούτ Ταλεγκανί

Η κυβέρνηση και θρησκευτικοί ηγέτες της Ιρανικής Επανάστασης θορυβήθηκαν από τις μαζικές διαμαρτυρίες των γυναικών και προσπάθησαν να βρουν τρόπο να τις κατευνάσουν.

Ο Μαχμούτ Ταλεγκανί, που ήταν βασικός συνεργάτης του Αγιατολάχ Χομεϊνί, δήλωσε επίσημα ότι αυτός είχε απλώς ζητήσει οι γυναίκες να φορούν «σεμνή ενδυμασία». Ο Ταλεγκανί διαβεβαίωνε το κοινό ότι το χιτζάμπ δεν θα επιβαλλόταν, αλλά ότι θα ενθαρρυνόταν. Η δήλωση αυτή του μετριοπαθούς θεολόγου, που ήταν γνωστός για την πίστη του στη δημοκρατία, είχε ως αποτέλεσμα να σταματήσουν οι διαδηλώσεις.

Υπήρξε προσωρινή ανάκληση του διατάγματος για την υποχρεωτική χρήση χιτζάμπ από τις γυναίκες σε δημόσιες υπηρεσίας.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ταλεγκανί πέθανε στις 9 Σεπτεμβρίου 1979. Οι δύο γιοι του, τον Απρίλιο του 1979 είχαν συλληφθεί από τους Φρουρούς της Επανάστασης αλλά αφεθεί ελεύθεροι. Ισχυρίστηκαν ότι ο πατέρας τους δολοφονήθηκε αλλά δεν υπήρξε ποτέ τεκμηρίωση της καταγγελίας τους.

Η επιβολή του χιτζάμπ

Μέχρι τις αρχές του 1980, και οι τελευταίοι αριστεροί και οι φιλελεύθεροι πολιτικοί είχαν εκδιωχθεί από την ιρανική κυβέρνηση. Οι ισλαμιστές είχαν πια τον απόλυτο έλεγχο.

Αυτό άνοιξε το δρόμο να γίνει το χιτζάμπ υποχρεωτικό για τις Ιρανές σε όλους τους χώρους, εκτός σπιτιού.

Η αρχή έγινε με τη λεγόμενη «ισλαμοποίηση των γραφείων» τον Ιούλιο του 1980, όταν απαγορεύτηκε στις γυναίκες να εισέρχονται σε κυβερνητικά γραφεία και δημόσια κτίρια χωρίς χιτζάμπ. Η ποινή για όσες αψηφούσαν το διάταγμα ήταν η απόλυση από το δημόσιο.

Η αντίδραση των γυναικών ήταν μία πορεία διαμαρτυρίας από μόλις 2000 άτομα στο κέντρο της Τεχεράνης. Αυτή διαλύθηκε γρήγορα από την αστυνομία.

Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 1981, ένα άλλο διάταγμα επέβαλε στις γυναίκες να φορούν χιτζάμπ σε όλους τους δημόσιους χώρους. Καθώς υπήρξαν αναφορές ότι πολλές νεαρές γυναίκες εμφανίζονταν ακόμη ακάλυπτες, το 1983 επιβλήθηκε ισλαμικός νόμος που εισήγαγε τη σωματική τιμωρία σε αυτές τις περιπτώσεις, μέχρι και 74 μαστιγώσεις.

Οι τιμωρίες θα επιβάλλονταν από την «αστυνομία ηθών» γνωστή και ως «θρησκευτική αστυνομία» που συστάθηκε για τον σκοπό αυτό. Η λειτουργία της συνεχίζεται κανονικά τέσσερις δεκαετίες αργότερα.

Δείτε ένα γαλλικό 12 λέπτο ντοκιμαντέρ από τις διαμαρτυρίες των γυναικών του Ιράν στις 8 Μαρτίου 1979 κατά της επιβολής του χιτζάμπ. Είναι οι μόνες γνωστές σήμερα κινηματογραφικές λήψεις από το γεγονός αυτό