Η δολοφονία ενός Σουλτάνου από τους Γενίτσαρους, που είχαν γίνει κράτος εν κράτει

Του συνεργάτη μας, ιστορικού Απόστολου Δημητριάδη

Οι κοινωνικές αντιθέσεις συνήθως οξύνονται σε καιρούς στασιμότητας και οικονομικής πίεσης. Ποιες αιτίες οδήγησαν στη δολοφονία του Σουλτάνου Οσμάν Β ́ στο Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης στις 20 Μαΐου 1622;

Η περίοδος του Σουλτανάτου των γυναικών

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντλούσε δύναμη από την εξουσία των Σουλτάνων. Ουσιαστικά ο συνδετικός κρίκος βρισκόταν στη συνέχιση της δυναστείας του Οίκου του Οσμάν. Από τον 17ο αιώνα ο προσωπικός ρόλος του Σουλτάνου στη διαχείριση των κρατικών υποθέσεων γίνεται όλο και λιγότερο κρίσιμος. Ο κρατικός μηχανισμός στηρίζεται κυρίως σε αυλικά και γραφειοκρατικά δίκτυα. Ο δεύτερος τη τάξει μετά τον Σουλτάνο είναι ο Μεγάλος Βεζίρης. Το πρώτο μισό του 17ο αιώνα οι περισσότεροι Σουλτάνοι ανέβηκαν στον θρόνο σε πολύ μικρή ηλικία με αποτέλεσμα να αυξηθεί η πολιτική επιρροή του Χαρεμιού, με προεξέχουσα τη μητέρα των Σουλτάνων (Βαλιντέ Σουλτάν). Η γνωστότερη περίπτωση είναι αυτή της Κιοσέμ Σουλτάν.

Η αναγνώριση της δυναμικής της μητέρας του Σουλτάνου επισφραγίζεται με την ανάθεση του ρόλου αντιβασιλέα-πολιτικού κηδεμόνα. Σ ́αυτό το ανταγωνιστικό περιβάλλον, ο Σουλτάνος ανά πάσα στιγμή ως κεφαλή του κράτους θα μπορούσε να παραμερίσει ή να εκτελέσει οποιονδήποτε θεωρούσε επικίνδυνο να συγκεντρώνει υπερεξουσίες. Μία σημαντική προσωπικότητα του Χαρεμιού ήταν και ο Μαύρος ευνούχος.

Οι γενίτσαροι και οι Σπαχήδες

Οι Γενίτσαροι αποτελούσαν το κεντρικό πεζικό των Οθωμανών. Προέρχονταν κυρίως από εξισλαμισμένους χριστιανούς. Η αποτυχία των εκστρατειών οδηγεί αυτή τη κοινωνική ομάδα να συγκεντρωθεί κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και να αναπτύξει εμπορικές σχέσεις. Από την άλλη, η πτώση του τιμαριωτικού συστήματος που αποτελούσε πηγή εισοδήματος για τους ιππείς (σπαχήδες) επηρεάζει τη συνοχή του στρατού και το σημαντικότερο εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια μίας εξέγερσης. Η νομισματική κρίση λόγω της έλλειψης του ασημιού καθυστερεί τις πληρωμές των Γενιτσάρων και διάφοροι έκτακτοι φόροι πλέον γίνονται μόνιμοι.

Η περίοδος της διακυβέρνησης του Οσμάν Β’

Ο Οσμάν Β’, παρά τη μικρή του ηλικία, φιλοδοξούσε την επιστροφή της Αυτοκρατορίας στα επίπεδα των ένδοξων ημερών του Σουλεϊμάν. Στις ανατολικές επαρχίες ενώ μέτρησε μερικές επιτυχίες έναντι των Σαφαφίδων, δεν έγινε το ίδιο στην εκστρατεία του στην Πολωνία και την πολιορκία του φρουρίου Χοτίν στην Ουκρανία με αποτέλεσμα να επιρρίψει ευθύνες για την

αποτυχία του στους Γενιτσάρους. Ο Σουλτάνος σχεδίαζε, με την πρόφαση του προσκυνήματος στη Μέκκα, να αντικαταστήσει το σώμα των Γενίτσαρων με νέο στρατιωτικό σώμα γι ́αυτό θα

έπαιρνε μαζί του το θησαυροφυλάκιο. Ο παιδαγωγός του Σουλτάνου, Ομέρ Εφέντης, δεν είχε την εποπτεία των αντιδράσεων που θα προκαλούσε μία τέτοια σημαντική καινοτομία. Ήδη με την κατάργηση του Αρπαλίκ (σταθερή πηγή εσόδων για τους ανωτέρους δικαστικούς) ο Σουλτάνους είχε αυξήσει το αίσθημα δυσφορίας προς το πρόσωπο του.

Στις 18 Μαΐου όταν επρόκειτο να μεταφερθούν οι αυτοκρατορικές σκηνές στην Ανατολική πλευρά του Βοσπόρου, οι Γενίτσαροι έλαβαν την έγκριση από τους θεολόγους και τους νομομαθείς να εκτελέσουν τον Σουλτάνο με εντολή είτε του Μουσταφά είτε του νέου Μεγάλου Βεζίρη Νταβούτ Πασά. Στις 20 Μαΐου οι εξεγερμένοι δολοφόνησαν τον Σουλτάνο Οσμάν στο Επταπύργιο και έδειξαν το αυτί του στον θείο του Μουσταφά ως αποδεικτικό του θανάτου για να επανέλθει στον θρόνο.