Οι τρεις σεισμοί που ισοπέδωσαν την Αντιόχεια. Τα θύματα ξεπέρασαν τις 250.000 και ο ρωμαϊκός στρατός αποδεκατίστηκε

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η Αντιόχεια ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και πρωτεύουσα της επαρχίας της Συρίας.

Μερικούς αιώνες αργότερα, στη πρώιμη βυζαντινή εποχή, ήταν η τρίτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη μετά την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια.

Η πόλη χτυπήθηκε από δύο τεράστιους σεισμούς στην αρχαιότητα, το 115 μ. Χ. και το 526 μ. Χ. Ένας τρίτος σεισμός το 528 μ. Χ. φαίνεται ότι ήταν μετασεισμός του δεύτερου. Στους σεισμούς αυτούς η πόλη καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά.

Περίπου 250.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε καθένα από τους δύο πρώτους, ενώ 5.000 στον τρίτο. Η Αντιόχεια χτίστηκε ξανά μετά το 115 μ. Χ. Αν και υπήρξε πρόγραμμα ανοικοδόμησης και μετά τους σεισμούς του 6^ου αιώνα, η πόλη ποτέ δεν ανέκαμψε πραγματικά.

Γιατί καταστροφικοί σεισμοί στην Αντιόχεια;

Η περιοχή της Αντιόχειας βρίσκεται πάνω στο όριο μεταξύ της Αφρικανικής Πλάκας και της Αραβικής Πλάκας, καθώς και του νοτιοδυτικού άκρου του ρήγματος της Ανατολίας. Το αποτέλεσμα είναι η πόλη να έχει επηρεαστεί από πολλούς μεγάλους σεισμούς τα τελευταία 2.000 χρόνια με πρώτο γνωστό αυτό του 115 μ. Χ.

Ο σεισμός του 115

Στις 13 Δεκεμβρίου 115 μ.Χ. η πόλη της Αντιόχειας χτυπήθηκε από ένα τεράστιο σεισμό με εκτιμώμενο μέγεθος 7,5 Ρίχτερ.

Στην πόλη έτυχε να βρίσκεται ο αυτοκράτορας Τραϊανός, ο διάδοχός του, Αδριανός, και πολυμελής συνοδεία. Αυτοί είχαν κάνει την Αντιόχεια βάση τους εκείνο το χειμώνα καθώς την άνοιξη θα εκστράτευαν εναντίον των Πάρθων.

Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με τον Κάσιο Δίο, η Αντιόχεια ήταν γεμάτη από στρατιώτες, εμπόρους και πολλούς άλλους που είχαν ταξιδέψει απ’ όλη την αυτοκρατορία για να είναι με τον αυτοκράτορα και το στράτευμα.

Ο σεισμός ξεκίνησε μ’ ένα δυνατό βουητό, και ακολούθησε έντονο τράνταγμα του εδάφους. Ολόκληρα δέντρα πετάχτηκαν στον αέρα, όπως και πολλοί άνθρωποι με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ή να τραυματιστούν.

Πολλοί περισσότεροι σκοτώθηκαν από πτώση κτηρίων ή εγκλωβίστηκαν στα ερείπια. Οι μετασεισμοί που ακολούθησαν για αρκετές μέρες σκότωσαν αρκετούς επιζώντες, ενώ άλλοι που ήταν εγκλωβισμένοι πέθαναν από τις κακουχίες και τα τραύματά τους.

Ο “τυχερός” αυτοκράτορας

Την ώρα του σεισμού, ο Τραϊανός κατάφερε να διαφύγει από ένα παράθυρο στη βίλα που έμενε και υπέστη μόνο ελαφρά τραύματα. Το γεγονός αποδόθηκε σε θαύμα από τους Ρωμαίους, και απόδειξη της θεϊκής προστασίας για τον αυτοκράτορα και απεικονίστηκε στα νομίσματα.

Επίσης, ο Αδριανός γλύτωσε από τον σεισμό. Όμως, πολλοί υψηλόβαθμοι Ρωμαίοι αξιωματούχοι που ήταν με τον αυτοκράτορα σκοτώθηκαν. Εξαιτίας του κινδύνου από τους μετασεισμούς, ο Τραϊανός μετακινήθηκε με τη συνοδεία του στον ιππόδρομο της Αντιόχειας ώστε να βρίσκεται σε ανοιχτό χώρο.

Οι συνέπειες του σεισμού

Η Αντιόχεια και μικρότερες πόλεις και οικισμοί στην ευρύτερη περιοχή καταστράφηκαν. Υπήρξε μεγάλη απώλεια ζωής και περιουσίας και οι αρχαίες φιλολογικές πηγές μιλούν για περίπου 260.000 νεκρούς. Η σημαντική πόλη της Απάμειας ισοπεδώθηκε ενώ η Βηρυτός υπέστη εκτεταμένες ζημιές.

Το τσουνάμι που προκλήθηκε από τον σεισμό έπληξε τις ακτές του Λιβάνου, ιδιαίτερα την Καισάρεια (Παράλιος). Αρχαιολογικές ανασκαφές στο λιμάνι της Καισάρειας έχουν βρει στοιχεία από την καταστροφή του τσουνάμι του 115 μ.Χ.

Η ανοικοδόμηση της Αντιόχειας ξεκίνησε αμέσως από τον Τραϊανό. Για το λόγο αυτό έστησε ένα αντίγραφο του αγάλματος της Τύχης της Αντιόχειας από τον Ευτυχίδη στο νέο θέατρο, σε ανάμνηση της ανοικοδόμησης της πόλης. Όμως, η ολοκλήρωση της ανακατασκευής της πόλης έγινε από τον Αδριανό που διαδέχτηκε τον Τραϊανό το 117 μ.Χ, δύο χρόνια μετά την καταστροφή της Αντιόχειας.

Ο σεισμός του 526

Ο δεύτερος καταγεγραμμένος καταστροφικός σεισμός της Αντιόχειας σημειώθηκε στην πρώιμη βυζαντινή εποχή, και συγκεκριμένα στις 29 Μαΐου 526. Τον σεισμό ακολούθησε μια πυρκαγιά που κατέστρεψε τα περισσότερα από τα κτίρια που είχαν μείνει όρθια μετά τον σεισμό. Το εκτιμώμενο μέγεθος του σεισμού είναι 7,0 Ρίχτερ.

Ακολούθησαν 18 μήνες μετασεισμών. Ένας μεγάλος σεισμός το Νοέμβριο του 528, ίσως να ήταν μετασεισμός εκείνου του 526 μ. Χ. Ο χρονικογράφος Ιωάννης Μαλαλάς με καταγωγή από την Αντιόχεια είναι η κύρια πρωτογενής πηγή για το μεγάλο σεισμό στην πόλη του το 526 μ. Χ.

Απόλυτη καταστροφή

Υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 250.000 άνθρωποι στο σεισμό αυτό. Ανάμεσά τους ήταν πολλοί αξιωματούχοι καθώς και ο Ευφράσιος, ο Πατριάρχης Αντιοχείας. Τα θύματα ήταν τόσα πολλά μάλλον γιατί μεγάλος αριθμός επισκεπτών βρισκόταν στην πόλη για τη γιορτή της Αναλήψεως.

Ο σεισμός κατέστρεψε πολλά από τα φημισμένα κτήρια της Αντιόχειας, συμπεριλαμβανομένης και της μεγάλης οκταγωνικής εκκλησίας του Μεγάλου Κωνσταντίνου γνωστής ως «Χρυσή Οικία» που ήταν και ο καθεδρικός ναός της πόλης. Λέγεται ότι σώθηκαν μόνο όσα σπίτια είχαν χτιστεί κοντά στο βουνό.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της ζημιάς ήταν αποτέλεσμα των πυρκαγιών που συνεχίστηκαν για πολλές ημέρες αμέσως μετά τον σεισμό, και επιδεινώθηκαν από το δυνατό άνεμο.

Στις φιλολογικές πηγές η φωτιά περιγράφεται «ως βροχή πυρκαγιάς» που αφάνισε ό,τι είχε αφήσει όρθιο ο σεισμός. Εξαιτίας του σεισμού, το λιμάνι της Σελεύκειας Πιερίας ανυψώθηκε πάνω από μισό μέτρο. Έτσι γέμισε με λάσπη και αχρηστεύτηκε για πάντα.

Τραγωδίες στα χαλάσματα

Οι επιπτώσεις του σεισμού επιδεινώθηκαν περαιτέρω από την εκτεταμένη παρανομία που ακολούθησε. Καθώς κατέρρευσαν όλες οι κρατικές λειτουργίες πολλοί από τους επιζώντες προσπάθησαν να φύγουν από τα ερείπια της πόλης με τις οικογένειες και τα υπάρχοντά τους.

Όμως, κάτοικοι οικισμών έξω από την Αντιόχεια επιτέθηκαν σε επιζώντες που έφευγαν και τους δολοφονούσαν για να τους ληστέψουν.

Μετά την ύφεση των πυρκαγιών, ξεκίνησε ξέφρενη προσπάθεια διάσωσης των εγκλωβισμένων στα ερείπια απ’ αυτούς που είχαν παραμείνει. Πολλοί που απεγκλωβίστηκαν πέθαναν μετά από τα τραύματά τους εξαιτίας της έλειψης ιατρικής φροντίδας.

Υπάρχουν, ωστόσο, αναφορές για πολλούς κάτοικους της Αντιόχειας που παρέμειναν θαμμένοι κάτω από ερείπια έως και ένα μήνα, αλλά κατάφεραν να επιβιώσουν. Επίσης, μαθαίνουμε για μωρά που γεννήθηκαν στα ερείπια και επέζησαν μαζί με τις μητέρες τους.

Στις πηγές επισημαίνεται ότι την τρίτη ημέρα μετά τον σεισμό οι διασώστες είδαν τον Τίμιο Σταυρό στα σύννεφα πάνω από τη βόρεια συνοικία της πόλης, κάτι που ανύψωσε το ηθικό τους.

Κρατική μέρινα

Στην Κωνσταντινούπολη, ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Α’ θρήνησε δημόσια την καταστροφή της Αντιόχειας μπαίνοντας σε μία εκκλησία αφού πρώτα έβγαλε από πάνω του το διάδημα και την πορφυρή χλαμύδα, σύμβολα της εξουσίας του. Κανόνισε να σταλούν αξιωματούχοι του στην Αντιόχεια με αρκετά χρήματα τόσο για άμεση ανακούφιση των επιζώντων όσο και για την έναρξη της ανοικοδόμησης της πόλης.

Η οικονομία της βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν τότε ακόμη εύρωστη και έτσι η ανοικοδόμηση της Αντιόχειας ξεκίνησε σχεδόν αμέσως.

Πολύ δραστήριος στον τομέα αυτό αποδείχτηκε ο Ιουστινιανός. Αρχικά ως συναυτοκράτορας του θείου του Ιουστίνου, και από τον Αύγουστο του 527 μ. Χ., μετά το θάνατο του Ιουστίνου, ως μονοκράτορας, ο Ιουστινιανός ανοικοδόμησε πολλά δημόσια κτήρια και τις υποδομές της πόλης Επίσης, βοήθησε οικονομικά τους επιζώντες να χτίσουν τα σπίτια τους.

Ο Ιουστινιανός υπήρξε απηνής διώκτης όσων δολοφόνησαν και λήστεψαν επιζώντες κατά τη διάρκεια του χάους που ακολούθησε τον σεισμό και την κατάρρευση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πολλοί απ’ αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Οι πηγές αναφέρουν και τις εκκλησίες που ο Ιουστινιανός ανέγειρε στην Αντιόχεια. Ανάμεσα σε αυτές ήταν μια εκκλησία της Θεοτόκου, απέναντι από το κτήριο που είναι γνωστό ως βασιλική του Ρουφίνου. Στην ίδια περιοχή ανεγέρθηκε και η εκκλησία των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Η σύζυγος του Ιουστινιανού Θεοδώρα βοήθησε επίσης στην ανοικοδόμηση της πόλης. Φρόντισε για την ανέγερση της βασιλικής του Ανατόλιου και μιας εκκλησίας για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.

Ο σεισμός του 528

Όμως, πολλά από τα νέα κτήρια γκρεμίστηκαν από ένα άλλο μεγάλο σεισμό στις 29 Νοεμβρίου 528. Οι νεκροί αυτή τη φορά ήταν μόλις 5.000, πολύ λιγότεροι σε σχέση με τον σεισμό του 526 μ. Χ. Ο μικρός σχετικά αριθμός των θυμάτων του νέου σεισμού δείχνει  πόσο είχε μειωθεί ο πληθυσμός της Αντιόχειας εξαιτίας του μεγάλου σεισμού που είχε προηγηθεί.

Μετά και απ’ αυτή τη νέα καταστροφή, οι λίγοι κάτοικοι της Αντιόχειας που είχαν και πάλι επιβιώσει πήραν απόφαση να «ξορκίσουν» το κακό. Αφιέρωσαν την πόλη τους στο Θεό και τη μετονόμασαν επίσημα σε “Θεόπολις”. Με τον τρόπο αυτό πίστεψαν ότι ίσως ο Θεός να τους λυπούταν και να σταματούσε τις φυσικές καταστροφές.

Σεισμοί, λοιμοί, λιμοί, και επιδρομές

Οι σεισμοί όχι μόνο δεν σταμάτησαν μετά το 528 μ. Χ., καθώς η Αντιόχεια-Θεόπολη χτυπήθηκε ξανά από τον εγκέλαδο το 551 και το 557 μ. Χ. Ομως, η πόλη είχε να αντιμετωπίσει πολύ χειρότερες φυσικές καταστροφές.

Το 536 μ. Χ. μια ηφαιστειακή έκρηξη, ίσως ηφαιστείου στην Ισλανδία, κάλυψε με τεράστιες ποσότητες ρύπων την ατμόσφαιρα στην Ευρώπη που μείωσαν το ηλιακό φως για περισσότερο από ένα χρόνο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι καλλιέργειες να αποτύχουν και να υπάρξει λιμός σε όλη την ανθρωπότητα.

Το 540 μ. Χ. ο Σασσανίδης βασιλιάς της Περσίας, Χοσρόης Α΄, λεηλάτησε την Αντιόχεια και αιχμαλώτισε πολλούς κατοίκους της. Τους μετέφερε ως δούλους στην Κτεσιφώντα της Περσίας. Ένα χρόνο αργότερα, το 541, η Αντιόχεια, και μεγάλο μέρος της υπόλοιπης βυζαντινής αυτοκρατορίας, χτυπήθηκε από μια καταστροφική πανούκλα. Αυτή ήταν τόσο σφοδρή που στο απόγειό της σκότωνε σε καθημερινή βάση χιλιάδες ανθρώπους στην Κωνσταντινούπολη.

Η επιδημία αυτή μέσα σε μόλις μια γενιά χτύπησε τρεις φορές την αυτοκρατορία. Όχι μόνο η Αντιόχεια αποδεκατίστηκε, αλλά και ολόκληρη η αυτοκρατορία!  Το 610 μ. Χ. η πόλη καταλήφθηκε ξανά από τους Σασανίδες, αλλά ανακαταλήφθηκε από τον Ηράκλειο. Όταν το 637 μ. Χ. η Αντιόχεια κατακτήθηκε από τους Άραβες ήταν σκιά της αλλοτινής πλούσιας και κοσμικής μεγαλούπολης.