Το προπαγανδιστικό περιοδικό των Ιταλών στην Ελλάδα, στο οποίο έγραφαν καταξιωμένοι έλληνες διανοούμενοι. Οι συντάκτες του “Κουαντρίβιο”, που μετά τον πόλεμο, στοχοποιήθηκαν

Μια μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας είναι η αρθρογραφία ελλήνων διανοουμένων σε προπαγανδιστικά περιοδικά που κυκλοφορούσαν επί Κατοχής. Ένα από αυτά ήταν το ιταλικό «Κουαδρίβιο».

Ξεκίνησε να εκδίδεται στα ελληνικά το 1941, λίγο μετά την ιταλική κατοχή στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας.

Το ιταλικό «αδερφάκι» του μετρούσε ήδη μία οκταετία ζωής. Το «Quadrivio» ιδρύθηκε το 1933 από τον Τελέσιο Ιντερλάντι, εκδότη της φιλοφασιστικής εφημερίδας “Il Tevere” («Τίβερις»). Τόσο η εφημερίδα, όσο και το περιοδικό του Ιντερλάντι απευθύνονταν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Στις σελίδες τους φιλοξενούνταν κείμενα Ιταλών διανοουμένων ενώ ένα από τα συνολικά τέσσερα φύλλα της εφημερίδας ήταν αφιερωμένο αποκλειστικά στη λογοτεχνία και τον πολιτισμό.

Τα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της “Il Tevere”, βασικός χρηματοδότης ήταν ο ρωμαίος επιχειρηματίας Ντομένικο Βανισάντι. Όταν το 1926 ο Βανισάντι αποσύρθηκε, στο προσκήνιο ήρθε και επίσημα ο Μουσολίνι.

Υποστήριξε ανοιχτά την εφημερίδα και παρείχε οικονομική στήριξη στον Ιντερλάντι. Το περιοδικό «Κουαδρίβιο» επικεντρωνόταν περισσότερο σε θέματα λογοτεχνίας και ιστορίας, πάντα από την πολιτική σκοπιά του φασιστικού κόμματος. Άλλωστε όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα προσπαθούν να ελέγξουν τη διανόηση και την ερμηνεία της ιστορίας κατά το δοκούν.

Το φθινόπωρο του 1941, το περιοδικό άρχισε να κυκλοφορεί και στα ελληνικά, διατηρώντας τη φιλοσοφία της ιταλόφωνης έκδοσης.

«Διαβάζετε και διαδίδετε το Κουαδρίβιο εις τούτο συνεργάζονται Έλληνες και Ιταλοί συγγραφείς. Το Κουαδρίβιο είναι εφημερίς της Νέας Τάξεως» αναγραφόταν πάντα στις σελίδες του.

Ήταν εμφανές ότι το περιοδικό ήταν μία ωδή στην «ελληνο-ιταλική συνεργασία» και αποτελούσε προπαγανδιστικό μέσο των δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα. Τα άρθρα του ήταν επικριτικά για την Αγγλία, τις Η.Π.Α. και τη Σοβιετική Ένωση. Αν και ο Μουσολίνι δεν είχε αντισημιτική πολιτική αντίστοιχη του Χίτλερ δεν έλειπαν και αιχμές κατά των Εβραίων και των μαύρων.

Η κυκλοφορία του ήταν πανελλαδική, ενώ οι Έλληνες συνεργάτες του πολλές φορές δεν πληρώνονταν σε χρήματα, αλλά σε είδος, με τρόφιμα. Το περιεχόμενο του περιοδικού δεν ήταν αμιγώς πολιτικό καθώς υπήρχε ποικιλία θεμάτων: από «το ιταλικό θέατρο εν Ελλάδι», τον βίο και την πολιτεία ιταλών φιλελλήνων του ’21 ή προσωπικές «αναμνήσεις εκ Νεαπόλεως».

Έτσι δικαιολογείται και η παρουσία κάποιων ελλήνων διανοουμένων, που δεν έγραφαν προπαγανδιστικά άρθρα, αλλά κείμενα του αντικειμένου τους, ώστε από την αμοιβή να επιβιώσουν.

Ωστόσο υπήρξαν και αρθρογράφοι που έγραψαν απροκάλυπτους ύμνους για το «ανθρωπιστικό» έργο των κατοχικών αρχών και υπηρέτησαν τους προπαγανδιστικούς στόχους της έκδοσης.

Κάποιοι από τους συνεργάτες του περιοδικού ήταν οι εξής: Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, Μιχαήλ Αργυρόπουλος, Σύλβιος, Κλέων Παράσχος, Νικόλαος Ποριώτης, Κώστας Καιροφύλας, Φώτης Κόντογλου, Νικόλαος Λάσκαρης, Αλέκος Λιδωρίκης, ο δημοσιογράφος Νίκος Γιοκαρίνης, ο καθηγητής Μιχαήλ Τόμπρος και πολλοί ακόμα.

Βασική επιδίωξη των κατακτητών ήταν η στρατολόγηση της «εθνικόφρονος διανόησης». Ήταν ένα δύσκολο έργο που απαιτούσε ειδικά μέσα. Πάντα δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στο ένδοξο κοινό παρελθόν.

Μεταξύ Βενετίας και Ελλάδος αι σχέσεις ήσαν παλαιόταται και στενώταται. Οταν μάλιστα η Βενετία κατέλαβε πλείστας ελληνικάς επαρχίας και ιδίως τας νήσους του Ιονίου και την Κρήτην, αι σχέσεις έγιναν πυκνότεραι και στενώτεραι

Από τα χαρακτηριστικότερα φύλλα του «Κουαδρίβιο» ήταν αυτό της 20ης Σεπτεμβρίου 1942, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην επίσκεψη του Μουσολίνι στην Ελλάδα.

«Η επίσκεψις του Ντούτσε εις τας Αθήνας επροκάλεσε αισθήματα ευχαριστήσεως και ικανοποιήσεως εις τον ελληνικόν λαόν, ο οποίος διέκρινε εν τη παρουσία του επί της Ακροπόλεως εν σύμβολον κοινής κατανοήσεως μεταξύ των δύο λαών ανήκοντων αμφοτέρων εις τον μεσογειακόν πολιτισμόν, όστις τη ευγενεί αμίλλη ανεπτύχθη υπό των δύο λαών κατά το παρελθόν, και έγραψεν ενδόξους και λαμπράς σελίδας και ήδη θα είναι μία εγγύησις ισορροπίας και τάξεως εις τους κόλπους της νέας Ευρώπης.

Ευρισκόμενος κατά τας δυσκόλους σημερινάς στιγμάς επικεφαλής του ελληνικού έθνους, πέποιθα ότι δια της επικρατήσεως πνεύματος ακαταλύτου δικαιοσύνης, εφ’ ης αι Αθήναι και η Ρώμη ώφειλον άλλοτε την λαμπρότητά των, το ελληνικόν έθνος θα οδηγηθή εις ευτυχές μέλλον, μέσα εις την ατμοσφαίραν του κοινού μεσογειακού πολιτισμού των δύο εθνών».

Οι δηλώσεις του δοσίλογου πρωθυπουργού Τσολάκογλου όσο και αν είναι προσεκτικά διατυπωμένες, προσπερνούν εντελώς το γεγονός ότι ο Μουσολίνι ήταν εισβολέας, τον οποίο και ο ίδιος πολέμησε και νίκησε στην Αλβανία.

Οι συνέπειες μετά την κατοχή

Ακόμη κι αν κάποια κείμενα δεν ήταν πολιτικά «χρωματισμένα», αλλά φιλολογικού ή ιστορικού περιεχομένου, η συμμετοχή στην φιλοφασιστική έκδοση ήταν από μόνη της μια πολιτική πράξη. Για το λόγο αυτό, μετά το τέλος του πολέμου, πολλοί από τους Έλληνες που αρθρογραφούσαν στο «Κουαδρίβιο» στοχοποιήθηκαν και αποκλείστηκαν από τουςλογοτεχνικούς κύκλους. Κάποιοι δέχθηκαν επιθέσεις, ενώ οι 13 δημοσιογράφοι διαγράφηκαν από την ΕΣΗΕΑ.

Ενδεικτικά, η καταδικαστική απόφαση για τον δημοσιογράφο Γ. Νικολαρεΐζη που παραπέμφθηκε σε δίκη, κατηγορούμενος ως συνεργάτης των κατακτητών, ανέφερε τα εξής:

“Το αρμόδιο δικαστήριο καταδίκασε σε ειρκτή 5 1/2 ετών τον Γ. Νικολαρεϊζη για τη συνεργασία τους με τους Ιταλούς και τις υπηρεσίες που προσέφερε στο Κουαντρίβιο με τη συγκέντρωση άρθρων Ελλήνων λογοτεχνών”.

Εν τέλει, το κατοχικό έντυπο, που επί δύο χρόνια βρισκόταν σταθερά κάθε Κυριακή στα ράφια των περιπτέρων, έπαυσε την κυκλοφορία του στις 12 Απριλίου του 1943. Λίγους μήνες αργότερα έκλεισε ο «Τίβερης» (Il Tevere), καθώς και το ιταλικό “Quadrivio”. Για πολλούς συντάκτες του δεν αμφισβητήθηκε ο πατριωτισμός τους καθώς τα κείμενά τους ήταν άσχετα με την φασιστική ιδεολογία και αρκετοί είχαν πολεμήσει ακόμη και στη Μικρά Ασία.

Η κηλίδα όμως στην διαδρομή τους, ήταν εμφανής,  έστω και αν οι ακρότητες του εμφυλίου, άνοιξαν νέες τεράστιες πληγές, ώστε οι παλιές βρήκαν το χρόνο για επούλωση και κυρίως για λήθη.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: YouTube