Οι σφαγές Αρμένιων και Ασσύριων που συγκίνησαν την Δύση πριν από την γενοκτονία. Πώς επιβίωσαν όσες έγιναν αντάρτισσες

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Μεταξύ 1894-1896, οι Οθωμανοί προέβησαν σε μαζικές σφαγές των χριστιανών Αρμενίων και Ασσυρίων στη νότια Μικρά Ασία, κυρίως στο βιλαέτι του Ντιγιάρμπακιρ.

Αυτές έμειναν στην ιστορία ως «Σφαγές των Χαμιδών» από τον Αμπντούλ Χαμίντ Β΄ που ήταν τότε σουλτάνος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Την εποχή εκείνη η παρακμάζουσα αυτοκρατορία ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ο Αμπντούλ Χαμίντ στην προσπάθειά του να διατηρήσει την ακεραιότητα του κράτους υιοθέτησε τον πανισλαμισμό ως κρατική ιδεολογία. Αυτό άνοιξε το δρόμο να ξεκινήσουν διώξεις χριστιανικών μειονοτήτων στην αυτοκρατορία που σύντομα πήραν τη μορφή γενοκτονίας.

«Σφαγές των Χαμιδών»

Οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι θεωρήθηκαν «εύκολα θύματα» αφού οι εθνότητές τους δεν διέθεταν “αδελφά” κράτη που θα αντιδρούσαν σε σφαγές των ομοεθνών τους.

Ο μεγάλος στόχος του Αμπντούλ Χαμίντ ήταν κυρίως η ακμάζουσα Αρμένικη μειονότητα που είχε κάνει εκκλήσεις στην κυβέρνησή του για πολιτικές μεταρρυθμίσεις και τη χορήγηση βασικών δικαιωμάτων που δεν είχαν εισακουστεί.

Οι σφαγές των Αρμενίων ξεκίνησαν το 1894 στην ενδοχώρα της νότιας Μικράς Ασίας από στίφη ατάκτων, σε συνεργασία με τον οθωμανικό στρατό και τις τοπικές αρχές. Οι σφαγές επεκτάθηκαν στις πόλεις, κυρίως του βιλαετίου του Ντιγιάρμπακιρ, και εντάθηκαν το 1895 και 1896.

Αν και οι σφαγές είχαν ως στόχο κυρίως τους Αρμένιους, σε ορισμένες περιπτώσεις μετατράπηκαν σε αδιάκριτα αντιχριστιανικά πογκρόμ. Έτσι, στο Ντιγιάμπεκιρ δολοφονήθηκε το μεγαλύτερο τμήμα των Ασσυρίων κατοίκων του που ήταν χριστιανοί.

 Η «αντίδραση» της Δύσης

Αντίστοιχες σφαγές είχαν γίνει και παλαιότερα στην επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, με περιορισμένη όμως αντίδραση από τη Δύση. Αυτή τη φορά οι «Σφαγές των Χαμιδών» προκάλεσαν αγανάκτηση στην Ευρώπη και την Αμερική.

Το 1894, οι εφημερίδες και τα περιοδικά είχαν μόλις λίγα χρόνια που μπορούσαν να τυπώνουν φωτογραφίες με τα κείμενά τους. Μέχρι τότε μαζί με τα κείμενα δημοσιεύονταν σκίτσα. Όμως, η φωτογραφία αποτυπώνει την πραγματικότητα με πολύ μεγαλύτερο ρεαλισμό απ’ ότι το σκίτσο.

Καθώς στις περιοχές των Αρμενίων υπήρχαν δυτικοί δημοσιογράφοι και φωτογράφοι, αυτοί έστελναν φωτογραφίες από τις μαζικές σφαγές. Σχεδόν κάθε μέρα στα πρωτοσέλιδα των ευρωπαϊκών και αμερικανικών εφημερίδων υπήρχαν φωτογραφίες με τα στοιβαγμένα πτώματα ανδρών, αλλά και γυναικόπαιδων.

Η κοινή γνώμη αυτών των χωρών αγανάκτησε με τις σφαγές των Αρμενίων. Αν και αυτό δεν οδήγησε κάποια χώρα να στείλει στρατό στην περιοχή για να σώσει τους Αρμενίους και Ασσύριους, ασκήθηκε έντονη διπλωματική πίεση στον Αμπντούλ Χαμίντ να σταματήσει τις σφαγές. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μέχρι το 1897 οι σφαγές να σταματήσουν.

Τα γεγονότα του 1894-1896 αποτέλεσαν πρελούδιο για τη Μεγάλη Σφαγή των Αρμενίων είκοσι χρόνια αργότερα, το 1915.

Τα χιλιάδες θύματα

Υπολογίζεται ότι στις «Σφαγές των Χαμιδών» δολοφονήθηκαν μεταξύ 100.000 και 300.000 Αρμένιοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Περίπου 50.000 παιδιά έμειναν ορφανά αφού έχασαν και τους δύο γονείς τους. Εκτός από τους Αρμενίους, γύρω στις 25.000 Ασσύριοι σφαγιάσθηκαν στο Ντιγιάμπεκιρ.

Μια απόρροια των «Σφαγών των Χαμιδών» ήταν να επικρατήσει στη Δύση η εικόνα του σουλτάνου και της κυβέρνησής του ως «αιμοσταγών βαρβάρων». Βέβαια, αυτό δεν εμπόδισε δυτικές δυνάμεις, με προεξάχουσα τη Γερμανία, να καλλιεργήσει τις σχέσεις της με αυτούς.

Τα δεινά των Αρμενίων, και σε λιγότερο βαθμό των Ασσυρίων, κινητοποίησαν τις φιλανθρωπικές οργανώσεις στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Εκτός από την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στους επιζώντες, ιδιώτες συμβάλαν ώστε πολλοί απ’ αυτούς να διαφύγουν από τον κίνδυνο μεταναστεύοντας στις ΗΠΑ. Μία απ’ αυτές ήταν η Εγκισαπέτ Σουλτανιάν.

Η φωτογραφία των δύο ανταρτισσών

Η Σουλτανιάν ζούσε στην πόλη Ζεϊτούν όπου η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της το 1895 ήταν Αρμένιοι. Όταν οι Οθωμανοί ξεκίνησαν τις σφαγές, ένα από τα θύματα ήταν και ο άνδρας της Εγκισαπέτ.

Αυτή τότε κατατάχθηκε σε ομάδα Αρμενίων ανταρτών που συστάθηκε για να προστατεύσει τους Αρμένιους από τα στίφη των Οθωμανών. Εκτός από την Εγκισαπέτ Σουλτανιάν και άλλες χήρες πήραν τα όπλα και έγιναν αντάρτισσες.

Τότε ήταν που φωτογραφήθηκε με μία από τις συμπολεμίστριες της, κρατώντας τουφέκια τύπου Μάουζερ (Mauser). Πρόκειται για το πολεμικό τυφέκιο του οθωμανικού στρατού της εποχής. Πιθανόν τα όπλα αυτά έπεσαν στα χέρια των Αρμενίων ανταρτών ως λάφυρο από τις μάχες.

Η Εγκισαπέτ Σουλτανιάν εικονίζεται αριστερά στη φωτογραφία. Ωστόσο, τις εντυπώσεις κερδίζει η συμπολεμίστρια της Εγκισαπέτ, στα δεξιά της, που θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα όμορφη, αφού μοιάζει περισσότερο σαν γυναίκα της δικής μας εποχής και όχι των τελών του 19ου αιώνα!

 Στην Αμερική

Η Εγκισαπέτ είχε τότε ένα κοριτσάκι δύο χρονών το οποίο είχε αφήσει στη φροντίδα συγγενών της. Καθώς οι σφαγές συνεχίζονταν και οι Οθωμανοί σκότωναν αδιάκριτα, ακόμη και παιδιά, το κοριτσάκι μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ από κάποια φιλανθρωπική οργάνωση και δόθηκε σε μία Αρμενική οικογένεια στη Βοστόνη να το φροντίσει.

Η Εγκισαπέτ Σουλτανιάν κατάφερε να επιβιώσει από τις σφαγές και αργότερα μετανάστευσε στις ΗΠΑ. Εκεί βρήκε ξανά την κόρη της και δημιούργησε μία νέα οικογένεια.

Όσο για την πόλη της, το Ζεϊτούν, σήμερα δεν ζει εκεί ούτε ένας Αρμένιος. Το όνομα έχει επίσης αλλάξει, σε Σουλεμανλί (Süleymanlı), προς τιμή ενός Τούρκου διοικητή που οι Αρμένιοι σκότωσαν καθώς υπερασπίζονταν τον οικισμό τους στη διάρκεια της Σφαγής του 1915.

Ο Ντέρεκ Σεριντιάν

Το μικρό κορίτσι που στάλθηκε στις ΗΠΑ για να γλυτώσει από τη σφαγή, είναι η γιαγιά του διάσημου Αμερικανού μουσικού Ντέρεκ Σερινιάν (Derek Sherinian), ο οποίος και δημοσιοποίησε τη φωτογραφία της προ-γιαγιάς του ως αντάρτισσα. Αν και το όνομα της συμπολεμίστριάς της είναι άγνωστο, σύμφωνα με τον Σερινιάν και εκείνη επιβίωσε από τις «Σφαγές των Χαμιδών».

Ο Σερινιάν είναι αρμένικης αλλά και ελληνικής καταγωγής. Μάλιστα, από το 2017 είναι μέλος του συγκροτήματος «Γιοι του Απόλλωνα».