Οι Ρωμαίοι επινόησαν τα μετάλλια ανδρείας. Γιατί το “παράσημο” του στρατηγού, ήταν από γρασίδι

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Οι Ρωμαίοι εφάρμοσαν πρώτοι πολλές καινοτομίες στην στρατιωτική τους οργάνωση και την εκπαίδευση των στρατιωτών. Πολλές υπάρχουν και σήμερα στους σύγχρονους στρατούς. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παρέλαση ως τακτική εκπαίδευσης σε νεοσύλλεκτους στρατιώτες. Ακόμη και το στρατιωτικό μετάλλιο ή παράσημο είναι μία ρωμαϊκή καινοτομία.

Ρωμαϊκά “μετάλλια ανδρείας”

Απεικονίσεις σε έργα τέχνης και αναφορές σε αρχαίες φιλολογικές πηγές δείχνουν ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι ξεκίνησαν τουλάχιστον από τον 1^ο αιώνα μ. Χ. να δίνουν μετάλλια στους στρατιωτικούς τους. Όπως και τα μετάλλια στη σύγχρονη εποχή, ήταν στρογγυλοί μεταλλικοί δίσκοι με κάποια παράσταση και απονέμονταν στους στρατιωτικούς για εξαιρετική ανδρεία στη μάχη ή ως αναγνώριση άλλων επιτευγμάτων τους.

Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τα μετάλλια αυτά «φαλέρα» (falera).

Ο όρος αρχικά αναφερόταν σε μικρούς μεταλλικούς δίσκους που χρησιμοποιούσαν διάφοροι κελτικοί λαοί στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη ως διακοσμητικά στα άλογά τους ή ως αναθήματα σε ιερά. Φαίνεται ότι οι Ρωμαίοι στη διάρκεια πολέμων με τους Κέλτες γνώρισαν αυτή τη συνήθειά τους και την υιοθέτησαν.

Αντίθετα όμως με τους Κέλτες, οι Ρωμαίοι άρχισαν να απονείμουν τα φαλέρα στους στρατιώτες τους ως αναγνώριση της γενναιότητάς τους στη μάχη ή για άλλα επιτεύγματα.

Οι εκατόνταρχοι

Οι ειδικοί θεωρούν ότι μόνο οι εκατόνταρχοι, δηλαδή οι αξιωματικοί που διοικούσαν 100 λεγεωνάριους είχαν δικαίωμα να φορούν τα φαλέρα στη στολή τους δημοσίως στη διάρκεια παρελάσεων και άλλων εκδηλώσεων. Τα τοποθετούσαν πάνω σε δερμάτινες ζώνες που στη συνέχεια κρεμούσαν πάνω από το θώρακά τους.

Όπως σ’ ένα σύγχρονο στρατό, τα φαλέρα-μετάλλια είχαν σαν στόχο να αναδείξουν την ιδιαίτερη αξία ενός αξιωματικού και να κερδίσει τον σεβασμό των γύρω του. Όσα περισσότερα είχε πάνω του, τόσο μεγαλύτερος ήταν ο σεβασμός.

Η πιο ολοκληρωμένη σειρά από ρωμαϊκά φαλέρα ενός εκατόνταρχου βρέθηκε στη Γερμανία και εκτίθεται στο Μουσείο Burg Linn Center, στην πόλη Κρέφελντ.

Διαφορετικές “βαθμίδες”;

Τα φαλέρα απεικονίζουν διάφορες μυθολογικές μορφές και αποτελούν εξαιρετικά έργα μικροτεχνίας. Έχουν γίνει από επαγγελματίες χαράκτες, κάτι που δείχνει ότι η παραγωγή τους ήταν κρατική υπόθεση. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε για ποια πράξη ή υπηρεσία απονεμόταν το καθένα απ’ αυτά.

Το γεγονός ότι έχουν βρεθεί χρυσά, ασημένια και χάλκινα φαλέρα δείχνει ότι όπως σήμερα, έτσι στη ρωμαϊκή εποχή υπήρχαν διάφορες κατηγορίες στα στρατιωτικά μετάλλια.

Εκτός από λεγεωνάριους και εκατόνταρχους, φαλέρα απονέμονταν και στις ρωμαϊκές στρατιωτικές μονάδες για διακεκριμένη δράση. Αυτά τοποθετούνταν συνήθως στα κοντάρια με τα λάβαρα της κάθε μονάδας. Ακόμη και σήμερα μετάλλια μπορούν να απονεμηθούν σε στρατιωτικές μονάδες ή ακόμη και πόλεις και χώρες. Έτσι για παράδειγμα, ο βρετανός μονάρχης, Γεώργιος 6^ος απένειμε το 1942 στη Μάλτα το μετάλλιο του Σταυρού του Γεωργίου ως αναγνώριση του ηρωισμού των κατοίκων της στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

“Περιδέραια” ανδρείας!

Εκτός από τα φαλέρα, οι Ρωμαίοι τιμούσαν τους γενναίους στρατιώτες τους και με άλλου είδους βραβεύσεις. Ένα απ’ αυτά ήταν ένα μεταλλικό περιδέραιο σαν μεγάλος κρίκος, συνήθως από ασήμι και σπανιότερα χρυσό, που απονεμόταν στους στρατιώτες που επέδειξαν τη μεγαλύτερη γενναιότητα σε κάποια μάχη.

Αυτοί το φορούσαν κοντά στο λαιμό τους αφού περνούσαν τις άκρες από το χιτώνα τους ή το φορούσαν σαν βραχιόλι στο μπράτσο τους. Ένας Ρωμαίος στρατιώτης μπορούσε να κερδίσει πάνω από μία φορά αυτό το βραβείο.

Φύλλα δρυός

Όταν στη διάρκεια μίας μάχη ένας λεγεωνάριος ή αξιωματικός έσωζε τη ζωή ενός συμπολίτη του σκοτώνοντας τον εχθρό που τον απειλούσε, ο διοικητής του του απένειμε μετά τη μάχη ένα στέμμα φτιαγμένο από φύλλα δρυός. Αυτό ήταν γνωστό ως «corona civica», δηλαδή «το στέμμα της πόλης».

Το βραβείο αυτό ήταν μια ιδιαίτερη τιμή στο ρωμαϊκό στρατό. Έτσι, ο διοικητής της λεγεώνας το απένειμε μόνο όταν ήταν βέβαιος ότι είχε σωθεί η ζωή του στρατιώτη κατόπιν ενεργειών του συμπολεμιστή του. Στο πλαίσιο αυτό, έπρεπε να είχε αναμφισβήτητη μαρτυρία του ίδιου του στρατιώτη που κατονόμαζε τον συμπολεμιστή του που του έσωσε τη ζωή στη μάχη με λεπτομέρειες για το πως είχε γίνει.

Ο στρατιωτικός που κέρδισε την «corona civica» είχε το δικαίωμα να τη φορά στο κεφάλι του σε δημόσιες εκδηλώσεις. Στη σύγχρονη εποχή η απεικόνιση των φύλλων δρυός χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς στο δικό τους μετάλλιο ανδρείας, τον Σιδηρούν Σταυρό, ως στοιχείο εξαιρετικής γενναιότητας στο πεδίο της μάχης.

Στέμμα από γρασίδι

Όμως, το μεγαλύτερο στρατιωτικό βραβείο των αρχαίων Ρωμαίων ήταν κατασκευασμένο από γρασίδι που είχε κοπεί στο πεδίο μιας μάχης! Ήταν η «corona obsidionalis», ή αλλιώς «corona graminea», δηλαδή το «στέμμα από γρασίδι». Το βραβείο αυτό απονεμόταν πολύ σπάνια και το έδιναν οι άνδρες μιας λεγεώνας στον στρατηγό που τους διοικούσε.

Αυτό γινόταν μόνο όταν οι λεγεωνάριοι αποφάσιζαν ότι ο διοικητής τους είχε ενεργήσει με τέτοιο τρόπο που έσωσε τη μονάδα από βέβαιη καταστροφή στη διάρκεια μιας μάχης. Η «corona obsidionalis» ήταν η μεγαλύτερη τιμή για ένα Ρωμαίο στρατηγό και το επιδείκνυε δημοσίως, κρεμώντας το έξω από την πόρτα της σκηνής του ή του σπιτιού του μέχρι που αυτό διαλυόταν.

Ένα τέτοιο βραβείο αποτελούσε εφαλτήριο για ένα στρατηγό μετά το τέλος της στρατιωτικής υπηρεσίας του να πάρει από τον αυτοκράτορα υψηλό πολιτικό αξίωμα. Όπως φαίνεται, όσο μεγαλύτερος ήταν ο βαθμός του αξιωματικού που έπαιρνε ένα στρατιωτικό βραβείο τόσο πιο ευτελές ήταν το υλικό από το οποίο είχε κατασκευαστεί!

Το απένειμαν όμως οι πιο σημαντικοί άνδρες: Οι στρατιώτες της Ρώμης.