Αποκαλύφθηκαν οι “Θερμοπύλες της Πελοποννήσου” και διπλός αρχαίος ναός! Ήλεγχε το πέρασμα Ηλείας – Μεσσηνίας (φωτο)

Σε κοντινή απόσταση από την Κρέστενα και τη λίμνη Καϊάφα με τα θερμά νερά, βρίσκονται τα ερείπια μιας σημαντικής αρχαίας πόλης της Ηλείας: της Σαμίας ή Σαμικού, που οι ιστορικοί αποκαλούν “Θερμοπύλες της Πελοποννήσου“.

Στην περιοχή Κλειδί βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλο ανασκαφικό πρόγραμμα που έφερε στο φως ένα διπλό ναό που χρονολογείται πιθανότατα στον 6ο αιώνα π.Χ.

Ο ναός αποτελείται από δύο μεγάλους εσωτερικούς χώρους, ο καθένας με δύο εσωτερικούς κίονες στο άξονά του και από δύο προδόμους με δύο κίονες εν παραστάσι στις δύο όψεις του.

Αρχαία πόλη σε στρατηγική θέση “Κλειδί”

H Σαμία ή Σαμικό ιδρύθηκε από Πελασγούς και στην Ομηρική Εποχή ήταν γνωστή ως Αρήνη. Μετά την κατοίκησαν Επειοί και τη μετονόμασαν σε Σάμο.

Αργότερα την κατέλαβαν οι Μινύες της Λέσβου και την ονόμασαν Μάκιστο, από το όνομα του Μάκιστου, αδελφού του αρχηγού των Μινυών, Φρίξου. Αφότου η Μάκιστος κατελήφθη από τους Ηλείους, με την βοήθεια των Σπαρτιατών, επανήλθε η αρχαία ονομασία Σαμία ή Σαμικό.

Ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων αναφέρεται στο Σαμικό με το χαρακτηρισμό “ἔρυμα“, δηλαδή οχυρό. Εκεί, όπως λέει, υπήρχε μια πόλη, η οποία πήρε το όνομά της λόγω της θέσης στο υψηλότερο σημείο του λόφου, μιας που με τη λέξη “σάμος” εννοούσαν το ύψος.

Πρόκειται για στρατηγικής σημασίας θέση, καθώς κυριαρχεί στην εύφορη πεδιάδα του Σαμικού και δεσπόζει στον  δρόμο που, κατά την αρχαιότητα, ένωνε την Τριφυλία με τη δυτική Μεσσηνία. Την θεωρούσαν κλειδί και έτσι πέρασε στην ιστοριογραφία.

Η περιοχή ήταν το μοναδικό πέρασμα από την Ηλεία στη Μεσσηνία

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η αδιάλειπτη κατοίκηση του χώρου από τα προϊστορικά χρόνια έως και τη σύγχρονη εποχή αποδεικνύει τον σημασία της αρχαίας Σαμίας. Δεν είναι τυχαίο ότι εκεί κατασκευάστηκαν οχυρωματικά έργα από τους Ενετούς και τους Οθωμανούς, αλλά και στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις αρχές του 20ού αιώνα.

“Το Σαμικό ήταν το σημαντικότερο μέρος της αρχαίας Τριφυλίας, το στενό των “Θερμοπυλών” της δυτικής Πελοποννήσου, το “κλειδί” των μετακινήσεων ποικίλων προϊστορικών και ιστορικών φύλων, που με σθεναρό μένος επεδίωκαν να το κατοικούν και να το ελέγχουν“, αναφέρει ο Γιάννης Βίτσας, συγγραφέας του βιβλίου “Η παραλίμνια χώρα της Επαρχίας Ολυμπίας” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λειμών.

Το Σαμικό με τις δύο Ακροπόλεις

Ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού εκτείνεται σε λόφους νοτιοανατολικά του χωριού Κάτω Σαμικό της Ηλείας. Περιλαμβάνει την προϊστορική ακρόπολη στο λόφο Κλειδί και ακρόπολη της Κλασικής Εποχής στο λόφο Ελληνικό, στις δυτικές παραφυάδες του όρους Λαπίθα ή Σμέρνα.

Η προϊστορική ακρόπολη περιβάλλεται από κυκλώπεια τείχη και είχε κατοικηθεί από τη Μεσοελλαδική (2100/2000-1600 π.Χ) και την Υστεροελλαδική Περίοδο (1600-1100 π.Χ). Από το Κλειδί ο παρατηρητής μπορούσε να ελέγχει τις χερσαίες και θαλάσσιες διακινήσεις από βορρά προς νότο.

Στο εσωτερικό της ακρόπολης διακρίνονται δημόσια κτήρια, μεταξύ των οποίων στοά με κεντρική δωρική κιονοστοιχία, μεγάλη δεξαμενή νερού των ύστερων κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων και εκτεταμένο λουτρικό συγκρότημα.

Στρατηγική θέση είχε και η κλασική ακρόπολη. Διαθέτει τείχη που σώζονται σε μεγάλη έκταση, ενώ το τμήμα της κάτω πόλης υπολογίζεται ότι εκτεινόταν στην περιοχή της λίμνης Αγουλινίτσας που πλέον έχει αποξηρανθεί.

Βόρεια και βορειοανατολικά της κλασικής ακρόπολης έχουν εντοπιστεί κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι, ρωμαϊκό λουτρό και παλαιοχριστιανικός ναός.

Η αναζήτηση του χαμένου ναού του Ποσειδώνα

Το 2022, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας, υπό τη διεύθυνση της Εφόρου, Ερωφίλης Κόλλια σε συνεργασία με το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, ανακάλυψαν στο Κλειδί Σαμικού τμήμα ενός αρχαίου ναόσχημου κτηρίου. Από τότε η  ανασκαφή συνεχίζεται.

Πρόκειται για ιερό που εκτιμάται ότι είναι αφιερωμένος στο θεό Ποσειδώνα, το οποίο χρονολογείται από την Αρχαϊκή Εποχή (610-490/80 π.Χ.) και κατά τον Στράβωνα, αποτελούσε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της Αμφικτυονίας των πόλεων της Τριφυλίας.

Το συνολικό μήκος του οικοδομήματος, το οποίο αποτελείται από δύο κύριες αίθουσες και μία μικρότερη στο βορειοδυτικό (πίσω) τμήμα, εκτιμάται σε περίπου 28 μέτρα, ενώ το πλάτος του υπερβαίνει τα 9 μέτρα, σύμφωνα με ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού.

Παρ’ όλ’ αυτά, ο αρχαιολογικός χώρος του Κάτω Σαμικού παραμένει ελάχιστα έως καθόλου γνωστός στο ευρύ κοινό, σε σύγκριση με την Αρχαία Ολυμπία, τους Δελφούς και άλλες προβεβλημένες τοποθεσίες που συγκεντρώνουν πλήθος τουριστών κάθε χρόνο.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, σημαντικό εύρημα της ανασκαφής του 2024 είναι χάλκινο έλασμα που πιθανώς ήταν ανηρτημένο σε τοίχο του ναού. Η απεικονιστική διαγνωστική εξέταση του αντικειμένου φανέρωσε ότι η μία όψη της χάλκινης πλάκας διασώζει μεγάλη επιγραφή, η οποία αναμένεται ότι θα αποκαλυφθεί πλήρως κατά τη συντήρησή της στο εργαστήριο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας.

Η αρχαιολογική έρευνα χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Gerda Henkel και το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών και οι γεωφυσικές έρευνες υλοποιούνται από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου του Kιέλου, ενώ η γεωαρχαιολογική διερεύνηση από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Mάιντς.

Τα επόμενα χρόνια η επιστημονική ομάδα σκοπεύει να συνεχίσει την έρευνα, ώστε να εντοπίσει περισσότερα στοιχεία για την έκταση και τη μορφή του ιερού και την τοπογραφία της περιοχής.

 Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Αεροφωτογραφία Μηχανή του Χρόνου – ένθετες φωτογραφίες από ΥΠΠΟ