Οι “ορκισμένες παρθένες” της Αλβανίας. Αρνήθηκαν το φύλο τους και έζησαν ως άνδρες για να ξεφύγουν από την πατριαρχία

Στα ορεινά χωριά της βόρειας Αλβανίας ένα έθιμο αιώνων τείνει σταδιακά να εκλείψει: οι “ορκισμένες παρθένες” ή “μπουρνέσας” (“burrneshas”), όπως ονομάζονται στην αλβανική γλώσσα.

Πρόκειται για γυναίκες που είτε επέλεξαν είτε αναγκάστηκαν να ζήσουν και να συμπεριφερθούν ως άνδρες. Πήραν μια απόφαση μη αναστρέψιμη: να μείνουν για πάντα παρθένες και άγαμες.

Αυτό συνεπαγόταν ότι θα έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, θα ντύνονταν και θα δούλευαν όπως οι άνδρες, ενίοτε θα άλλαζαν και το όνομά τους.

Ο όρκος τους ήταν απαράβατος, σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν τον έδιναν. Αν δεν τον κρατούσαν, οι συγγενείς τους είχαν το δικαίωμα ακόμη και να τις σκοτώσουν.

Η απόφαση των ορκισμένων παρθένων δεν σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, αλλά με την πατριαρχία που ανέκαθεν ήταν κυρίαρχη στην αλβανική κοινωνία.

Επειδή παραδοσιακά ο νόμος έδινε ελάχιστα δικαιώματα στις γυναίκες, αυτές περνούσαν μια ζωή γεμάτη περιορισμούς και καταπίεση.

Δεν αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι με δικαιώματα, αλλά ως αντικείμενα. Θα παντρεύονταν κάποιον άνδρα πολλά χρόνια μεγαλύτερό τους, θα έμεναν σπίτι και δεν θα μπορούσαν ούτε να παίρνουν μέρος σε κοινωνικές εκδηλώσεις, ούτε να απολαμβάνουν τις χαρές της ζωής.

Οι ειδικοί έχουν περιγράψει το φαινόμενο με δύο οπτικές: ως θυσία των γυναικών προκειμένου η οικογένεια να έχει οπωσδήποτε ανδρική εκπροσώπηση και ως απέλπιδα προσπάθεια απελευθέρωσης από τα δεσμά της ανδροκρατούμενης κοινωνίας.

“Άλλη η γυναίκα και άλλο η ορκισμένη παρθένα”

“Οι γυναίκες ήταν πάντοτε απομονωμένες και χωρίς ελευθερία. Ένας άνδρας έπρεπε να συνοδεύει μια γυναίκα οπουδήποτε κι αν πήγαινε ή εκείνη δεν μπορούσε καθόλου να βγαίνει έξω. Οι ορκισμένες παρθένες ήταν ελεύθερες.

Μπορούσαν να καπνίσουν, οι γυναίκες δεν μπορούσαν. Μπορούσαν να πιουν αλκοόλ, οι γυναίκες όχι. Η γυναίκα είναι ένα πράγμα και η ορκισμένη παρθένα άλλο πράγμα“, αναφέρει η Duni Grishaj, μία από τις τελευταίες μπουρνέσας που ζει στην κοινότητα Lëpushë, κοντά στα σύνορα με το Μαυροβούνιο.

Διαχειρίζεται έναν ξενώνα, εργάζεται στα χωράφια και φροντίζει τα ζώα της. Ακόμη, ασχολείται με τα βότανα την παρασκευή θεραπευτικών τσαγιών και ελαίων, μια δεξιότητα που κληρονόμησε από τον πατέρα της.

Δεν ήταν λίγες επίσης οι γυναίκες που αποποιήθηκαν τη γυναικεία φύση τους, προκειμένου να αποφύγουν έναν ανεπιθύμητο προσυμφωνημένο γάμο. Με αυτόν τον τρόπο, αποσοβούσαν επίσης μια βεντέτα λόγω ατίμωσης της οικογένειας του γαμπρού.

“Γνωρίζω τη θλιβερή περίπτωση μιας νεαρής γυναίκας που ερωτεύτηκε έναν άντρα, αλλά η οικογένειά της την είχε υποσχεθεί σε κάποιον άλλο. Ο μόνος τρόπος που είχε για να αποφύγει να παντρευτεί ήταν να γίνει μπουρνέσα“, είχε αναφέρει η ορκισμένη παρθένα Ντιάνα στον Guardian.

Σύμφωνα με το πιο πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC το 2022, έχουν απομείνει 12 ορκισμένες παρθένες και είναι όλες άνω των 50 ετών.

Η προαιώνια παράδοση οδεύει στο “χρονοντούλαπο” της ιστορίας, αλλά οι ιστορίες τους δεν παύουν ποτέ να προκαλούν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ.

Μια παράδοση βασισμένη σε κώδικα τιμής

Εκτός από την Αλβανία, ορκισμένες παρθένες έχουν υπάρξει σε πολύ μικρότερη έκταση και σε άλλες Βαλκανικές χώρες, όπως το Κόσοβο, η Βοσνία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο.

Πρόκειται για μια παράδοση με ρίζες στο Μεσαίωνα και συγκεκριμένα στον κώδικα τιμής Κανούν, ο οποίος οδήγησε στο παρελθόν σε πολύνεκρες βεντέτες.

Με βάση αυτόν τον άγραφο νόμο, που ανάγεται στον 15ο αιώνα, οι οικογένειες που έμεναν χωρίς άρρενα διάδοχο έπρεπε να διαλέξουν ένα κορίτσι, για να αναλάβει τον ρόλο του προστάτη.

Η Κιαμίλε Στέμα

Αυτό συνέβη με την Κιαμίλε Στέμα. Γεννήθηκε σε μια οικογένεια με 9 αδελφές στο χωριό Μπάρκανες, 40 χιλιόμετρα από τα Τίρανα, στις πλαγιές του όρους Ντάιτι.

Κάποιες από τις αδερφές της παντρεύτηκαν, ενώ άλλες πέθαναν. Εκείνη ήταν το ένατο παιδί. Όταν ο πατέρας έφυγε από τη ζωή, κάποια όφειλε να αναλάβει το ρόλο του προστάτη. Ήταν δέκα ετών όταν πήρε τον όρκο που προστάζει η προαιώνια παράδοση.

Φορούσε ανδρική βράκα και στο κεφάλι το παραδοσιακό άσπρο κελέσι. Πολλοί στο δρόμο θα την περνούσαν για παππού, όμως, όπως είχε δηλώσει, “δεν μετάνιωσε για την επιλογή της ούτε ως νέα ούτε όταν μεγάλωσε“.

“Δεν ήθελα να παντρευτώ σε νεαρή ηλικία, ούτε μου άρεσε να μαγειρεύω, να σιδερώνω ρούχα ή να κάνω οποιοδήποτε από τα πράγματα που κάνουν οι γυναίκες. Επιπλέον, ήμασταν εξαιρετικά φτωχοί.

Ο πατέρας μου πέθανε και η μητέρα μου είχε έξι παιδιά, οπότε για να τη διευκολύνω, αποφάσισα να γίνω μπουρνέσα και να δουλέψω σκληρά“, λέει η Duni Grishaj για τα κίνητρα της απόφασής της.

“Πρέπει να παλεύουμε για ίσα δικαιώματα, όχι για να γίνουμε άνδρες”

Μετά την πτώση του καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα, τη δεκαετία του 1990, τα δικαιώματα των Αλβανίδων γυναικών ενισχύθηκαν, αν και οι έμφυλες ανισότητες συνεχίζουν να υφίστανται.

Το ίδιο έντονο είναι και το χάσμα ανάμεσα σε νότο και βορρά, όπου η παράδοση και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις εξακολουθούν να διαδραματίζουν καίριο ρόλο.

“Στις μέρες μας, καμία γυναίκα δεν προσπαθεί να γίνει “ορκισμένη παρθένα”. Δεν το σκέφτονται ούτε κατά διάνοια και είμαι ένα ζωντανό παράδειγμα γι’ αυτό. Πρέπει να παλεύουμε για ίσα δικαιώματα, όχι για να γίνουμε άνδρες“, δήλωσε από την πλευρά της στο BBC η ανιψιά της Duni Grishaj, Valerjana.

Δεν επέλεξε ούτε να παντρευτεί μικρή ούτε να γίνει ορκισμένη παρθένα, όπως η θεία της. Μετακόμισε από το πατρικό της σπίτι σε ηλικία 16 ετών για να σπουδάσει σκηνοθεσία θεάτρου και φωτογραφία στα Τίρανα, όπου, όπως λέει:

“Τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα και είναι πιο χειραφετημένες. Αντιθέτως, στο χωριό η κατάσταση, ακόμη και τώρα, εξακολουθεί να είναι καταστροφική“.

Δείτε παρακάτω ένα αφιέρωμα της εκπομπής “Εμπόλεμη Ζώνη” για τις ορκισμένες παρθένες της Αλβανίας:

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Flickr και Youtube