Οι “Γυναίκες της Άμφισσας”. Ο ιστορικός πίνακας που συγκίνησε την Ευρώπη και έγινε σύμβολο της γυναικείας αλληλεγγύης

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1887 ο ολλανδικής καταγωγής Βρετανός ζωγράφος Σερ Λόρενς Άλμα-Τάντεμα ζωγράφισε ένα πίνακα με τίτλο «Οι Γυναίκες της Άμφισσας».

Το έργο αυτό έγινε διάσημο κατά τον 19^ο αιώνα και απαθανατίζει ένα σχεδόν άγνωστο συμβάν “γυναικείας αλληλεγγύης” στην αρχαία Ελλάδα.

Ο πίνακας του Άλμα-Τάντεμα είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα όπου ακόμη και μικρές λεπτομέρειες της ελληνικής ιστορίας γοήτευσαν μεγάλους καλλιτέχνες της σύγχρονης εποχής.

Γ΄  Ιερός Πόλεμος

Στα μέσα του 4^ου αιώνα π.Χ. οι Φωκείς είχαν εμπλακεί στον λεγόμενο Τρίτο Ιερό Πόλεμο (356-346 π.Χ.) εναντίον των Θηβαίων με μήλο της έριδος το ιερό των Δελφών και τα πλούτη του.

Οι Φωκείς, με την υποστήριξη των Αθηναίων, Σπαρτιατών και Θεσσαλών κατέλαβαν τελικά τους Δελφούς.

Στη συνέχεια ο Φίλιππος Β΄  της Μακεδονίας στην πρώτη επέμβασή του στη νότια Ελλάδα επιτέθηκε και νίκησε τους Φωκείς και τους Αθηναίους συμμάχους τους, δίνοντας τέλος σε ένα ακόμη ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.

Μία από τις πιο σημαντικές πόλεις των Φωκέων ήταν η Άμφισσα. Αποτελούσε βάση όπου συγκέντρωναν τα στρατεύματά τους -κυρίως μισθοφορικά- για τον Γ΄  Ιερό Πόλεμο.

Οι Θυιάδες

Μία νύχτα στην κεντρική πλατεία της πόλης κατέφθασαν οι Θυιάδες. Επρόκειτο για ομάδα γυναικών που, όπως οι Μαινάδες και οι Βάκχες, λάτρευαν τον Διόνυσο. Αυτές προέρχονταν από την Αθήνα και τους Δελφούς.

Αναφέρονται από πολλές αρχαίες πηγές, ανάμεσά τους την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου.

Σύμφωνα με τον Παυσανία -ο οποίος σημειώνει ότι είχε γνωρίσει αυτές που ήταν σύγχρονές του- οι Θυιάδες από την Αθήνα συναντιούνταν με αυτές από τους Δελφούς μία φορά κάθε δύο χρόνια και ανέβαιναν στον Παρνασσό, όπου τελούσαν τα «όργια» του Διονύσου.

Στον δρόμο οι Θυιάδες έκαναν στάσεις όπου τραγουδούσαν και χόρευαν με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Οι στάσεις αυτές γίνονταν σε χώρους με λατρευτική σημασία, όπως στον Πανοπέα της Φωκίδος.

Όταν έκαναν τα «όργια» οι γυναίκες έρχονταν σε έκσταση. Αυτό ήταν αποτέλεσμα του μεθυσιού αλλά και γιατί μάσαγαν φύλλα κισσού.

Όταν τελείωναν τις τελετές τους οι αποκαμωμένες Θυιάδες έπεφταν σε βαθύ ύπνο.

“Γυναικεία αλληλεγγύη”

Οι Θυιάδες έφθασαν κατά λάθος στην Άμφισσα ενώ είχε ξεσπάσει ο Γ΄  Ιερός Πόλεμος. Γι’ αυτές από τους Δελφούς ήταν εχθρικό έδαφος. Όμως λόγω της κατάστασής τους δεν είχαν ιδέα που βρίσκονταν!

Κατέληξαν στην αγορά της πόλης και έπεσαν όλες μαζί στην κεντρική πλατεία της  όπου και αποκοιμήθηκαν.

Νωρίς το πρωί τις αντιλήφθηκαν οι γυναίκες της Άμφισσας. Αυτές περικύκλωσαν τις κοιμώμενες Θυιάδες για να εμποδίσουν τους πολλούς ξένους στρατιώτες που βρίσκονταν στην πόλη να τις πλησιάσουν. Μάλιστα, έστεκαν ακίνητες και αμίλητες για να μην τις ξυπνήσουν.

Όταν οι Θυιάδες άρχισαν να ξυπνούν, τις φρόντισαν και τις έφεραν πρωϊνό.

Στη συνέχεια έπεισαν τους άνδρες τους να τις αφήσουν να συνοδεύσουν τις Θυιάδες μέχρι και τα όρια της επικράτειας της Φωκίδος ώστε να αποχωρήσουν με ασφάλεια.

Το συμβάν αυτό καταγράφηκε από τον Πλούταρχο στο βιβλίο του «Γυναικών Αρεταί» των «Ηθικών» του ως ένα παράδειγμα από την αρχαία Ελλάδα όπου γυναίκες συμπαραστάθηκαν σε άλλες γυναίκες.

“Γυναίκες της Άμφισσας”

Το 1887 ο ολλανδικής καταγωγής Βρετανός ζωγράφος Σερ Λόρενς Άλμα-Τάντεμα ζωγράφισε τον πίνακα με τίτλο «Οι Γυναίκες της Άμφισσας» εμπνευσμένος από την αναφορά του Πλουτάρχου για τις Θυιάδες και τις γυναίκες της Άμφισσας.

Ο όμορφος πίνακας δείχνει τις Θυιάδες ενώ ξυπνούν, ξαπλωμένες στο έδαφος, ξυπόλητες και με τα μαλλιά τους ατημέλητα. Κάποιες ακόμα κοιμούνται ενώ μία έχει σηκωθεί όρθια και τεντώνεται.

Το έδαφος είναι σπαρμένο με τα ρούχα τους, τα δέρματα ζώων και τα ντέφια τους. Οι στάσεις των σωμάτων τους υπογραμμίζουν την οργιαστική νύχτα που είχαν περάσει.

Οι στάσεις αυτές έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις γυναίκες της Άμφισσας οι οποίες εμφανίζονται σαν να είναι παγωμένες από το θέαμα των Θυιάδων. Κάποιες φαίνονται έκπληκτες από την παρουσία αυτών των γυναικών, ενώ υπάρχουν μερικές που τα πρόσωπά τους δείχνουν περιέργεια αλλά και ευθυμία.

Οι πρώτες γυναίκες της Άμφισσας πλησιάζουν τις Θυιάδες και τις προσφέρουν βοήθεια.

Στον πίνακα κυριαρχούν οι δύο ομάδες γυναικών. Μόνο ένας άντρας μόλις διακρίνεται. Είναι ένας έμπορος που καλύπτεται από τη σκιά της τέντας του πάγκου που έχει τα εμπορεύματά του.