Οι Παναγίες του Αιγαίου. Εκκλησιές και προσκυνήματα με συναρπαστικές ιστορίες

Όπου και να βρεθούμε στην Ελλάδα θα συναντήσουμε ναούς, ξωκλήσια ή μοναστήρια αφιερωμένα στην Παναγία.

Ειδικά στο Αιγαίο, οι ταξιδιώτες έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν μερικά από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της Ελλάδας, που τιμούν τη χάρη της, γιορτάζοντας την μεγαλοπρεπώς.

Οι κάτοικοι του Αιγαίου, μόλις τον 3^ο αιώνα μ.Χ, έγιναν χριστιανοί. Γνώρισαν τον χριστιανισμό, μέσα από τους μαθητές του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που ταξίδευαν από την Πάτμο στα γύρω νησιά, κηρύττοντας τον λόγο του Χριστού.

Αρχαιοελληνικοί ναοί και ρωμαϊκά κτίσματα μετατράπηκαν σε χώρους λατρείας, ενώ ορθόδοξες εκκλησίες χτίστηκαν κοντά στα πλούσια λιμάνια και στους οικισμούς. Χτίστηκαν όμως και σε δύσβατα μέρη, όπου κατέφευγαν οι κάτοικοι λόγω των διωγμών ή των επιδρομών των πειρατών.

Ο θρύλος της Παναγίας Εκατονταπυλιανής στην Πάρο

Στην Παροικιά της Πάρου βρίσκεται μία από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή. Είναι από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς.

Η ονομασία Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή, προέρχεται από τον όρο “καταπόλα” που σημαίνει “κατά την πόλη”, καθώς πιθανότατα “δείχνει” το σημείο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της Πάρου.

Το όνομα της συνδέεται και με έναν θρύλο: “Ενενήντα εννέα φανερές πόρτες έχει η Καταπολιανή. Η 100η είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Θα φανεί και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη”.

Σύμφωνα με την παράδοση κατά την διάρκεια του ταξιδιού της Αγίας Ελένης προς του Αγίους Τόπους με σκοπό να βρει τον Τίμιο Σταυρό, το καράβι της έπεσε σε θαλασσοταραχή και σταμάτησε στην Πάρο.

Εκεί, η Ελένη προσευχήθηκε σε ένα μικρό ξωκλήσι και έκανε τάμα στην Παναγία. Αν κατάφερνε να βρει τον Τίμιο Σταυρό θα έχτιζε μια λαμπρή εκκλησία στη χάρη Της.

Η μία εκδοχή αναφέρει ότι η ίδια η  Ελένη έκτισε την εκκλησία. Η δεύτερη και επικρατέστερη, θέλει τον γιο της Κωνσταντίνο, τον πρώτο αυτοκράτορα του Βυζαντίου, να ιδρύει την Εκατονταπυλιανή μετά το θάνατο της μητέρας του, στα μέσα του 4ου αιώνα.

Την εποχή του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού, δηλαδή τον 6ο αιώνα, ο ναός  ανακαινίσθηκε, αποκτώντας πλέον αντί για σκεπή, τρούλο. Κατά την παράδοση, τις μετατροπές αυτές έκανε μαθητής του αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφίας, που ξεπέρασε τον δάσκαλό του.

Στο συγκεκριμένο ναό σώζεται το αρχαιότερο βαπτιστήριο της ορθόδοξης εκκλησίας. Χρονολογείται από τον 4ο αιώνα, όταν ακόμα οι βαφτίσεις τελούνταν μόνο στους ενηλίκους και δεν είχε ξεκινήσει η βάπτιση των νηπίων, πρακτική που διαδόθηκε από τον 6ο αιώνα.

Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή, εκτός από τον κυρίως ναό, αποτελείται και από έξι παρεκκλήσια, αφιερωμένα σε αγίους:

Το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, που πιστεύεται ότι πρόκειται για τον αρχικό ναό στον οποίο προσευχήθηκε η Αγία Ελένη, και γι’ αυτό θεωρείται και η παλαιότερη εκκλησία στην Πάρο. Τα άλλα παρεκκλήσια είναι των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Φιλίππου, της Αγίας Θεοδοσίας, του Αγίου Δημητρίου και της Οσίας Θεοκτίστης, της πολιούχου της Παροικιάς.

Η Θεοκτίστη έζησε, μόνασε, πέθανε και τάφηκε σε αυτό  το χώρο τον 9ο αιώνα, όταν η Πάρος είχε εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους της, λόγω των συνεχών επιδρομών των πειρατών.

Κατά την Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία ο ναός υπέστη πολλές καταστροφές και λεηλασίες. Όπως κατά την επιδρομή του πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα στην Πάρο, το 1537 και του Μουσταφά Καπλάν πασά, το 1666.

Την μεγαλύτερη όμως καταστροφή στο ναό επέφερε ο σεισμός του 1733. Τότε κατέρρευσε ο βόρειος και ο δυτικός θόλος και μέρος του τρούλου.

Ο Παριανός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Νικόλαος Μαυρογένης, βοήθησε οικονομικά για να γίνει η επισκευή του. Ήταν θείος του πατέρα της μεγάλης ηρωίδας της Ελληνικής Επανάστασης Μαντώς Μαυρογένους, η οποία θάφτηκε στον αυλόγυρο της Εκατονταπυλιανής.

Όμως οι τεχνίτες που την αποκατέστησαν, έκαναν πολλές προσθήκες, μέσα και έξω από το ναό, που παραμόρφωσαν την επιβλητική μορφή του.

Το 1959, ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος άρχισε την αποκατάσταση του ναού στην Ιουστινιάνεια μορφή του και το 1966 τον ολοκλήρωσε.

Κατά την αναπαλαίωση, ο καθηγητής Ορλάνδος αποκάλυψε ένα Γυμνάσιο, γυμναστήριο της ρωμαϊκής εποχής, όπου το μωσαϊκό του δαπέδου, αναπαριστούσε τους άθλους του Ηρακλή. Σήμερα βρίσκεται στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Πάρου.

Η «θαυματουργή» εικόνα της Παναγίας της Τήνου

Το νησί που είναι απόλυτα ταυτισμένο με την Παναγιά του είναι η Τήνος. Η εικόνα της Παναγίας, που αναπαριστά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, είναι ο λόγος που χιλιάδες πιστοί καταφεύγουν στην Τήνο για να προσευχηθούν ή να βρουν παρηγοριά.

Η ιστορία της ξεκινά πριν από περίπου τρεις εκατονταετίες, όταν βρέθηκε η εικόνα.

Μερικά χιλιόμετρα βόρεια της Τήνου, βρίσκεται η Μονή Κεχροβουνίου που ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα. Από το 1760 μόνασε εκεί η αδελφή Πελαγία.

Το 1822, ένα χρόνο μετά την Επανάσταση των Ελλήνων, η μοναχή είδε σε όραμα την Παναγία, που της ζητούσε να εντοπίσει μια θαυματουργή εικόνα που ήταν θαμμένη στη γη.

Λέγεται ότι είδε τρεις Κυριακές το ίδιο όραμα και έτσι πείστηκε.

Η αδερφή Πελαγία, παρακίνησε την ηγουμένη της μονής, τον μητροπολίτη Γαβριήλ και πολλούς συμπολίτες της, να οργανώσουν ανασκαφές στον αγρό του Αντωνίου Δοξαρά, στη Χώρα.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1822 ξεκίνησαν οι εργασίες.  Εικόνα δεν βρέθηκε, όμως ήρθαν στο φως τα ερείπια παλαιού ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Στις 30 Ιανουαρίου του 1823 οι έρευνες έφεραν αποτέλεσμα. Η αξίνα ενός εργάτη από το χωριό Φαλατάδο, χτύπησε το εικόνισμα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου κόβοντάς το στα δύο. Ανάμεσα στη Θεοτόκο και τον Αρχάγγελο.

Η ανακάλυψη της πολύτιμης εικόνας συνδέθηκε αμέσως με την  Επανάσταση του ’21. Τόσο οι οπλαρχηγοί όσο και ο λαός, έστρεψαν τις ελπίδες τους στην Παναγία.

Αμέσως έσπευσαν στο νησί να προσκυνήσουν οι οπλαρχηγοί του Αγώνα.

Στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα οικοδομήθηκε ο ναός, που αποτελεί το πρώτο σπουδαίο αρχιτεκτονικό έργο του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους.

Την αρχιτεκτονική μελέτη του ναού, ανέλαβε ο Σμυρναίος, Ευστράτιος Καλαφάτης. Το πρωτότυπο σχέδιο του, τον καθιστά μοναδικό μέχρι τις μέρες μας, ενώ το κωδωνοστάσιο, θυμίζει, αυτό της Αγίας Φωτεινής στη Σμύρνη.

Για να κτιστεί μεταφέρθηκαν μάρμαρα από τη Δήλο. Κάθε φορά που οι εργασίες πάγωναν εξαιτίας του κόστους, βρισκόταν λύση! Είτε από κάποια προσφορά ενός πλούσιου κατοίκου του νησιού ή της υπόλοιπης Ελλάδας.

Τις περισσότερες φορές η χορηγία ήταν από Έλληνες της διασποράς.

Το κύριο τμήμα του ναού ολοκληρώθηκε το 1831 και αμέσως συνδέθηκε με τις θαυματουργές ιδιότητες της εικόνας.

Χιλιάδες λαού συνέρρεαν από κάθε μέρος της Ελλάδας, προσφέροντας το τάμα τους στη Μεγαλόχαρη.

Από το 1836, η Τήνος συνδέονταν ατμοπλοϊκά με τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και την Κωνσταντινούπολη. Έτσι, ο ναός της Ευαγγελίστριας μετατράπηκε σε χώρο προσκυνήματος των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.

Το 1922 , με τη μικρασιατική καταστροφή, πολλοί πρόσφυγες από τη Μικρασία βρήκαν καταφύγιο στην Τήνο.

Τον Δεκέμβριο του 1842, 19 χρόνια μετά από την εύρεσή της, η εικόνα της Παναγίας εκλάπη. Ο ληστής, δεν κατάφερε να διαφύγει και έτσι αναγκάστηκε να αποκαλύψει που είχε κρύψει την  εικόνα.

Από τότε φυλάσσεται και η 18η Δεκεμβρίου γιορτάζεται ως η ημέρα της δεύτερης εύρεσης της εικόνας.

Κάθε χρόνο στις 23 Ιουλίου, επέτειο της ημέρας που είδε το όραμα η Πελαγία στο κελί της, η Εικόνα μεταφέρεται στο μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στη Χώρα και το απόγευμα γίνεται περιφορά στην πόλη.

Η Παναγία της Τήνου γιορτάζει και στις 30 Ιανουαρίου, ημέρα εύρεσης της θαυματουργής εικόνας, στις 25 Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ενώ τον Δεκαπενταύγουστο πραγματοποιείται λιτανεία στο λιμάνι του νησιού.

Η άγνωστη ιστορία της Παναγίας Χοζοβιώτισσας Αμοργού

Το πιο επιβλητικό τοπόσημο της Αμοργού είναι η Ιερά Μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας ή Κυνηγημένης, που ιδρύθηκε το 1088.

Κάτω από τη μονή βρίσκεται η παραλία της Αγίας Άννας με το ομώνυμο εκκλησάκι, όπου έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας του Λικ Μπεσόν «Απέραντο Γαλάζιο».

Η Χοζοβιώτισσα, χτίστηκε μέσα σε έναν απότομο βράχο ύψους 300 μέτρων και εκτείνεται σε μήκος 40 μέτρων και πλάτος 5 μέτρων. Η μονή είναι ορατή μόνο από το πέλαγος και σε αυτήν οδηγούν 350 σκαλοπάτια.

Θεωρείται το πιο εντυπωσιακό μοναστήρι του Αιγαίου, όχι μόνο για την αρχιτεκτονική του, αλλά και για τον τρόπο που οι 8 όροφοι της γαντζώθηκαν στο βράχο.

Στην είσοδο της, η σκάλα ενώνεται με το βράχο και οδηγεί κατευθείαν στον τέταρτο όροφο. Έχει δεκαπέντε κελιά, αλλά πλέον διαμένουν τρεις μοναχοί.

Το όνομα της Μονής προήλθε από την παραφθορά του ονόματος της πόλης Χόζοβα της Παλαιστίνης. Εκεί ήταν η εικόνα της Παναγίας που φιλοξενείται στη μονή.

Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, στην περιοχή υπήρχαν από τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους σημαντικά ορθόδοξα Μοναστήρια. Από την περιοχή αυτή «έφυγε» η ζωγραφισμένη ξύλινη εικόνα της Παναγίας, που θεωρείται έργο του Αποστόλου Λουκά.

Η εικόνα μεταφέρθηκε στην Αμοργό για να σωθεί στα χρόνια της Εικονομαχίας

Λέγεται ότι η χήρα Ειρήνη Μελαλά, την είχε στην κατοχή της και τη φυγάδευσε για να την προστατεύσει από τον ίδιο της τον γιο, τον Χριστόφορο, που ήταν εκατόνταρχος στον αυτοκρατορικό στρατό.

Αναγκάστηκε να τη βάλει σε μία βάρκα, με ένα καντήλι αναμμένο και να την  αφήσει ακυβέρνητη στο πέλαγος, ύστερα από όνειρο που είδε με την Παναγία. Η παράδοση αναφέρει ότι την παρακάλεσε να σώσει την εικόνα.

Η εικόνα έφτασε στην Κύπρο. Εκεί την βεβήλωσαν, σπάζοντάς την σε δύο κομμάτια. Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα εξαφανίστηκε με άγνωστο τρόπο από το νησί και έφτασε μέσα σε βάρκα με αναμμένο καντήλι, μέχρι τη βάση του βράχου της Αμοργού. Τότε τα κομμάτια της λέγεται ότι  επανενώθηκαν.

Μία παραλλαγή της παράδοσης αναφέρει ότι μια χριστιανή αρχόντισσα από την Παλαιστίνη, τον καιρό της Εικονομαχίας, έριξε τρεις εικόνες στη θάλασσα για να τις σώσει από τους διώκτες τους.

Η μία έφτασε στο Άγιο Όρος, η άλλη στην Αμοργό και η τρίτη κατέληξε στην Πάτμο.

Μία τρίτη εκδοχή αναφέρει ότι η εικόνα έφτασε στην Αμοργό ύστερα από την υπόδειξη της Παναγίας σε κάποιους μοναχούς από την Ιεριχώ. Εκείνοι, όταν αντίκρυσαν το συγκεκριμένο τοπίο της Αμοργού, ενθουσιάστηκαν, γιατί τους θύμιζε τον τόπο τους, την έρημο Χοζεβά.

Η εικόνα μεταφέρθηκε αρχικά στο εκκλησάκι της κυρά Λεούσας στις παρυφές του Κάστρου της Χώρας.

Τον 9ο αιώνα αποφασίστηκε το κτίσιμο της, σε απόσταση χαμηλότερη κατά  260 μέτρα από τη σημερινή θέση. Όμως το συγκεκριμένο σημείο ήταν ιδιαίτερα απόκρημνο και επικίνδυνο και κάθε βράδυ οι τεχνίτες έβλεπαν να γκρεμίζεται.

Ο θρύλος αναφέρει ότι ο αρχιμάστορας παρακάλεσε τη Παναγία να του δώσει ένα σημάδι για το που ήταν καλύτερα να χτιστεί η Μονή.

Την επομένη λέγεται, ότι βρέθηκαν όλα τα εργαλεία- και ανάμεσα σε αυτά, το σμίλι με το ψάθινο ζεμπίλι – καρφωμένα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το καμπαναριό. Τα εργαλεία φυλάσσονται από τότε μέσα στο μοναστήρι. Οι εργασίες ξεκίνησαν από την αρχή, χωρίς να ολοκληρωθεί η ανέγερση.

Το 1088, μετά από εντολή του αυτοκράτορα Αλέξιου  Κομνηνού, άρχισε να κτίζεται η Μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στην Πάτμο. Ο αυτοκράτορας, έμαθε τότε ότι παραμένει ανολοκλήρωτη η μονή της Αμοργού και έδωσε εντολή να συνεχιστεί η κατασκευή της.

Η Παναγιά Χοζοβιώτισσα ανεγέρθηκε πλέον με επιτυχία. Μάλιστα ορίστηκε οι Ιερές μονές Πάτμου και Αμοργού να θεωρηθούν από τότε ως αδελφές.

Κλείστε τώρα εισιτήριο στο site της Blue Star Ferries https://www.bluestarferries.com/ και δείτε τες όλες από κοντά!