Οι Νεότουρκοι ενέπνευσαν τους πρωτεργάτες του Κινήματος στο Γουδί, όπως αποκαλύπτει ο Πάγκαλος στα απομνημονεύματά του. Γιατί η Ελλάδα έμενε αποξενωμένη και στάσιμη. “Η μετάβαση στον 20ο αιώνα”

Απόσπασμα από το βιβλίο του Σωτήρη Ριζά «1909: Η μετάβαση της Ελλάδας στον 20ό αιώνα», το οποίο παρουσιάζει τις μεταρρυθμίσεις του Ε. Βενιζέλου που εκσυγχρόνισαν την Ελλάδα και πώς το κράτος σταδιακά, συμβάδισε πολιτικά και κοινωνικά με τις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης.

Εκδόσεις Μεταίχμιο

«Τα πάντα έδειχναν ότι ο χειμών του 1908-1909 θα ήτο λίαν επιτυχής σαιζόν. Όπως συνήθως, αι κοινωνικαί διασκεδάσεις ήρχισαν με τον μεγάλον χορόν της Αυλής της 2ας Ιανουαρίου».

Οι προβλέψεις του πρίγκιπα Νικόλαου, γιου του βασιλιά Γεωργίου Α’, απείχαν πολύ από την πραγματικότητα. Το 1909 σημαδεύτηκε από ένα πρωτοφανές στρατιωτικό κίνημα που άλλαξε ριζικά την πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα, περιόρισε την ανεξέλεγκτη εξουσία του παλατιού και σηματοδότησε την, έστω και καθυστερημένη, είσοδο της Ελλάδας στον 20ο αιώνα.

Ο κοινωνικός αναβρασμός εντείνεται

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ελλάδα υστερούσε σε πολλούς τομείς συγκριτικά με τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Δύο ήταν οι βασικοί παράγοντες που συντελούσαν στην στασιμότητα αυτή: η Μεγάλη Ιδέα και η ασθενής οικονομική βάση του κράτους. Δύο πολυδιάστατοι παράγοντες με αρκετές διακλαδώσεις.

Η πτώχευση του 1893 σε συνδυασμό με την ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο τέσσερα χρόνια αργότερα, είχε δημιουργήσει αστάθεια στα πολιτικά πράγματα και έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια. Ο Γεώργιος Θεοτόκης, που διαδέχθηκε τον Τρικούπη στην ηγεσία του κόμματος και επικράτησε στις εκλογές του 1899, ήταν θερμός υποστηρικτής του παλατιού καθώς θεωρούσε ότι το συμφέρον της δυναστείας, σχεδόν πάντα ταυτιζόταν με το εθνικό. Έθεσε μάλιστα τον διάδοχο Κωνσταντίνο ως επικεφαλής της νεοσύστατης Γενικής Διοίκησης Στρατού, παραχωρώντας έτσι το ελεύθερο στο παλάτι να ελέγχει το στρατό χωρίς να λογοδοτεί στην κοινοβουλευτική κυβέρνηση.

Η αστικοποίηση

Μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, η δυσαρέσκεια έναντι του πολιτικού συστήματος ήταν πια έκδηλη. Δεν οδήγησε ωστόσο σε μείζονες πολιτικές αναδιατάξεις. Σε κοινωνικό επίπεδο, η Ελλάδα μεταβαλλόταν με βραδύ ρυθμό, αλλά οι συσσωρευμένες αλλαγές από το 1880 αναδείκνυαν μια πολύ διαφορετική χώρα από την εποχή της ανόδου του Τρικούπη στην πολιτική. Πρώτα απ’ όλα είχε προχωρήσει η αστικοποίηση.

Το 1880 ο αστικός πληθυσμός σε πόλεις άνω των 5.000 κατοίκων ήταν το 13,8% του συνόλου,

ενώ το 1907 ανερχόταν σε 23,7%.

Αν και ο δείκτης αυτός δεν συγκρινόταν ακόμα με τα ποσοστά χωρών όπως η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία ή η γειτονική Ιταλία, είχε δημιουργηθεί μια στοιχειώδης επικοινωνία του κέντρου με τις περιφέρειες, είχε συγκροτηθεί μια εθνική αγορά και ένα εθνικό πλαίσιο αναφοράς. Πέραν αυτού, στην Αθήνα είχε συσσωρευτεί μία μάζα απόφοιτων της μέσης εκπαίδευσης και πτυχιούχων του Πανεπιστημίου. Παρόλο που η πλειονότητα του πληθυσμού παρέμενε αγροτική, η μειονότητα μικροαστικών στοιχείων είχε πλέον γνώμη και ήθελε να ακουστεί και να επιδράσει.

Τα κοινωνικά ζητήματα

Η κοινωνία είχε γίνει πιο σύνθετη. Στον αγροτικό χώρο δέσποζε το πρόβλημα της υπερπαραγωγής σταφίδας και το αίτημα αναδιανομής της γης υπέρ των ακτημόνων στη Θεσσαλία. Το 1906 πραγματοποιούνταν απεργίες εργατών στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Δεν έλειπαν ακόμα οι πολιτισμικές διαμάχες και τα σχίσματα με αιχμή το γλωσσικό, που οδήγησε σε εκτεταμένες ταραχές στην πρωτεύουσα δυο φορές μέσα σε δύο χρόνια.

Διαβάστε ακόμα: «Θα τον φάμε τον π….τη τον Μούσκο». Το πραξικόπημα κατά του Μακάριου που κόστισε 400 νεκρούς. Έλουζαν τους αντιπάλους με οξύ και τους έκαιγαν, εν ψυχρώ εκτελέσεις και βασανιστήρια μεταξύ Ελλήνων, λίγες μέρες πριν από τον Αττίλα

Όλες αυτές οι αναταραχές καθιστούσαν σταδιακά δύσκολη τη διακυβέρνηση της χώρας, με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις να μην μπορούν πια να επιβάλλουν την πολιτική τους. Παρόλα αυτά, το κοινοβουλευτικό σύστημα, έστω και δυσλειτουργικό, ήταν σε θέση να απορροφά τους κραδασμούς έως το 1908. Την κατάσταση ανέτρεψε εντελώς το νεοτουρκικό κίνημα.

Από το Κίνημα των Νεότουρκων στο Κίνημα στο Γουδί

Το Κίνημα των Νεότουρκων συνέπεσε χρονικά με τη γενικότερη στασιμότητα του κράτους σε δύο κρίσιμα εθνικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής: το κρητικό και το μακεδονικό. Στην Κρήτη το τοπίο ήταν θολό και η προσάρτηση του νησιού με την Ελλάδα φάνταζε μακρινή. Στο μέτωπο της Μακεδονίας, η ένοπλη δραστηριότητα είχε ανασταλεί. Για έναν λαό του οποίου το βασικό αίτημα ήταν η αποτελεσματική αλυτρωτική πολιτική των κυβερνώντων, η εκδήλωση του νεοτουρκικού κινήματος στην τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη ήταν η σταγόνα που «ξεχείλισε» το ποτήρι. Οι Έλληνες ένιωθαν πια την άμεση απειλή των γειτόνων τους, ενώ η κατωτερότητά τους σε όλους τους τομείς ήταν πιο εμφανής από ποτέ.

Βασικοί στόχοι των Νεότουρκων ήταν η κατάλυση της απολυταρχίας του σουλτάνου και η εγκαθίδρυση ενός εκσυγχρονισμένου κράτους σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ικανό να διατηρήσει την εδαφική ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, αλλά και να αντισταθεί στις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Στόχους δηλαδή, που έπρεπε από χρόνια να έχει υιοθετήσει και το ελληνικό κράτος για τον εκσυγχρονισμό του.

Την εποχή εκείνη, η Ελλάδα ήταν αδύναμη, δεν ήταν σε θέση να επηρεάσει τις διεθνείς εξελίξεις και είχε πάψει προ πολλού να είναι ελκυστική ως σύμμαχος. Η δυσαρέσκεια που είχε προκαλέσει η κατάσταση αυτή, ήταν διάχυτη σε ολόκληρη την κοινωνία, αλλά οξύτερη στο στρατό. «Η πολιτική αποτελούσε μέρος του αέρος τον οποίον ο λαός αναπνέει» και ο στρατός προερχόταν από «το αυτόν υλικόν», έλεγαν οι στρατιωτικοί που ετοιμάζονταν να δράσουν. Η σύσταση ενός οργανωμένου κινήματος με ικανά στελέχη, εθνικιστικές αντιλήψεις και ξεκάθαρο εκσυγχρονιστικό πλάνο ήταν μονόδρομος. Οι υποκινητές του κινήματος αυτού είχαν προφανώς εμπνευστεί από τους Νεότουρκους.

Τον Οκτώβριο του 1908, οκτώ υπολοχαγοί και ανθυπολοχαγοί συγκεντρώθηκαν στην οικία του Θεόδωρου Πάγκαλου. Λίγο αργότερα, προστέθηκαν ακόμα δύο, ένας εκ των οποίων ήταν λοχαγός.

Αυτός θα ήταν ο πρώτος πυρήνας του «Στρατιωτικού Συνδέσμου», της μυστικής οργάνωσης που πρωταγωνίστησε στα καθοριστικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν μερικούς μήνες αργότερα. Στο σπίτι του Πάγκαλου συντάχθηκε το πρώτο πρωτόκολλο, στο οποίο αναφερόταν ρητά το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου ως το πρόσωπο-κλειδί που θα καλούταν στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διακυβέρνηση μετά την επικείμενη στρατηγική επέμβαση.

Στα απομνημονεύματά του, ο Θεόδωρος Πάγκαλος σημείωνε ότι η επιτυχία των Νεοτούρκων είχε «τεράστιον αντίκτυπον» στην ίδρυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου.

Τελικά, δέκα μήνες μετά την πρώτη αυτή συνάθροιση, ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» πραγματοποίησε το μεγαλεπήβολο σχέδιο και άλλαξε πλήρως το ρου των εγχώριων πραγμάτων. Το ιστορικό Κίνημα στο Γουδί συσπείρωσε το λαό, μετέβαλλε το πολιτικό σκηνικό και έφερε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Αθήνα. Το πρώτο καθοριστικό βήμα προς τον εκσυγχρονισμό είχε γίνει.

Από το βιβλίο του Σωτήρη Ριζά «1909: Η μετάβαση της Ελλάδας στον 20ό αιώνα», εκδόσεις Μεταίχμιο

Στο βιβλίο αναλύονται οι μεταρρυθμίσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου οι οποίες παρά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εθνικό διχασμό κατέστησαν την Ελλάδα μέρος του ευρωπαϊκού 20ού αιώνα.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikipedia

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι στρατιωτικοί υποχρεώνουν τους πολιτικούς να ψηφίσουν νόμους και αλλάζουν την ιστορία της χώρας. Το κίνημα στο Γουδί που στήριξε ο λαός