Οι Μαλτέζοι αχθοφόροι ανθρώπων. Τους μετέφεραν στην πλάτη για μια δεκάρα και ήταν περιζήτητοι όταν έβρεχε

του Στέφανου Μίλεση

Στα απομνημονεύματα του Λουδοβίκου Ρος διαβάζουμε για την εποχή των πρώτων χρόνων της Αντιβασιλείας του Όθωνα, όταν η πρωτεύουσα βρισκόταν στο Ναύπλιο το οποίο απείχε αρκετά από το να θυμίζει μια τυπική ευρωπαϊκή πόλη της δεκαετίας του 1830.

Στο Ναύπλιο όμως τα πρώτα χρόνια της ελευθερίας διέμεναν πολλοί ξένοι, φιλέλληνες, έμποροι, πρόξενοι, ναυτικοί αλλά και πολλοί Έλληνες που είχαν ζήσει στο εξωτερικό ή βρίσκονταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους υπόλοιπους.

Φορούσαν δυτικές ενδυμασίες και προσπαθούσαν να μεταφέρουν τον ευρωπαϊκό αέρα μιας πολιτείας στη συνοικία όπου ζούσαν. Ο εξευρωπαϊσμός όμως στο Ναύπλιο, όπως και σε οποιαδήποτε άλλη ελληνική πολιτεία, θα αργούσε ακόμα.

Δεν υπήρχε οργανωμένη οδοποιία (πώς άλλωστε να υπάρχει με τα δεινά της επανάστασης), και οι δρόμοι ειδικά κατά την περίοδο του χειμώνα μετατρέπονταν σε άθλια τέλματα. Όσοι προσπαθούσαν να μετακινηθούν έφευγαν από τα σπίτια τους με καθαρά τα πόδια, αλλά ύστερα από μερικά μέτρα έβγαιναν λασπωμένοι μέχρι το γόνατο!

Καθώς λοιπόν άλλος τρόπος μετακίνησης μέσα στην πόλη δεν υπήρχε, χρησιμοποιήθηκαν οι Μαλτέζοι αχθοφόροι που η βασική τους εργασία ήταν στην προκυμαία για τη φόρτωση και εκφόρτωση εμπορευμάτων από τα πλοία.

Οι αχθοφόροι ανθρώπων

Καθώς όμως, όπως περιγράφει ο Λουδοβίκος Ρος, ήταν πειναλέοι και διαθέσιμοι να εκτελέσουν οποιαδήποτε εργασία έναντι πενιχρής αμοιβής, τους χρησιμοποιούσαν και ως αχθοφόρους ανθρώπων!

Την εργασία του αχθοφόρου την ασκούσαν και πολλοί Έλληνες ωστόσο αρνούνταν να μεταφέρουν στη ράχη τους άλλους ανθρώπους, καθώς τη θεωρούσαν εργασία κατώτερη και δεν καταδέχονταν να την κάνουν.

Προτιμούσαν να περπατήσουν στη λάσπη τσαλαβουτώντας σε αυτήν, και λίγο τους ενδιέφερε η καθαριότητα της φουστανέλας που φορούσαν ή των υποδημάτων τους που ήταν τσαρούχια.

Για να καλέσεις κάποιον φώναζες δυνατά “Μάλτα”!

Ο Λουδοβίκος Ρος καθώς έμενε σε ένα μικρό δρομάκο που με την παραμικρή ψιχάλα μετατρεπόταν σε αδιάβατο βάλτο, έβγαινε στο παράθυρο του σπιτιού του και φώναζε δυνατά «Μάλτα!».

Το ίδιο έκανε και ο βαρόνος σύνοικός του Βίλνα. Αμέσως παρουσιάζονταν από κάτω δύο, τρεις Μαλτέζοι έτοιμοι να αναλάβουν το κουβάλημα στη ράχη τους. Ειδικά όσοι πήγαιναν να συναντήσουν τον Αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ έδειχναν ιδιαίτερη μέριμνα να εισέλθουν στο σπίτι του με καθαρά παπούτσια, καθώς διέθετε πανάκριβα χαλιά και έπιπλα.

Όλοι φώναζαν τους Μαλτέζους αχθοφόρους για να είναι σίγουροι ότι δεν θα λερώσουν. Έτσι στις προσκλήσεις του Άρμανσμπεργκ ή της κόμισσας γυναίκας του, που συγκεντρωνόταν αρκετός κόσμος συνέβαινε έξω από το σπίτι τους να καταφτάνουν οι προσκεκλημένοι εποχούμενοι επί Μαλτέζων κατά δεκάδες.

Οι ικανοί μεταφορείς ήξεραν να ειρωνεύονται με τον δικό τους τρόπο, μιμούμενοι κατά την διάρκεια της μεταφοράς τις καμήλες, περιγελώντας έτσι όσους μετέφεραν

Οι ξένοι του Ναυπλίου είτε μέσω επιστολών, είτε ταξιδεύοντας πίσω στις χώρες τους, διέδιδαν στην Ευρώπη τον παράξενο αυτό τρόπο μετακίνησης εντός πόλης, κάνοντας τους Μαλτέζους διάσημους στην ειδικότητα του αχθοφόρου.

Οι Μαλτέζοι αποτελούσαν ένα φθηνό μέσο μεταφοράς ακόμα κι όταν τελικά λάμβαναν περισσότερα από όσα αρχικά ζητούσαν, διότι μόλις έφταναν στον προορισμό τους κι έφτανε η ώρα της αμοιβής άρχιζαν να βογκούν απελπισμένα για να συγκινήσουν τα ανθρώπινα φορτία τους!

Από το Ναύπλιο σε Αθήνα και Πειραιά

Οι Μαλτέζοι μετακινήθηκαν κι αυτοί στη συνέχεια στη νέα πρωτεύουσα της Ελλάδας, την Αθήνα (1834) και ειδικά στον Πειραιά όπου υπήρχε θάλασσα και αποτελούσε το στοιχείο τους.

Στον Πειραιά κατέφτασαν κι άλλοι με Μαλτέζικες βάρκες που ξεχώριζαν από το κυρτό σχήμα τους και τα παράξενα χρώματά τους. Επιδόθηκαν με θέρμη στην αλιεία και μαζί με τους Ιταλούς που θα φτάσουν λίγο αργότερα, σχεδόν θα μονοπωλήσουν το εμπόριο ψαριού. Οι κάτοικοι διαμαρτύρονταν λέγοντας «να δείτε που θα τρώμε το ψάρι μια λίρα την οκά!».

Και στην Αθήνα ωστόσο συνέχισαν να αποτελούν ανθρώπινα υποζύγια επεκτείνοντας την πελατεία τους και στις Ελληνίδες της «καλής κοινωνίας» που στο μεταξύ διαμορφωνόταν προσλαμβάνοντας τα χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής αστικής τάξης.

Οι Μαλτέζοι σε όλη την διάρκεια της βαυαροκρατίας συγκεντρώνονταν όχι μόνο έξω από τα σπίτια των Βαυαρών αλλά και έξω από τα πρώτα θέατρα που άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους.

Οι μισοί από τους ξένους του Πειραιά ήταν Μαλτέζοι

Στην απογραφή του 1848 στον Πειραιά, στην οποία καταγράφονταν μόνο οι αρχηγοί των νοικοκυριών (κατά τα έθιμα της εποχής), συναντούμε 15 οικογένειες από την Μάλτα που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των αλλοδαπών οικογενειών του Πειραιά κατά ποσοστό 50%.

Οι ελληνικές οικογένειες στην ίδια απογραφή είχαν καταμετρηθεί στις 806. Η παρουσία Μαλτέζων ψαράδων στο λιμάνι Πειραιά την εποχή εκείνη προσέδιδε μια ιδιαίτερη οπτική νότα καθώς συνήθιζαν να χρωματίζουν τις βαρκούλες τους με έντονα χρώματα, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τους Έλληνες ψαράδες στην διακόσμηση των σκαφών.

Τα τραγούδια τους, τα παραμύθια που διηγούνταν και τα παραδοσιακά μοιρολόγια τους πάντα με την συνοδεία κιθάρας, τους έκαναν γνωστούς και ευπρόσδεκτους στον Πειραϊκό πληθυσμό.

Η παρουσία τους στάθηκε αιτία ανέγερσης εκκλησίας

Ακόμα και ο ιστοριοδίφης Ιωάννης Μελετόπουλος στο βιβλίο του «Πειραϊκά» (1945) αναφέρει:

«Ο Πειραιεύς εκκλησίας είχε τέσσερας την εποχή εκείνη, εξ ων η μια καθολική. Πάντοτε μου έκανε εντύπωσιν το γεγονός, ότι εις μιαν τόσον μικράν πόλιν υπήρχε και καθολική Εκκλησία και μάλιστα τόσο μεγάλη. Ερευνήσας όμως εύρον ότι μεταξύ των τόσο ολιγαρίθμων κατοίκων του Πειραιώς, ήταν και τριακόσιοι (300) καθολικοί κυρίως εκ Σικελίας, Νεαπόλεως και Μάλτας. Οι τελευταίοι κυρίως αλιείς και αχθοφόροι….».

Τα “παντοφορεία” αιτία εξαφάνισης Μαλτέζων

Η εμφάνιση στους δρόμους της Αθήνας και του Πειραιά, παντοφορείων (πολυφορείων), αμαξών και άλλων μεταφορικών μέσων εξαφάνισε το επάγγελμα του αχθοφόρου ανθρώπων, όμως οι Μαλτέζοι ουσιαστικά έχασαν την επιπρόσθετη αμοιβή τους, διατηρώντας την πρωινή εργασία είτε του ψαρά, είτε του αχθοφόρου στο λιμάνι.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα η παρουσία τους επιβεβαιώνεται μέσα από τα άρθρα των εφημερίδων όπου γίνεται λόγος για αυτούς. Όμως σε δεύτερο χρόνο θα παραμεριστούν και από το επάγγελμα του αχθοφόρου καθώς το λιμάνι του Πειραιά θα οργανωθεί και θα προσλαμβάνει στη θέση τους Μανιάτες που έφταναν σε μεγάλους αριθμούς στον Πειραιά στην περιοχή της Αγίας Σοφίας.

Πολλοί απόγονοι της κοινότητας της Μάλτας σε Αθήνα και Πειραιά παρέμειναν στην Ελλάδα, αφομοιώθηκαν από τον πληθυσμό και το μόνο που έμεινε για να τους θυμίζει το νησί τους, είναι η καταγωγή που συνήθως υιοθετήθηκε ως επίθετό τους «Μαλτέζος».