Οι λοβοτομές στην Ελλάδα σε σχιζοφρενείς και μανιοκαταθλιπτικούς. Πόσοι έγιναν φυτά και πόσοι πέθαναν. Σε ποια νοσοκομεία έγιναν οι επεμβάσεις

Λοβοτομή (από τα λοβός + τομή, δηλ. κοπή του λοβού) ονομάζεται η χειρουργική διαδικασία κατά την οποία καταστρέφονται τμήματα του μετωπιαίου λοβού και του εγκεφάλου σε άτομα με διανοητικές διαταραχές ή ψυχικές ασθένειες, με σκοπό την εξάλειψη των συμπτωμάτων τους. (πηγή wikipedia)

Πριν τη δεκαετία του ’50 και τη ραγδαία εξέλιξη των νευροτρόπων φαρμάκων, η λοβοτομή ήταν η πιο διαδεδομένη μέθοδος «θεραπείας» των βαριά ψυχικά ασθενών. Περισσότερες από 10.000 επεμβάσεις αυτού του είδους είχαν πραγματοποιηθεί μόνο στις ΗΠΑ μέχρι το 1949. Η Ελλάδα, προσπαθώντας πάντα να ακολουθεί -έστω και καθυστερημένα- την ιατρική πρόοδο της δύσης, υιοθέτησε και εφάρμοσε την ιατρική πρακτική.

Η οργάνωση και ανάδειξη του κλάδου της ψυχιατρικής και της νευρολογίας στην Ελλάδα ξεκίνησε εντατικά το 1936, με την ίδρυση της Ελληνικής Νευρολογικής και Ψυχιατρικής Εταιρείας. Μέχρι τότε, οι ψυχίατροι στην Ελλάδα ήταν ελάχιστοι, καθώς μπορούσαν να πάρουν πτυχίο μόνο από πανεπιστήμιο του εξωτερικού, όπου η συγκεκριμένη ειδικότητα ήταν αναγνωρισμένη και υπήρχαν σύγχρονες δομές, ερευνητικοί πόροι και τεχνογνωσία για τη διδασκαλία της.

Εκτός αυτού, η χρονική συγκυρία ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εμφύλιος που ακολούθησε βύθισε την Ελλάδα στη φτώχεια, την πείνα και το θάνατο. Οι συνθήκες στα περισσότερα νοσοκομεία ήταν άθλιες, πόσο μάλλον στα ψυχιατρικά άσυλα.

Μέχρι το 1946, η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν κατά κόρον οι γιατροί στις μονάδες αυτές ήταν η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT), δηλαδή η πρόκληση σπασμών με τη χρήση ηλεκτροσόκ στους βαριά ασθενείς.

Τη χρονιά εκείνη, εμφανίζεται η πρώτη γραπτή αναφορά στη μέθοδο της λευκοτομής -αργότερα γνωστής ως λοβοτομή.

Η λοβοτομή στην Ελλάδα

Οι πρώτες επεμβάσεις λευκοτομής πραγματοποιήθηκαν την περίοδο του Εμφυλίου. Η αρχή έγινε στα δύο δημόσια Ψυχιατρικά Ιδρύματα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Στην πρωτεύουσα, πρωτοστάτησαν οι ψυχίατροι Λυκέτσος, Κοκκορής, Αρκαλίδης, Κωνσταντινίδης και Στρουσόπουλος. Στη συμπρωτεύουσα,  τη μέθοδο εφάρμοσε εντατικά ο Διακογιάννης.

Από τις δημοσιεύσεις αλλά και την διεπιστημονική αλληλογραφία της εποχής, γίνεται αντιληπτό ότι η λευκοτομή ήταν ευρέως αποδεκτή από την ιατρική κοινότητα. Μάλιστα, σε δύο πανελλήνια συμβούλια της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας το 1948 και το 1949, οι πρωτοπόροι ψυχίατροι παρουσίασαν ενδελεχώς  τη μέθοδο.

Επικεντρώθηκαν στην ευρεία αποδοχή της λευκοτομής σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ελπιδοφόρα αποτελέσματα και τους περιορισμούς στην εφαρμογή της. Η προοπτική ότι ένας ψυχασθενής θα μπορούσε να θεραπευτεί με μια εγχείρηση, σκόρπιζε αισιοδοξία και έδινε ελπίδα σε χιλιάδες οικογένειες σε όλο τον κόσμο.

Κατά την πρώτη παρουσίαση, ο μόνος που φάνηκε επιφυλακτικός προς μία «τόσο παρεμβατική τεχνική» ήταν ο δρ. Κουρετάς, καθηγητής Ψυχιατρικής. Δεν την απέρριψε, αλλά εξέφρασε την ανησυχία του για τα απρόβλεπτα αποτελέσματα που ενδέχεται να έχει ένας «ακρωτηριασμός» στον εγκέφαλο, ενώ επισήμανε και τη γενικότερη βιαιότητα της πρακτικής.

Η απάντηση του δρ. Κωνσταντινίδη ήταν ότι σύμφωνα με τις πληροφορίες και τα δεδομένα που έφταναν από το εξωτερικό, είχαν κάθε λόγο να πιστεύουν ότι η λευκοτομή ήταν αξιόπιστη.

Στη δεύτερη παρουσίαση την επόμενη χρονιά, δύο ακόμη επιστήμονες εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους. Για ακόμη μία φορά, η απάντηση των ψυχιάτρων ήταν καθησυχαστική και η πλειονότητα της ιατρικής κοινότητας φάνηκε να συμφωνεί μαζί τους έστω και με κάποια ερωτηματικά.

Έτσι, για την επόμενη πενταετία, η λευκοτομή εντάχθηκε σε τουλάχιστον τρεις κλινικές ως τρόπος αντιμετώπισης των πολύ σοβαρών περιπτώσεων και εφαρμόστηκε κατά κόρον από συγκεκριμένες ομάδες ψυχιάτρων.

Σύμφωνα με τις αναφορές του Κωνσταντινίδη και του Στρουσόπουλου, η ομάδα τους πραγματοποίησε συνολικά 103 λοβοτομές σε ασθενείς. Οι περισσότεροι από αυτούς έπασχαν από διάφορες μορφές σχιζοφρένειας, παράνοιας, μανιοκαταθλιπτικής ψύχωσης και νοητικής υστέρησης. Τα αποτελέσματα της λοβοτομής, όπως καταγράφονται από τους ψυχιάτρους, ανέφεραν ότι 19 ασθενείς ανάρρωσαν πλήρως, 37 βελτιώθηκαν, 40 δεν παρουσίασαν κάποια διαφορά θετική ή αρνητική και 7 πέθαναν.

Αναφέρεται ακόμα ότι αρκετοί από αυτούς εμφάνισαν παρενέργειες στη συμπεριφορά τους: ήταν υπερβολικά αδρανείς ή απαθείς σε οποιοδήποτε ερέθισμα. Αυτό που εκλαϊκευμένα λέμε “φυτό”.

Όσον αφορά τις σωματικές παρενέργειες, σημειώθηκαν περιστατικά με επιληπτικές κρίσεις, ακράτεια, υπερτρίχωση, εμμηνόρροια και ημιπληγεία.

Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στις αναφορές, τα συμπτώματα αυτά είναι πιθανό να οφείλονται στις προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές.

Από την άλλη, η ομάδα του δρ. Κοκκορή στο Δρομοκαΐτειο, μέχρι το 1954 είχε προβεί σε 51 λοβοτομές, οι 44 από τις οποίες έγιναν σε ασθενείς με σχιζοφρένεια. Σύμφωνα με την αναφορά του, οι 8 από αυτούς ανάρρωσαν πλήρως και πήραν εξιτήριο από το ίδρυμα. Οι υπόλοιποι είτε δεν παρουσίασαν καμία βελτίωση, είτε μετατράπηκαν σε αδρανή και πλήρως δυσλειτουργικά άτομα.

Στη Θεσσαλονίκη, ο Διακογιάννης ανέφερε 40 επεμβάσεις λοβοτομής, από τις οποίες οι 15 ήταν πετυχημένες, με τους σχιζοφρενείς ασθενείς να αναρρώνουν.

Συνολικά, την περίοδο 1947 με 1954, στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν περίπου 300 λευκοτομές, οι περισσότερες από τις οποίες στη Δημόσια Ψυχιατρική Κλινική της Αθήνας, στο Δρομοκαΐτειο και στη Δημόσια Κλινική της Θεσσαλονίκης. Οι τρεις από τις τέσσερις ομάδες γιατρών που εφάρμοζαν τη μέθοδο, μέχρι το 1951 την είχαν εγκαταλείψει. Ήταν άλλωστε η εποχή που η φαρμακολογία εξελισσόταν ραγδαία και τα ψυχοτρόπα φάρμακα ήταν πολύ αποτελεσματικότερα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Εκτός αυτού, αντιλαμβάνονταν πλέον ότι τα ρίσκα και οι παρενέργειες της επέμβασης ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Η ομάδα του Κοκκορή συνέχισε τις λοβοτομές μέχρι και το 1955.

Σήμερα, στις περισσότερες χώρες του κόσμου η πρακτική έχει απαγορευτεί ως βάρβαρη και αντιδεοντολογική. Ωστόσο, μέρος της επιστημονικής κοινότητας υποστηρίζει ότι για την εποχή της, η λοβοτομή ήταν πρωτοποριακή. Οι ασθενείς με σοβαρές ψυχικές ασθένειες ήταν καταδικασμένοι να υποφέρουν από φριχτά ψυχωτικά επεισόδια, καθώς δεν υπήρχαν εναλλακτικές θεραπείες και φάρμακα. «Η λευκοτομή κατάφερνε τουλάχιστον να κάνει τη ζωή αυτών των ανθρώπων πιο υποφερτή για τους ίδιους και τους γύρω τους», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην επίσημη ιστοσελίδα των βραβείων Νόμπελ.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από την επιστημονική δημοσίευση των Δ. Πλουμπίδη, Γ. Τσιάμη, Ε. Πουλάκου-Ρεμπελάκου, “History of leucotomies in Greece”

αρχική φωτογραφία: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το αμφιλεγόμενο νόμπελ ιατρικής που δόθηκε στον ψυχίατρο που εφάρμοσε τη λοβοτομή. Τα διάσημα θύματά του. Γιατί το ίδρυμα Νόμπελ αρνείται να το αποσύρει