Οι λογοτέχνες που πίστευαν στον πνευματισμό. Τα μεταφυσικά πειράματα στο σαλόνι του Σουρή και το πνεύμα του Βίκτωρα Ουγκώ

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Προς τα τέλη του 1890 ξεκίνησε, άγνωστο πως, ένα νέο ρεύμα, μια τάση που ήθελε αρκετούς λογοτέχνες να ασχολούνται με τα πνευματιστικά φαινόμενα. 

Διακεκριμένοι ποιητές και συγγραφείς της εποχής, συγκεντρώνονταν σε ένα σπίτι και προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν μεταφυσικά με λογοτέχνες μιας άλλης εποχής που δεν βρίσκονταν φυσικά εν ζωή.

Διάσημες τότε έγιναν οι πνευματιστικές συγκεντρώσεις στο σπίτι που μόλις είχε αγοράσει ο Σουρής στο Νέο Φάληρο.

Το Φιλολογικό Σαλόνι που δεν ήταν μόνο φιλολογικό!

Στο σαλόνι του Σουρή τα μεταφυσικά πειράματα έδιναν και έπαιρναν με την συμμετοχή μεγάλων ονομάτων της εποχής. Τέτοια ονόματα ήταν ο Μπάμπης Άννινος, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Πολέμης, ο Δαμβέργης, οι “Πειραιώτες” Παύλος Νιρβάνας, Γεώργιος Στρατήγης, Θεόδωρος Βελλιανίτης κ.α.

Εκτός όμως από τους λογοτέχνες συμμετείχαν κι εκτός του κύκλου αυτού, όπως ο πρώην Δήμαρχος Αθηνών Μερκούρης, ο διευθυντής της “ΔΙΑΠΛΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ” Νικ. Παπαδόπουλος και πολλοί άλλοι.

Αυτός ήταν και ο περίφημος κύκλος, το περίφημο “Σαλόνι του Σουρή” που λανθασμένα οδήγησε αρκετούς τότε αλλά και σήμερα, να πιστέψουν πως επρόκειτο για ένα λογοτεχνικό σαλόνι και μόνο!

Οι περισσότεροι όμως -τουλάχιστον οι μετέχοντες- γνώριζαν καλά πως μόνο λογοτεχνικό δεν ήταν. Ο Σουρής έγραψε για τον εαυτό του γνωρίζοντας τις φήμες που κυκλοφορούσαν για τον ίδιο και το σπίτι του:

“Ο Αρχιμάγος ο Σουρής

και το σουξέ ο Θοδωρής

(εννοεί τον Πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηληγιάννη που επίσης είχε συμμετάσχει σε πνευματιστική εκδήλωση στο Νέο Φάληρο)

Συναθροιστείτε πνεύματα

και απ΄ εμπρός και πίσω

ακούσατε το πρόσταγμα

Σουρή του αρχιμάγου

που έχει πρόσωπον… λαγού

και γενειάδα τράγου.

που κατ΄ αυτά περί πολλά

πνευματικά τυρβάζει

και κάθε είδους πνεύματα

εμπρός του κατεβάζει”

Μετά από λίγο καιρό, δεν άργησε, το σπίτι του Σουρή στο Νέο Φάληρο, να θεωρείται ως σπίτι, στο οποίο συνέβαιναν διάφορα φαινόμενα. Η ενασχόληση με τα μεταφυσικά και τα παράξενα προκαλούσε τεράστια ευχαρίστηση στους συμμετέχοντες. Αρχικά επικρατούσε κάποιος χρόνος που οι καλεσμένοι έπαιζαν με την τράπουλα μέχρι να μαζευτούν όλοι.

Η χαρτοπαιξία που αποδόθηκε ότι συνέβαινε στο σαλόνι του Σουρή αφορούσε μόνο στο πρώτο μέρος της συγκέντρωσης. Στην συνέχεια είτε θα επιδίδονταν σε κάποια πνευματιστική απόπειρα με σκοπό το γέλιο και μόνο αυτό.

Η μαρτυρία του Θ. Βελλιανίτη

Ο Θεόδωρος Βελλιανίτης καταγράφοντας τέτοιες συγκεντρώσεις στο σπίτι του Σουρή αναφέρει:

“Στην τράπεζα την χρησιμεύουσα δια την πολυμελή οικογένεια του Σουρή, εχρησιμοποιούσαμε δια τα πνευματιστικά μας πειράματα. Εθέταμεν όλοι επ΄ αυτής τας παλάμας, μετά μικρόν δε η τράπεζα άρχιζε να πηδά, οσάκις ιδίως προσκαλείτο κάποιον φαιδρόν πνεύμα. Ο Σουρής διασκέδαζε προπάντως με αυτό. Μια ημέρα ο Σουρής ισχυρίστηκε πως είδε τον πεθαμένο Λεωνίδα Πετμεζά (Βασιλικό επίτροπο της Εθνικής Τράπεζας)”

Καλούσαν το πνεύμα του Βίκτωρος Ουγκώ!

Με την πάροδο του χρόνου οι ικανότητες των θαμώνων του σαλονιού του Σουρή βελτιώθηκαν σημαντικά. Νέα πνευματιστικά συγγράμματα που βρίσκονταν σε βιβλιοθήκες ενημέρωναν τους πνευματιστές -λογοτέχνες για νέους τρόπους προσέγγισης.

Έτσι σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα σε εφημερίδες της εποχής γεγονότα, στον κύκλο του Σουρή εντάχθηκε και η διάσημη Ισπανίδα αρπίστρια Εσμεράλδα Θερβάντες η οποία ζήτησε να κληθεί το πνεύμα του Βίκτωρος Ουγκώ!

Η Θερβάντες άρχιζε να παίζει την άρπα της ενώ όλοι οι υπόλοιποι επιδίδονταν μετά μανίας σε εκείνο που γνώριζαν καλά. Τότε η Θερβάντες άρχιζε να μιλά γαλλικά απαγγέλοντας την στροφή:

“Douce harpe, ta mousique

En chantant semle pleurer

De ta voix melancolique

Mon coeur aime a s΄ enivrer”

Οι στίχοι αυτοί υποτίθεται πως είχαν υπαγορευτεί από τον ίδιο τον Ουγκώ ή ήταν άραγε έμπνευση της στιγμής της Ισπανίδας αρπίστριας; Στην συγκέντρωση εκείνη παρίστατο πάντως και ο Κωνσταντίνος Μάνος.

Πολλοί μετείχαν για την εμπειρία και από περιέργεια

Από τον πνευματιστικό κύκλο του Σουρή, πέρασαν κατά καιρούς πολλοί. Άλλοι έμειναν για λίγο και άλλοι αποτελούσαν τη μόνιμη συντροφιά του. Εκτός της Ισπανίδας πέρασαν επίσης και Γάλλοι και Ιταλοί διανοούμενοι.

Όχι μόνο για να δουν από κοντά τον σύγχρονο Αριστοφάνη της Ελλάδας, αλλά και για να βιώσουν μια μεταφυσική εμπειρία όπως γνώριζαν πως συμβαίνει εκεί. Οι κόρες του Σουρή μεγάλωσαν και ενέταξαν με την σειρά τους και τις δικές τους γνωριμίες στον κύκλο του πατέρα τους.

Αυτή ήταν και η “ηρωική” εποχή του πνευματισμού στην Ελλάδα που οδήγησε διάσημους ανθρώπους της εποχής εκείνης να τον λατρέψουν ως νέα θρησκεία. Τα νέα για τους κύκλους οδήγησαν μέχρι και τον διάσημο υπνωτιστή ΚΖΙΝΣΚΥ να κατέβει στο Νέο Φάληρο και να αναστατώσει τους κύκλους των διανοούμενων με τους πνευματιστικούς του άθλους.

Ο ποιητής Στρατήγης

Κάποτε ο πειραιώτης ποιητής Γεώργιος Στρατήγης είχε κάποτε έναν θείο (αδελφό του πατέρα του) τον Σωτήριο, που κάτω από τραγικές περιστάσεις πνίγηκε στο λιμάνι του Πειραιά, την ώρα που επιβιβαζόταν σε ατμόπλοιο για ταξίδι αναψυχής. Ο ποιητής καθώς αγαπούσε τον αδικοχαμένο θείο του πολύ, ήταν τακτικός θαμώνας στο σπίτι του Σουρή, προσπαθώντας να έλθει σε επικοινωνία μαζί του. Στον Στρατήγη οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό η διάδοση στον Πειραιά για τέτοιους είδους συγκεντρώσεις στο σπίτι του Σουρή και η κλήση πειραιωτών λογοτεχνών εκεί. Ο Στρατήγης υπήρξε από τους πλέον ένθερμους εκείνων των συγκεντρώσεων.

Ο Άγγελος Τανάγρας

Από το μεταφυσικό σαλόνι του Σουρή πέρασε και ο Άγγελος Τανάγρας (Άγγελος Ευαγγελίδης), λογοτέχνης και Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Τανάγρας ήταν που το 1923 θα δημιουργήσει την “Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών”, την πρώτη δηλαδή στην Ελλάδα εταιρεία που καταπιάστηκε συστηματικά με τη μελέτη μεταφυσικών φαινομένων.

Μαρτυρίες για όσα συνέβαιναν

Το 1907 στην εφημερίδα “ΑΘΗΝΑΙ” ο Γρηγόριος Ξενόπουλος σε άρθρο του με τίτλο “Πρόσωπα και πράγματα” και υπότιτλο “Στο σαλόνι του Σουρή” έγραψε:

“Για το σαλόνι του Σουρή πολλά έχουν γραφεί καθώς κάποια αίγλη δόξας το περιβάλλει και είναι το μόνο που επιθυμεί κάποιος ξένος που επισκέπτεται την Αθήνα. Όλοι αναρωτιούνται τι κάνει ο κόσμος εκεί; Είναι σαλόνι κοσμικό, είναι καλλιτεχνικό ή μόνο φιλολογικό; Τίποτα από αυτά. Ο κόσμος πηγαίνει εκεί μόνο για να γελάσει! Ποτέ δεν είπε κανείς “θα πάω απόψε στου Σουρή για να διαβάσω ένα έργο μου ή να απαγγείλω ένα ποίημά μου”. Το σαλόνι του Σουρή είναι απαλλαγμένο κάθε σοβαρότητας από εκείνη που θα περιμένε κανείς στο σπίτι ενός μεγάλου ποιητού. Και οφείλη την φήμη του αυτή στον απροσδόκητο χαρακτήρα του που διατηρεί επί έτη. Ποτέ δεν θυμούμαι να είδα στο σπίτι του Σουρή βιβλίο ή χειρόγραφο. Ποτέ μου δεν άκουσα τον Προβελέγγιο να απαγγέλει ένα ποίημά του! Ούτε τον Σβορώνο να ομιλεί για τα νομίσματά του, ούτε τον Πολίτη για τις παροιμίες του, ούτε τον Καρκαβίτσα για τα διηγήματά του, ούτε τον Άννινο για τα απομνημονεύματά του. Το σαλόνι του Σουρή δεν είναι φιλολογικό, δεν είναι εργασία, είναι μόνο καλαμπούρι. Καμία ιδέα δεν ανεπήδησε ποτέ από τις συγκεντρώσεις του, κανένα περιοδικό δεν σχεδιάσθηκε, κανενός συλλόγου δεν τέθηκαν οι βάσεις, κανενός κινήματος δεν συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες. Στην πνευματική ζωή δεν πρόσθεσε τίποτα παρά μόνο τον γέλωτα, που αναγεννά τους κουρασμένους πνευματικούς εργάτες”.

Αλλά και ο Παύλος Νιρβάνας γράφει άρθρο με τίτλο “Ανησυχίαι μετεμψυχώσεως” στο βιβλίο “Όσα φέρνει η ώρα”- 1925, σατιρίζοντας ουσιαστικά την συμμετοχή του:

Αυτός ήταν περίπου ο παράξενος κύκλος του σαλονιού του Σουρή, που όσοι πέρασαν μια φορά από αυτό γέλασαν με την καρδιά τους, συμμετέχοντες σε κάτι που τότε θεωρούνταν διασκεδαστικό και μόνο!