Οι ιερείς στο μέτωπο του πολέμου. Ποιοι μητροπολίτες κατατάχτηκαν. Η διαφορά με τους Ιταλούς και Γερμανούς ιερωμένους

Στον πόλεμο του ’40, ξεσηκώθηκε σύσσωμος ο ελληνικός λαός. Οι ιερείς δεν αποτέλεσαν εξαίρεση. Πολλοί παπάδες που θέλησαν να βρεθούν στο μέτωπο επιστρατεύτηκαν.

Αμέσως μετά την επίθεση των Ιταλών, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος απέστειλε εγκύκλιο σε όλους τους ναούς της χώρας:

Το ελληνικό έθνος βρίσκεται σε επιστράτευση. Από το κάλεσμα δεν μπορεί να λείπει ο ιερός κλήρος ο οποίος σε κάθε σε κάθε σημαντική στιγμή του έθνους έδινε πάντα το παρόν

Ήδη, πριν από την εισβολή των Ιταλών, δεκάδες ιερείς είχαν πάρει όπλα και είχαν τοποθετηθεί με δική τους πρωτοβουλία σε διάφορα συντάγματα. Μετά την ανακοίνωση, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Αρχιεπισκοπής, 87 ιερείς παρουσιάστηκαν ως εθελοντές στο μέτωπο, Το μόνο που τους έκανε να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους φαντάρους ήταν ένας σταυρός στο δίκοχο.

Πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή και εμψύχωναν τους Έλληνες. Επιπλέον, σε κάθε ευκαιρία που τους δινόταν, τελούσαν λειτουργίες  με ό,τι διέθεταν. Έψελναν σε απλές πέτρες αντί για ιερές τράπεζες, δεν είχαν άμφια, ούτε δισκοπότηρα και άλλα εκκλησιαστικά βοηθήματα. Συνέδραμαν στην ταφή των νεκρών και χτυπούσαν τις καμπάνες όποτε έβρισκαν ερημωμένα ξωκλήσσια.

Ένα από τα ενδεικτικότερα παραδείγματα ήταν αυτό του 27χρονου αρχιμανδρίτη Χρυσόστομου Τσοκώνα. Οι πρώτες μέρες του πολέμου του 1940 τον βρήκαν στο 40ο Σύνταγμα Ευζώνων Άρτας με το βαθμό του Υπολοχαγού και επί βδομάδες πολεμούσε γενναία στην πρώτη γραμμή. Έπεσε ηρωικά, από βόμβες Ιταλών, στις 25 Νοεμβρίου του 1940.

Στο μέτωπο βρέθηκαν και πολλοί μητροπολίτες. Ανάμεσά τους, ο Καρυστίας και Σκύρου Παντελεήμων Φωστίνης και ο Ιωαννίνων Σπυρίδων Βλάχος, μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Εκτός από τους ιερείς που σκοτώθηκαν στο μέτωπο, πολλοί έπεσαν στα χέρια των κατακτητών, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν.

Καθολικοί ιερείς

Κατά καιρούς ο Πάπας Πίος ΙΑ΄ εξέφραζε την αντίθεσή του ως προς τις πεποιθήσεις και τις πρακτικές των Ναζί. Η επίσημη θέση του Βατικανού όμως ήταν η ουδετερότητα. Ωστόσο, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις ιερέων που παρέκκλιναν. Πολλοί τάχθηκαν υπέρ του φασιστικού καθεστώτος, ενώ κάποιοι ανέπτυξαν αντιστασιακή δράση.

Υπήρξαν μοναστήρια και εκκλησίες που μετατράπηκαν σε καταφύγια Εβραίων και άλλων κατατρεγμένων.

Στην Ιταλία η επιστράτευση των κληρικών δεν ήταν υποχρεωτική. Αντίθετα, στη Γερμανία, οι καθολικοί ιερείς επιστρατεύτηκαν. Υπολογίζεται ότι πάνω από 17 χιλιάδες ιερείς και ιεροδιδάσκαλοι κλήθηκαν στην Βέρμαχτ την 6ετία 1939-1945.

Δεν παρείχαν κληρικές υπηρεσίες. Τοποθετήθηκαν σε θέσεις βοηθών και νοσηλευτών, ενώ πολλοί κατατάχθηκαν στο πεζικό. Όσοι αρνούνταν, εκτελούνταν.

Παρόλα αυτά, σε αντίθεση με την αυταπάρνηση των Ελλήνων παπάδων, στις τάξεις των καθολικών δεν υπήρχε ο ίδιος ενθουσιασμός. Για τους περισσότερους, ο πόλεμος και η ναζιστική ιδεολογία ήταν καταφανώς αντίθετη των πεποιθήσεών τους. Γι’ αυτό και ελάχιστοι ήταν εκείνοι που πολεμούσαν με πραγματικό σθένος.

Συνειδησιακά, προσπαθούσαν να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους με επιχειρήματα περί πατριωτισμού. Αλλά σε έναν πόλεμο που κατά κύριο λόγο δεν ήταν οι αμυνόμενοι, τα επιχειρήματα αυτά δύσκολα ευσταθούσαν.

Εν τέλει, χιλιάδες ήταν αυτοί που σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης, αρκετοί πιάστηκαν αιχμάλωτοι, ενώ άλλοι θεωρήθηκαν αγνοούμενοι.