Οι Γερμανοί φιλέλληνες στην Επανάσταση του ’21. Ακαδημαϊκοί, προοδευτικοί και τυχοδιώκτες κάτω από τη φιλελληνική «ομπρέλα». Η άνθιση και ο ξεπεσμός του κινήματος

Ο γερμανικός λαός ήταν εκείνος που περισσότερο από κάθε άλλο στην Ευρώπη, αγκάλιασε με θέρμη τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία.

Το εντυπωσιακό είναι ότι οι διοικήσεις των περισσοτέρων κρατιδίων της τότε Γερμανικής Συνομοσπονδίας ήταν εχθρικές προς την επανάσταση και δεν έβλεπαν με καλό μάτι τον ξεσηκωμό.

Αυτό δεν αποθάρρυνε τους γερμανούς πολίτες να θαυμάσουν, να συγκινηθούν και να βοηθήσουν ενεργά την Επανάσταση, προσφέροντας ακόμη και στη ζωή τους, στα μέτωπα του Αγώνα.

Η μεταγενέστερη ιστορία έθεσε τις ελληνογερμανικές σχέσεις σε πολλές δοκιμασίες, οι σελίδες του βιβλίου “1821. Η Επανάσταση των Ελλήνων” όμως, μας ταξιδεύουν στον 19ο αιώνα και μας δείχνουν μια πτυχή της ιστορίας όπου Έλληνες και Γερμανοί υπήρξαν πιο ενωμένοι από ποτέ. Τότε που το φιλελληνικό κίνημα εξαπλώθηκε ταχύτατα, εισχώρησε στην καθημερινή ζωή, επηρέασε την καλλιτεχνική έκφραση και ρίζωσε στις ευρωπαϊκές συνειδήσεις. Σε ορισμένα κράτη αυτό συνέβη σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι σε άλλα.

Το φιλελληνικό κίνημα

Η Ελληνική Επανάσταση ξέσπασε σε μία περίοδο που τα φιλελεύθερα ευρωπαϊκά κινήματα βρίσκονταν σε «ύφεση», καθώς στα περισσότερα κράτη είχαν πλέον επικρατήσει οι συντηρητικές κυβερνήσεις και ο μοναρχισμός. Παρόλα αυτά, το κύμα φιλελληνισμού που εξαπλώθηκε ραγδαία στις αρχές του 1800, δεν είχε μόνο ιδεολογικό υπόβαθρο. Με τον ελληνικό λαό υπήρχε μία βαθύτερη σύνδεση.

Το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα και ο χριστιανισμός υπήρξαν κύριες αιτίες της εξάπλωσης του φιλελληνισμού. Όλα τα μεγάλα πνευματικά κινήματα που επικράτησαν στην Ευρώπη από την Αναγέννηση και μετά, είχαν ως βάση τους τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Στα μάτια των Ευρωπαίων, οι αγωνιζόμενοι Έλληνες αποτελούσαν φυσικούς συνεχιστές των αρχαίων.

Έτσι, παρότι οι επίσημες κυβερνήσεις ήταν εχθρικές, ο φιλελληνισμός εγκαθιδρύθηκε στην κοινή γνώμη. Η περίπτωση της Γερμανίας είναι ιδιαίτερη.

Γερμανικός Φιλελληνισμός

Όπως γράφει στο συλλογικό έργο, 1821, Η επανάσταση των Ελλήνων, η Παναγιώτα Παναρίτη, στη Γερμανία, η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε στην Στουτγάρδη το 1821. Ακολούθησαν επιτροπές σε πόλεις, όπως η Λειψία, το Γκέτινγκεν, η Χάλλη, το Αμβούργο και το Ντάρμσταντ. Η φιλελληνική κίνηση αναπτύχθηκε κυρίως γύρω από πανεπιστημιακούς κύκλους, όπου συγκεντρώνονταν τα φιλελεύθερα στοιχεία και καθοδηγούταν από πανεπιστημιακούς, όπως ο Wilhelm Traugott Krug, ο Friedrich Thiersch και ο Johann August Zeune.

Οι κρατικές αρχές προσπάθησαν να λογοκρίνουν και να καταστείλουν τη δράση τους. Οι υποστηρικτές του ελληνικού αγώνα όμως αψήφησαν τις απαγορεύσεις. Προέτρεπαν δυναμικά την ίδρυση φιλελληνικών επιτροπών και την διεξαγωγή εράνων για τη συγκέντρωση και εφοδίων. Δημοσίευαν παθιασμένα άρθρα και φυλλάδια, στην προσπάθεια να προβάλουν τον Ελληνικό Αγώνα και να αντικρούσουν τα αρνητικά δημοσιεύματα που προέρχονταν από τον καγκελάριο Μέττερνιχ.

Τον Οκτώβριο του 1821, τα φιλελληνικά κομιτάτα της νότιας Γερμανίας και της Ελβετίας ξεκίνησαν την οργάνωση αποστολής εθελοντικών ομάδων. Μέχρι τον Νοέμβριο του επόμενου έτους, είχαν πραγματοποιηθεί 9 αποστολές φιλελλήνων, στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 265 Γερμανοί. Ήταν η περίοδος που το φιλελληνικό κίνημα στην Γερμανία βρισκόταν στην κορύφωσή του. Χάρη στις αποστολές αυτές σχηματίστηκε ένα Τάγμα Φιλελλήνων.

Οι Γερμανοί εθελοντές που έλαβαν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις πλάι στους επαναστατημένους Έλληνες υπερκέραζαν όλες τις υπόλοιπες εθνικότητες. Ωστόσο, δεν υποκινούνταν όλοι οι εθελοντές αποκλειστικά από ευγενή αισθήματα. Για πολλούς, η φιλελληνική δράση ήταν ένα προκάλυμμα για την διεκδίκηση συνταγματικού καθεστώτος και οικονομικών ελευθεριών στην χώρα τους, ενώ παράλληλα κέρδιζαν πολύτιμη εμπειρία στο πεδίο των μαχών. Έτρεφαν αυταπάτες τόσο για την κατάσταση που επικρατούσε στον ελληνικό χώρο, όσο και για τις δυνατότητες ανάπτυξης των προσωπικών φιλοδοξιών τους. Μεταγενέστερα χαρακτηρίστηκαν ως τυχοδιώκτες.

Δεν ήταν λίγοι αυτοί που εν τέλει δήλωναν απογοητευμένοι από την υποδοχή που τους επιφύλασσαν οι Έλληνες επαναστάτες. Στα απομνημονεύματά τους κατέγραφαν περιπτώσεις που αντιμετώπιζαν  αδιαφορία, άρνηση και εχθρική στάση από τους ντόπιους. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφειλόταν στον τρόπο που είχαν μάθει να μάχονται οι Έλληνες. Οι οπλαρχηγοί ήταν μυημένοι στον κλεφτοπόλεμο και δεν κατανοούσαν την ανάγκη δημιουργίας τακτικού στρατού. Έτσι, έβλεπαν τους ξένους ως άρπαγες αξιωμάτων.

Στη συνέχεια, οι μαρτυρίες αυτές αναπαράγονταν άρδην στον γερμανόφωνο τύπο. Ήταν το τέλειο εργαλείο προπαγάνδας για να αποτρέψει την κάθοδο άλλων εθελοντών.

Δύση του Γερμανικού Φιλελληνισμού

Το καθοριστικό πλήγμα για το φιλελληνικό κίνημα στον γερμανόφωνο κόσμο, ήρθε με το Συνέδριο της Βερόνας που διεξήχθη το φθινόπωρο του 1822. Σε αυτό συμμετείχαν τα κράτη-μέλη της Ιεράς Συμμαχίας και ένα από τα κύρια θέματα προς συζήτηση ήταν και η Ελληνική Επανάσταση.

Ο καγκελάριος Μέττερνιχ υποστήριζε ότι δεν υφίστατο ελληνικό έθνος, καθώς και ότι το σύνθημα “Ελευθερία ή Θάνατος” αντιτίθετο στην αρχή της νομιμότητας της Ιεράς Συμμαχίας.

Η άποψή του επικράτησε. Το Συνέδριο καταδίκασε την Ελληνική επανάσταση. Ωστόσο, δεν αποφασίστηκε επέμβαση, λόγω μη συμφωνίας του τσάρου, ο οποίος επηρεαζόταν από τον Καποδίστρια.

Η εχθρική στάση των επίσημων αρχών απέναντι στους Έλληνες εντάθηκε, ενώ και στον Τύπο υπήρξε καταιγισμός ανθελληνικών άρθρων. Παράλληλα, πολλοί απογοητευμένοι φιλέλληνες, ιδιαίτερα μετά την αποτυχία στην Μάχη του Πέτα, όπου πολλοί ξένοι έχασαν τη ζωή τους, επέστρεψαν στην χώρα τους.

Το φιλελληνικό κίνημα αναθερμάνθηκε ελαφρώς με την πτώση του Μεσολογγίου, οι λεπτομέρειες της οποίας σόκαραν. Συνέπεσε μάλιστα με την άνοδο του φιλέλληνα μονάρχη Λουδοβίκου Α’ στον βαυαρικό θρόνο. Ο Λουδοβίκος είχε το όραμα να δημιουργήσει στην πατρίδα του το Μόναχο, μια «Αθήνα επί του ποταμού Ίζαρ». Eπέτρεψε την αναχώρηση Γερμανών αξιωματικών, όπως του Heideck, για την Ελλάδα και τους διαβεβαίωσε ότι δεν θα έχαναν τους βαθμούς και τους μισθούς τους. Εκτός αυτού, άσκησε επιρροή και σε άλλους μονάρχες, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν χρήματα σε διάφορες πόλεις προκειμένου να σταλθούν στην Ελλάδα. Τέλος, άρθηκε η απαγόρευση δημοσίευσης άρθρων και ειδήσεων αναφερόμενων στον Ελληνικό Αγώνα.

Συνολικά, το ρεύμα των Φιλελλήνων στα χρόνια της Επανάστασης συνέβαλε στο να ακουστεί καθαρά η φωνή των αγωνιζόμενων και επηρέασε τη δημιουργία ενός εθνικού αισθήματος των γερμανόφωνων πληθυσμών.

Το κίνημα σε μεγάλο βαθμό καθόρισε τη νοοτροπία μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου στη Γερμανία. Η Ελληνική Επανάσταση έγινε πηγή έμπνευσης, αποτυπώθηκε σε έργα τέχνης και αποτέλεσε ορόσημο και κίνητρο για την ανάπτυξη της Δημοκρατίας και του Κοινοβουλευτισμού.

Οι άγνωστες αυτές παράμετροι του φιλελληνισμού καταγράφονται στο βιβλίο “1821. Η Επανάσταση των Ελλήνων”.

Πρόκειται για συλλογικό έργο στο οποίο δεκαπέντε καταξιωμένοι Έλληνες ιστορικοί που έχουν εντρυφήσει σε διαφορετικές πτυχές της Επανάστασης ρίχνουν φως στις άγνωστες προεκτάσεις της. Οι ιστορικοί Θάνος Βερέμης και Αντώνης Κλάψης έχουν επιμεληθεί το έργο, που αναφέρεται στις παραμονές του αγώνα, στην Φιλική Εταιρεία, στον στρατιωτικό αγώνα στην ξηρά, στη Θάλασσα, στο διπλωματικό παρασκήνιο, στους εμφύλιους πολέμους, στον Ιμπραήμ και στα συντάγματα.

Οι πληροφορίες ξεπερνούν τα στερεότυπα και τη σχολική ιστορία. Για παράδειγμα ποιος ξέρει τι γινόταν όταν πέθαινε ένα μέλος της Φιλικής Εταιρείας ή αν το έπιαναν να σπαταλάει προς ίδιον όφελος, τα χρήματα που προορίζονταν για τον Αγώνα;

Γιατί οι Τούρκοι ήταν ανίκανοι να διατηρήσουν ένα αξιόμαχο ναυτικό αν και ζούσαν αιώνες δίπλα στη θάλασσα;

Το βιβλίο απαντά σε πολλά ερωτήματα και δημιουργεί μια ολοκληρωμένη εικόνα για την κορυφαία στιγμή του σύγχρονου ελληνισμού. Την επανάσταση που οδήγησε στην ανεξαρτησία και τη δημιουργία Ελληνικού Κράτους για πρώτη φορά στην ιστορία των Ελλήνων.

(Αποσπάσματα από το βιβλίο “1821. Η Επανάσταση των Ελλήνων”. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.)

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Οι κρυφές πτυχές της ζωής του λόρδου Μπάυρον. Η αιμομικτική σχέση με την αδερφή του, οι ομοφυλοφιλικές του περιπέτειες και οι λόγοι που «απεχθανόταν την Αγγλία»