Οι Γερμανοί δυνάστες της Σερίφου που αιματοκύλισαν τους μεταλλωρύχους και συνεργάστηκαν με τους Ναζί. Τι διεκδικούν οι απόγονοί τους σήμερα

Η οικογένεια Γκρώμαν από τη Γερμανία έχει συνδέσει το όνομά της με την πιο μελανή σελίδα της σύγχρονης ιστορίας της Σερίφου. Tην αιματηρή καταστολή της απεργίας των μεταλλωρύχων τον Αύγουστο του 1916. Επικεφαλής των εργατών ήταν ο Κωνσταντίνος Σπέρας.

Όπως και ο Ιταλός Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρι είκοσι χρόνια νωρίτερα στο Λαύριο, έτσι και ο τότε ιδιοκτήτης των μεταλλείων Σερίφου, Γεώργιος (Γκέοργκ) Γκρώμαν δεν έδειξε κανένα έλεος. Έχοντας την υποστήριξη της Χωροφυλακής, εφάρμοσε σκληρή καταστολή και το αποτέλεσμά της ήταν να δολοφονηθούν τέσσερις εργάτες.

Ήταν ο Θεμιστοκλής Κουζούπης, ο Μιχάλης Ζωιλής, ο Μιχάλης Μητροφάνης και ο Γιάννης Πρωτόπαπας. Τέσσερις άνθρωποι που διεκδικούσαν όσα σήμερα θεωρούνται κεκτημένα: οκτάωρη εργασία, αύξηση μεροκάματου και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, οι οποίες τόσο στη Σέριφο όσο και αλλού ήταν απλώς ανύπαρκτες. Άλλοι δύο εργάτες υπέκυψαν αργότερα στα τραύματά τους.

Ο αγώνας των απεργών, που διήρκεσε από τις 7 μέχρι τις 21 Αυγούστου, “ποτίστηκε” με αίμα, αλλά δεν ήταν μάταιος, καθώς έστρωσε το έδαφος για περισσότερες διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος.

Όμως η υπόθεση συγκλόνισε την κοινή γνώμη, απασχόλησε τον Τύπο και δεν ξεχάστηκε ποτέ στο πέρασμα των ετών.

Οι Γερμανοί που έγιναν τύραννοι στη Σέριφο

Το 1870 η “Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία” ξεκίνησε τις εργασίες της στο νησί της Σερίφου και εξήγε ακατέργαστο σιδηρομετάλλευμα σε ευρωπαϊκές χώρες.

Δέκα χρόνια μετά, έκανε την εμφάνισή της η γαλλικών συμφερόντων εταιρεία “Σέριφος Σπηλιαζέζα“, στη σύνθεση της οποίας βρίσκονταν η Οθωμανική Τράπεζα, πλούσιοι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, o Σερπιέρι και ο Ανδρέας Συγγρός.

Το 1884, η εταιρία αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και οι υπεύθυνοι εκχώρησαν την εκμετάλλευση των μεταλλείων της Σερίφου στον Γερμανό βιομήχανο, Αιμίλιο (Εμίλ) Γκρώμαν.

Χωρίς σχεδόν καθόλου κεφάλαιο και με μοναδική υποχρέωση να καταβάλει ένα συμβολικό ποσό στο ελληνικό κράτος, ο Γκρώμαν απέκτησε τα δικαιώματα εξόρυξης. Επίκεντρο των δραστηριοτήτων του έγινε ο όρμος του Μεγάλου Λιβαδιού, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού.

Η συστηματική εκμετάλλευση των σιδηρομεταλλευμάτων με ανοδικό ρυθμό παραγωγής ενίσχυσε την τοπική οικονομία. Επίσης, ο πληθυσμός αυξήθηκε από 2.134 κατοίκους το 1880 σε 4.000 το 1912, κυρίως λόγω της μετακίνησης εργατικών χεριών από άλλα νησιά και περιοχές της Ελλάδας.

Ωστόσο, αυτά δεν επιτεύχθηκαν αναίμακτα ούτε με ηθικά μέσα. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Αιμίλιος Γκρώμαν όχι μόνο εκμεταλλευόταν τους μεταλλωρύχους, αλλά και υποχρέωνε τους κατοίκους να του παραχωρήσουν τα χωράφια τους, άνευ αντιτίμου, με αντάλλαγμα ένα μικρό μεροκάματο.

Για να αντισταθμίσει τις αντιδράσεις προς το πρόσωπό του, κατασκεύασε υποδομές, όπως νοσοκομείο, σχολείο και λουτρά.

Το 1906, ο Αιμίλιος Γκρώμαν πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γιος του, Γεώργιος, ο οποίος αποδείχθηκε ακόμη πιο σκληρός από τον πατέρα του. Επέβαλε εργασία από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου με μεροκάματα πείνας. Τα μέτρα ασφαλείας ήταν μηδαμινά για τους μεταλλωρύχους της Σερίφου.

Οι ασθένειες θέριζαν, τα εργατικά ατυχήματα αφθονούσαν και οι θάνατοι στις στοές ήταν συχνοί. Η παραμικρή διαμαρτυρία είχε οδυνηρές επιπτώσεις. Ο Γεώργιος Γκρώμαν είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος του νησιού και το μόνο του μέλημα ήταν το κέρδος του.

Ο Γεώργιος Γκρώμαν αφαίμαζε τους εργάτες του, παρακρατώντας το 2% του ημερομισθίου τους προς ίδιον όφελος.

Η συνεργασία με τους Ναζί και η βίλα Γκρώμαν

Το 1933, ο Γεώργιος Γρώμαν παρέδωσε τα μεταλλεία Σερίφου στο γιο του Αιμίλιο, εγγονό του πρεσβύτερου, ο οποίος τα δούλεψε μέχρι την Κατοχή. Τότε φόρεσε τη στολή των Ες Ες και τοποθετήθηκε στα Χανιά, ως επιβλέπων τα εκεί μεταλλεία για λογαριασμό των Ναζί.

Οταν πλησίαζε το τέλος του πολέμου ο Αιμίλιος Γκρώμαν ο νεότερος διέφυγε με γερμανικό υποβρύχιο και αργότερα καταδικάστηκε από τα ελληνικά δικαστήρια ως δωσίλογος. Ένας ακόμη γιος του Γεωργίου Γκρώμαν φόρεσε τη στολή του γερμανικού στρατού. Βάσει αυτής της καταδίκης δημεύτηκε όλη η περιουσία του.

Μέλη της οικογένειας περνούσαν τα καλοκαίρια στο Λεμονοδάσος του Πόρου, σε μια έκταση που είχε αγοράσει ο Γεώργιος Γκρώμαν. Ένα ακόμη ακίνητο ήταν η περίφημη βίλα Γκρώμαν στον Άλιμο, στο τέρμα της μικρής οδού Μπουμπουλίνας που ξεκινά από τη λεωφόρο Ποσειδώνος.

Μετά τον πόλεμο, το ελληνικό κράτος κατάσχεσε το σπίτι και την έκταση. Η οικογένεια Γκρώμαν αντέδρασε δικαστικά και “απέδειξε” ότι ένας από τους γιους του Γεωργίου Γκρώμαν, ο Ροδόλφος, πολέμησε υπέρ των Ελλήνων. Έτσι, το ελληνικό κράτος απαλλοτρίωσε την έκταση και αποζημίωσε την οικογένεια.

Το μεγαλύτερο μέρος του κτήματος δόθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, για να δημιουργηθεί κοιμητήριο αφιερωμένο σε όλους τους στρατιώτες, αναγνωρισμένους ή μη, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα. Πρόκειται για το λεγόμενο Συμμαχικό Πολεμικό Νεκροταφείο Φαλήρου.

Στη βίλα Γκρώμαν στεγάστηκε για λίγο διάστημα ο Οίκος Τυφλών Πολέμου και αργότερα το ΛΕ’ Αστυνομικό Τμήμα Καλαμακίου. Σήμερα δεν υπάρχει, γιατί κατεδαφίστηκε και στη θέση της κτίστηκε πολυκατοικία.

Οι απόγονοι των Γκρώμαν διεκδικούν ξανά το Μεγάλο Λιβάδι

Τα μεταλλεία της Σερίφου παρέμειναν υπό την ιδιοκτησία της οικογένειας Γκρώμαν μέχρι το 1963, όταν αποφάσισαν να τα εγκαταλείψουν και να εγκατασταθούν στη Νότια Αφρική, αφήνοντας εκατοντάδες εργάτες άνεργους.

Περισσότερο από μισό αιώνα μετά την εγκατάλειψη των μεταλλείων, απόγονοι του Αιμιλίου και Γεωργίου Γκρώμαν διεκδικούν εκ νέου τη γη του Μεγάλου Λιβαδιού. Τη συγκεκριμένη πληροφορία γνωστοποίησε ο καθηγητής του ΕΜΠ και επικεφαλής της δημοτικής παράταξης “Πειραιάς για Όλους”, Νίκος Μπελαβίλας.

Όπως αναφέρει σε ανάρτησή του στο Facebook, τον Ιανουάριο του 2023, οι απόγονοι των Γκρώμαν “επανέρχονται ως κτηματομεσίτες διεκδικώντας τη γη του Μεγάλου Λιβαδιού, τις πλαγιές με τις εγκαταστάσεις, τη σκάλα φόρτωσης και τα εργαστήρια“.

“Η διεκδίκηση των εγκαταλειμμένων μεταλλείων από τα φαντάσματα των Γκρώμαν αποτελεί ύβρι, στην Ιστορία όχι μόνο του νησιού“, συμπληρώνει, μεταξύ άλλων, ο κ. Μπελαβίλας.

Δείτε παρακάτω ολόκληρη την ανάρτηση του Νίκου Μπελαβίλα για τα μεταλλεία Σερίφου:

Ένα σύντομο χρονικό

Η Σέριφος ήταν γνωστή από τα αρχαία χρόνια για τα κοιτάσματα σιδηρομεταλλευμάτων της. Άκμασε από τα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα, όταν ξεκίνησε η συστηματική εξόρυξη μετάλλων και εγκαταστάθηκαν εταιρείες που εκμεταλλεύονταν το πλούσιο υπέδαφός της.

Τα μεταλλευτικά κέντρα αναπτύχθηκαν στους όρμους Μέγα Λιβάδι, Κουταλάς και Βαγία και δεκάδες στοές ανοίχτηκαν στις πλαγιές της Σερίφου. Το Μεγάλο Λιβάδι, ειδικότερα, εξελίχθηκε στο κύριο εξαγωγικό λιμάνι.

Στις μέρες μας, το Μεγάλο Λιβάδι αποτελεί το πιο σημαντικό ιστορικό τοπόσημο της Σερίφου, διότι εκεί διεξήχθη η αιματηρή απεργία του 1916. Ο επισκέπτης αντικρίζει ένα είδος υπαίθριου μουσείου: απομεινάρια των εγκαταστάσεων του ορυχείου, βαγονέτα μεταφοράς και ένα μικρό μέρος της περίφημης σκάλας φόρτωσης και μεταφοράς.

Στην άλλη πλευρά του όρμου, στέκει ερειπωμένο το Παλιό Διοικητήριο, ένα νεοκλασικό κτίσμα που στέγαζε τα γραφεία της εταιρείας “Σέριφος Σπηλιαζέζα” (Societe des Mines de Seriphos et de Spiliazeza au Laurium) έως τα μέσα του 20ού αιώνα.

Πληροφορίες αντλήθηκαν από τις ιστοσελίδες: Discover Serifos, Ριζοσπάστης και Alimosonline

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: WikimediamtxCommons