Οι φυλακές την εποχή του Βασιλιά Γεωργίου Α΄. “Για να ντραπείτε που είστε Έλληνες επισκεφθείτε τα κελιά μας”

1885. Η κατάσταση στις 24 ελληνικές φυλακές, του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, όπου στοιβάζονταν περίπου 5,5 χιλιάδες κρατούμενοι ήταν δραματική.
Βρωμιά, ψείρες, μεταδοτικές ασθένειες, πείνα, καταχνιά, υγρασία και αδιαφορία ήταν η καθημερινότητα.

Η φυματίωση,  οι ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής, η κακομεταχείριση  και οι τελείως ακατάλληλες κτηριακές υποδομές «θέριζαν» τους φυλακισμένους,
Οι φυλακές στο Παλαμήδι στη Λάρισα και σε άλλες περιοχές ήταν κολαστήρια.

Ο σωφρονισμός και οι συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές δεν ήταν στις προτεραιότητες της βασιλείας και των εκλεγμένων κυβερνήσεων. Ωστόσο, μια μικρή μερίδα πνευματικών ανθρώπων της εποχής, με αυτοψίες, εκθέσεις και μελέτες, έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, θεωρώντας ότι η ποιότητα των φυλακών αποτελούσε αδιαπραγμάτευτο κριτήριο πολιτισμού, στο οποίο η Ελλάδα υστερούσε δραματικά.

Ο δημοσιογράφος Γεώργιος Φραγκούδης (1869-1939) και συνιδρυτής του Παντείου Πανεπιστημίου, εξέδωσε το 1885 ένα σύγγραμμα με το όνομα «περί φυλακών και φυλακισμένων στην Ευρώπη και την Ελλάδα».

Μέσα στις σελίδες του συγγράμματος του, περιγράφει λεπτομερώς τις συνθήκες και τον τρόπο λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος σε Ελλάδα και Ευρώπη. Καθώς ο Φραγκούδης ήταν κάτοικος Γαλλίας επί χρόνια, είχε πραγματοποιήσει επιτόπια έρευνα στα σωφρονιστικά της ιδρύματα.

Επιστρέφοντας στην πατρίδα, θέλησε να κάνει μια αντίστοιχη έρευνα για το σωφρονιστικό σύστημα της Ελλάδας και να τα συγκρίνει. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά.

Από την αυτοψία που έκανε στις φυλακές Mazas της Γαλλίας, έδωσε μια λεπτομερέστατη περιγραφή για την διαδικασία που ακολουθούταν, από τη στιγμή που κάποιος θα έμπαινε στην φυλακή. Στη Γαλλία, κάθε φυλακισμένος αναλόγως την κοινωνική τάξη, το φύλο, την οικονομική κατάσταση ή την καταγωγή είχε άλλη μεταχείριση.

Για τους άνδρες ανέφερε ότι, με το που θα περνούσαν το κατώφλι της φυλακής, θα καταγράφονταν τα χαρακτηριστικά τους. Τα πολιτικά πιστεύω, η ηλικία, ο τόπος γέννησης και, στη συνέχεια, θα οδηγούταν στο λουτρό. Αφού θα έκανε το μπάνιο του, θα του προσέφεραν ένα κομμάτι ψωμί και τον αριθμό του κελιού του. Έκτοτε, θα έχανε το όνομα του, θα ήταν πλέον ένας αριθμός.

Οι φυλακές παρείχαν στους κρατουμένους κρεβάτια, κλινοσκεπάσματα και σεντόνια. Κάθε πρωί τους προσέφεραν ένα κομμάτι ψωμί και μια ζεστή σούπα. Το μενού τους περιλάμβανε όσπρια, κρέας, ενώ κάθε φυλακισμένος είχε τη δυνατότητα να αγοράσει ο, τι επιθυμούσε από το εστιατόριο της φυλακής, ακόμη και κρασί, αν είχε χρήματα.

Οι γέροντες

Στο γαλλικό σύστημα, για τους γέροντες, τους παράλυτους, τους αναπήρους και τους πάσχοντες είχε προβλεφθεί ένα ειδικό τμήμα, το αποκαλούμενο «γεροντοκομείον».  Εκεί, οι άνθρωποι δεν αναγκάζονταν να εργάζονται. Περνούσαν τον χρόνο τους διαβάζοντας, συζητώντας, παίζοντας χαρτιά ή ζάρια. Η τροφή τους ήταν καλύτερη και συχνότερη ενώ δύο φορές την εβδομάδα τους επιτρεπόταν να βγαίνουν στον αγρό, για έναν περίπατο.

Οι γυναίκες

Η καθαριότητα των γυναικείων φυλακών ήταν αξιομνημόνευτη. Από τα μαγειρεία μέχρι τα λουτρά και τους διαδρόμους ήταν όλα απαστράπτοντα. Οι γυναίκες εργάζονταν υποχρεωτικά, ενώ είχαν στη διάθεση τους μία ώρα την ημέρα για μάθημα και μια ώρα για περίπατο και τρέξιμο στον κήπο. Τα κελιά τους ήταν εξίσου λαμπερά. Είχαν μεγάλη χωρητικότητα, καθαρό νερό και αφοδευτήριο. Επιπλέον, τον χειμώνα υπήρχε πάντα θέρμανση, τόσο μέσα στα κελιά, όσο και στα άσυλα, ενώ μια μηχανή έστελνε παντού καθαρό αέρα.

Οι ανήλικοι

Στις φυλακές ανηλίκων Γάλλων, τα παιδιά είχαν έναν διδάσκαλο, ο οποίος τους έκανε μάθημα μια ώρα την ημέρα σε μεγάλη αίθουσα. Η αίθουσα μετατρεπόταν τις Κυριακές σε ναό. Μετά τη λειτουργία, ο διευθυντής της φυλακής προσπαθούσε, μέσα από ωραίες διηγήσεις, να διεγείρει τις ψυχές των παιδιών προς τις καλές πράξεις και τη φιλοπατρία. Δύο φορές την εβδομάδα πήγαινα κατηχητικό. Είχαν ακόμη μια ώρα στη διάθεση τους για διάβασμα στα κελιά τους και οκτώ ώρες εργασίας. Για τους μικρότερους των 12 ετών δεν προβλεπόταν εργασία, αλλά παιχνίδι και μελέτη.

Η τροφή τους ήταν έξοχη. Καθώς τα παιδιά είχαν ανάγκη από περισσότερες θερμίδες, τους προσφέρονταν τρία γεύματα την ημέρα. Όπως παρατήρησε ο Φραγκούδης στην επιτόπια έρευνα του «έχουν όλα ευτραφή και ρόδινα πρόσωπα».

«Αι εν Ελλάδι φρικαλεότητες»

Αυτόν τον τίτλο επέλεξε ο δημοσιογράφος για να περιγράψει τι συνέβαινε την ίδια στιγμή στις ελληνικές φυλακές. Πριν προχωρήσει στην σοκαριστική περιγραφή, έγραψε: «διά να αισχυνθήτε ότι είστε μέλη τοιούτου Κράτους, διά να φρίξετε δια την βάρβαρόν κατάστασίν μας, δεν έχετε παρά να επισκεφθήτε τας φυλακάς».

Οι φυλακισμένοι ζούσαν μέσα στις ακαθαρσίες. Κοιμούνταν πάνω σε βρώμικα σανίδια, γυμνοί,  χωρίς κλινοσκεπάσματα και ξεπάγιαζαν. Τα κελιά ήταν βρώμικα.
Η μυρωδιά ήταν αφόρητη και τα αφοδευτήρια έζεχναν. Όπως ανέφερε ο Φραγκούδης: «σας δίδει ακριβή ιδέαν των υπογείων». Οι ψείρες, η υγρασία, η πείνα αρρώσταιναν και εξαθλίωναν τους κρατουμένους.

Πολλοί από αυτούς δραπέτευαν και γίνονταν ληστές. Όσοι κατάφερναν να επιζήσουν και να αποφυλακισθούν, εάν δεν ήταν ανάπηροι, ήταν άχρηστα μέλη για την κοινωνία και την οικογένεια τους και «χειρότεροι ηθικώς απ’ ότι εισήλθον».

Η μελέτη του ήταν αποκαλυπτική και ανώφελη.

Τα επόμενα χρόνια δεν άλλαξε τίποτα. Το φτωχό ελληνικό κράτος δεν είχε χρήματα ούτε την ευαισθησία να ασχοληθεί με τους φυλακισμένους.