Οι Έλληνες ναυτικοί που έχασαν τη ζωή τους στη “Μάχη του Ινδικού”. Το μέτωπο όπου συνεργάστηκαν όλες οι δυνάμεις του άξονα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το μόνο θέατρο πολέμου στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όπου πολέμησαν μαζί και οι τρεις δυνάμεις των χωρών του Άξονα ήταν ο Ινδικός Ωκεανός. Γερμανοί και Ιταλοί επιχειρούσαν εκεί με υποβρύχια από βάσεις που τους είχαν παραχωρήσει οι Ιάπωνες σύμμαχοί τους.

Πολλές φορές τα πληρώματα των γερμανικών και ιταλικών υποβρυχίων συνεργάζονταν με αυτά των ιαπωνικών και έκαναν κοινές επιχειρήσεις εναντίον των πλοίων των Συμμάχων. Το μέτωπο αυτό έχει και ελληνικό ενδιαφέρον αφού περίπου 114 Έλληνες του εμπορικού ναυτικού, σκοτώθηκαν από τα γερμανικά υποβρύχια που επιχειρούσαν στον Ινδικό Ωκεανό.

Έγκλημα πολέμου “Πηλέας”

Στις περισσότερες περιπτώσεις της “Μάχης του Ινδικού”, οι Γερμανοί των υποβρυχίων ήταν προσεκτικοί να τηρούν τις συνθήκες που διέπουν τις πολεμικές συγκρούσεις. Όμως, υπήρξε και μία κατάφωρη παραβίασή τους από τον κυβερνήτη ενός γερμανικού υποβρυχίου. Το έγκλημα πολέμου αφορούσε το πλήρωμα ενός ελληνικού εμπορικού, του «Πηλέα».

Στις 13 Μαρτίου 1944 το υποβρύχιο U-852 βύθισε το «Πηλέας». Στη συνέχεια αντί να συνδράμει στη διάσωση του πληρώματός του, ο κυβερνήτης Χάινζ-Βίλχελμ Εκ διέταξε τους άνδρες του να ανοίξουν πυρ στους ναυαγούς.

Εκτός από τους άνδρες που πέθαναν κατά τη βύθιση του πλοίου, κάποιοι σκοτώθηκαν από τα γερμανικά πυρά μέσα στη θάλασσα. Συνολικά 33 μέλη του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους ενώ σώθηκαν μόλις τρεις.

Καταδίκες και εκτελέσεις

Δύο μήνες αργότερα, στις 4 Μαΐου 1944, το U-852 μαζί με το πλήρωμά του έπεσε στα χέρια των Βρετανών όταν εγκλωβίστηκε στα ρηχά σε ακτή της Σομαλίας. Οι Γερμανοί δεν ήξεραν ότι είχαν διασωθεί κάποιοι από τους ναυτικούς του «Πηλέα». Έτσι έγινε γνωστό το έγκλημα πολέμου που είχαν διαπράξει.

Τον Οκτώβριο του 1945, ο Χάινζ-Βίλχελμ Εκ και άλλοι δύο αξιωματικοί του U-852 καταδικάστηκαν σε θάνατο από στρατοδικείο των Συμμάχων και ένα μήνα αργότερα εκτελέστηκαν. Ήταν η μόνη περίπτωση στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που οι Σύμμαχοι δίκασαν (και καταδίκασαν) ως εγκληματίες πολέμου μέλη πληρώματος ενός γερμανικού υποβρυχίου.

Ελληνικές απώλειες στον Ινδικό

Από τον Οκτώβριο του 1942 μέχρι το τέλος του πολέμου το 1945, τα υποβρύχια του Άξονα βύθισαν στον Ινδικό 168 εμπορικά πλοία των Συμμάχων. Τη μερίδα του λέοντος είχαν τα γερμανικά υποβρύχια. Συνολικά βύθισαν 151 πλοία με χωρητικότητα 935.000 τόνους.

Από τα πλοία αυτά, 12 ήταν ελληνικά και 114 ναυτικοί έχασαν τη ζωή τους. Η συντριπτική πλειονότητα ήταν Έλληνες. Περίπου τριπλάσιος αριθμός, 326, ήταν αυτοί που διασώθηκαν μετά από τη βύθιση του πλοίου τους στον Ινδικό Ωκεανό από γερμανικό υποβρύχιο.

Ο μεγάλος αριθμός διασωθέντων οφείλεται στο γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις οι Γερμανοί φρόντιζαν από πριν τα πληρώματα των εμπορικών πλοίων να τα εκκενώνουν και να μπαίνουν σε βάρκες. Μετά τα βύθιζαν με τορπίλες ή τα πυροβόλα των υποβρυχίων τους. Αυτό δεν το έκαναν μόνο για ανθρωπιστικούς λόγους, αλλά και γιατί ήθελαν να ανακρίνουν τους ναυτικούς για να μάθουν για άλλα εμπορικά πλοία στην περιοχή. Στη συνέχεια τους άφηναν ελεύθερους στις βάρκες και διασώζονταν από τους Συμμάχους.

U-181

Το γερμανικό υποβρύχιο που βύθισε τα περισσότερα ελληνικά εμπορικά πλοία στον Ινδικό Ωκεανό ήταν το U-181. Μεταξύ  20-30 Νοεμβρίου 1942, βύθισε συνολικά τέσσερα ελληνικά πλοία όλα κοντά στις ακτές της Ανατολικής Αφρικής.

Το υποβρύχιο αυτό ήταν ένα από τα έξι που το Μάιο του 1945, μετά την παράδοση της Γερμανίας, εντάχθηκαν στο Ιαπωνικό Πολεμικό Ναυτικό.

Πολύνεκρα ναυάγια

Σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις τύχαινε η τορπίλη γερμανικού υποβρυχίου να χτυπήσει το ελληνικό πλοίο σε καίριο σημείο με αποτέλεσμα να κοπεί στη μέση. Έτσι αυτό βυθιζόταν σχεδόν αμέσως προτού προλάβει το πλήρωμα να το εκκενώσει με αποτελέσμα να χάσουν τη ζωή τους τα περισσότερα μέλη του.

Στις 20 Νοεμβρίου 1942 το πλοίο «Κορινθιακός» χτυπήθηκε με μία τορπίλη από το γερμανικό υποβρύχιο U-181 και βυθίστηκε μόλις σε δύο λεπτά. Το αποτέλεσμα ήταν ο καπετάνιος και δέκα μέλη του πληρώματος να μην προλάβουν να το εκκενώσουν και να πνιγούν. Όμως ακόμη και σε εκείνη την περίπτωση, διασώθηκε το υπόλοιπο πλήρωμα, συνολικά 21 άτομα. Μάλιστα, οι Γερμανοί διέσωσαν και ένα Έλληνα ναυτικό που είχε πέσει στη θάλασσα και τον μετέφεραν σε μία από τις δύο βάρκες με διασωθέντες του «Κορινθιακού».

Λίγες μέρες αργότερα, στις 7 Δεκεμβρίου 1942, το εμπορικό «Σαρωνικός» χτυπήθηκε από μία τορπίλη του U-177 με αποτέλεσμα να κοπεί στα δύο και να βυθιστεί μέσα σε δύο λεπτά. Από το πλήρωμά του χάθηκαν 31 άτομα και οι Γερμανοί διέσωσαν μόλις δύο.

Απώλειες και διασωθέντες

Σε πολλές περιπτώσεις, οι απώλειες των Ελλήνων ναυτικών στον Ινδικό Ωκεανό ήταν ελάχιστες ή και μηδαμινές. Έτσι, το πλοίο «Υδραίος» που βυθίστηκε από το U-198 στις 6 Ιουλίου 1943 δεν είχε κανένα νεκρό και τα 40 μέλη του πληρώματος διασώθηκαν. Το ίδιο ισχύει για το  «Ευανθία» που βυθίστηκε από το U-181. Και τα 32 μέλη του πληρώματος διασώθηκαν.

Στην περίπτωση του «Ευθαλία Μαρή», που βυθίστηκε στις 5 Αυγούστου 1943 από το U-177, ένα μέλος πληρώματος χάθηκε αλλά οι υπόλοιποι 42 επέζησαν. Το «Όρος Χελμός» που βυθίστηκε από το U-181 στις 24 Νοεμβρίου 1942 είχε μία απώλεια και 34 επιζώντες μέλη πληρώματος. Το «Μιχαήλ Λιβανός» βυθίστηκε στις 4 Ιουλίου 1943 από το U-178 με απώλεια δύο ναυτικών και 39 διασώθηκαν. Το «Επαμεινώνδας Κ. Εμπειρίκος» βυθίστηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1944 από το U-168 με απώλεια τέσσερα μέλη του πληρώματός του και 38 διασωθέντες.

Το «Μαίρη Λιβανός» που βυθίστηκε στις 11 Ιουλίου 1943 από το U-178 είχε 8 νεκρούς και 28 διασωθέντες. Τον ίδιο αριθμό νεκρών είχε και το «Ιωάννης Φαφαλιός» που βυθίστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 από το U-861. Οι διασωθέντες αυτού του εμπορικού ήταν 25 άτομα. Πιο βαριές ήταν οι απώλειες του «Κλεάνθη» που βυθίστηκε στις 30 Νοεμβρίου 1942 από το U-181. Χάθηκαν 12 μέλη του πληρώματός του και διασώθηκαν 22.

Υποβρύχια του Άξονα στον Ινδικό

Το 1942 για πρώτη φορά στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γερμανικά κα ιταλικά υποβρύχια έπλευσαν από την Ευρώπη προς την Ιαπωνία μέσω του Ινδικού Ωκεανού. Εκεί τα υποβρύχια του Άξονα επιτίθονταν στις νηοπομπές των Συμμάχων που μετέφεραν στρατιωτικό υλικό και προμήθειες στη Σοβιετική Ένωση. Επίσης μέσω του Περσικού Κόλπου μετέφεραν πετρέλαιο από το Ιράκ και το Ιράν προς την άλλη κατεύθυνση.

Τα γερμανικά και ιταλικά υποβρύχια είχαν ως βάση τους το νησί της Πενάνγκ στη Μαλαισία που κατείχαν οι Ιάπωνες. Από εκεί παρείχαν υποστήριξη  στα ιαπωνικά υποβρύχια εναντίον της βρετανικής και αμερικανικής ναυτιλίας.

Βοήθεια στην Ιαπωνία

Επιπλέον, τα υποβρύχια αυτά μετέφεραν στους Ιάπωνες πολύτιμο στρατιωτικό υλικό από τη Γερμανία, όπως μηχανές αποκρυπτογράφησης «Αινίγμα», αεροκινητήρες, αλλά και σχέδια για την κατασκευή νέων τύπων αντιαεροπορικών πυροβόλων και αεριωθουμένων Me 262 και Me 163. Στην επιστροφή τους στην Ευρώπη, τα γερμανοϊταλικά υποβρύχια μετέφεραν ποσότητες υλικών που ήταν δυσεύρετα, όπως κασσίτερο, μολυβδαίνιο, ψευδάργυρο, καφεΐνη, κινίνη, όπιο, μαρμαρυγία, λάκα, καουτσούκ, βολφράμιο και χρυσό.

Στο πρώτο γερμανικό υποβρύχιο που το 1942 κατάφερε να φθάσει στην Ιαπωνία, το U-511, επέβαινε και ο Ιάπωνας ναυτικός ακόλουθος στο Βερολίνο, Ναύαρχος Ναοκούνι Νομούρα. Το υποβρύχιο αυτό παραχωρήθηκε ως δώρο στο ιαπωνικό ναυτικό από τον Χίτλερ και μετονομάστηκε σε RO-500.

Το υποβρύχιο με τον θησαυρό

Από την πλευρά τους και οι Ιάπωνες προσπάθησαν να ενισχύσουν τους συμμάχους τους στην Ευρώπη με την αποστολή πολύτιμου υλικού για την πολεμική τους βιομηχανία μέσω υποβρυχίων. Όμως στην περίπτωσή τους ήταν περισσότερο συμβολική κίνηση, αφού μόλις τρία ιαπωνικά υποβρύχια κατάφεραν να φθάσουν σε λιμάνια του Άξονα στην Ευρώπη.

Στις 23 Ιουνίου 1944, ένα απ’ αυτά τα ιαπωνικά υποβρύχια, το Ι-52, βυθίστηκε κοντά στις ακτές της Γαλλίας από αμερικανικά βομβαρδιστικά. Μεταξύ των υλικών που κατέληξαν στο βυθό της θάλασσας ήταν και δύο τόνοι χρυσού με σημερινή αξία περίπου 130 εκατομμύρια δολάρια.

«Δύναμη των Μουσώνων»

Το 1943 οι Γερμανοί συνέλαβαν την ιδέα να δημιουργήσουν μία μόνιμη δύναμη υποβρυχίων στην Άπω Ανατολή που θα συνεργαζόταν στενά με τους Ιάπωνες πραγματοποιώντας κοινές επιχειρήσεις.

Έτσι δημιουργήθηκε η λεγόμενη «Δύναμη των Μουσώνων» («Monsun Gruppe») στην οποία εντάχθηκαν τα γερμανικά υποβρύχια με βάση την Πενάνγκ. Αυτά επιχειρούσαν από έναν πρώην σταθμό υδροπλάνων της Βρετανικής Πολεμικής Αεροπορίας (Βασιλική Αεροπορία, ΡΑΦ).

Μια δεύτερη βάση για τα γερμανικά υποβρύχια ιδρύθηκε στο Κόμπε της Ιαπωνίας το 1944. Επίσης, υπήρχαν μικρότερες εγκαταστάσεις του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού στη Τζακάρτα, τη Σουραμπάγια και τη Σιγκαπούρη.

Συνεργασία υποβρυχίων του Άξονα

Συνολικά 45 γερμανικά, επτά ιταλικά (μέχρι την συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943) και έξι ιαπωνικά υποβρύχια πήραν μέρος σε κοινές επιχειρήσεις του Άξονα από τις βάσεις τους στη Πενάνγκ και το Κόμπε. Οι αποστολές αυτές συνήθως είχαν διάρκεια κάποιους μήνες και οι περιπολίες, έφθαναν Δυτικά, μέχρι και τη Νότια Αφρική και Νοτίως, ως την Αυστραλία.

Τα περισσότερα από τα υποβρύχια βυθίστηκαν στον Ινδικό Ωκεανό αλλά και κατά τη διάρκεια της αναχώρησης ή επιστροφής τους στην Ευρώπη. Από τα 45 γερμανικά υποβρύχια που επιχείρησαν ως τμήμα της «Δύναμης των Μουσώνων», τα 34 βυθίστηκαν από τους Συμμάχους. Λίγα μέλη των πληρωμάτων τους διασώθηκαν.

Γερμανικά υποβρύχια στο ιαπωνικό ναυτικό

Όταν στις 8 Μαΐου 1945 η Γερμανία παραδόθηκε άνευ όρων στους Συμμάχους, η Ιαπωνία ήταν πια η μοναδική δύναμη του Άξονα στον πόλεμο. Υπήρχε μία άτυπη συμφωνία μεταξύ Γερμανών και Ιαπώνων ότι στην περίπτωση που μία από τις χώρες τους επρόκειτο να παραδοθεί στους Συμμάχους θα παρείχε πρώτα στην άλλη ό,τι στρατιωτικό υλικό διέθετε.

Έτσι οι Ιάπωνες, με τη σύμφωνη γνώμη τους Γερμανού ναυτικού ακολούθου στο Τόκιο, Ναυάρχου Πολ Ουένεκερ, κατέλαβε τα εναπομείναντα έξι γερμανικά υποβρύχια που επιχειρούσαν στη Πενάνγκ και το Κόμπε. Τα γερμανικά πληρώματα αρνήθηκαν να συνεχίσουν τον πόλεμο, αφού η πατρίδα τους είχε παραδοθεί και για το λόγο αυτό τέθηκαν υπό κράτηση από τους Ιάπωνες.

Στοιχεία για τις ελληνικές απώλειες στον Ινδικό Ωκεανό στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα uboat.net/allies/merchants/ship