Οι χαμένες λίμνες της Ελλάδας. Αποξηράνθηκαν για την ελονοσία και για νέα χωράφια, αλλά δεν πήγαν όλα καλά

Στην Ελλάδα τα τελευταία 100 χρόνια πολλές λίμνες αποξηράνθηκαν αλλάζοντας οριστικά τον χάρτη ολόκληρων περιοχών.

Οι λόγοι που οδήγησαν στην αποξήρανση λιμνών, ελών και λιμνοθαλασσών ήταν διαφορετικοί, αλλά κυρίως εστιάζονται στο μεγάλο πρόβλημα της ελονοσίας και τις μεγάλες ανάγκες για καλλιεργήσιμη γη.

Για πολλούς η απόφαση αυτή ήταν πολιτικά ορθή καθώς αντιμετωπίστηκαν σημαντικά θέματα δημόσιας υγείας αλλά κυρίως γιατί δόθηκαν νέα χωράφια στους αγρότες.

Η περιβαλλοντική αποτίμηση όμως δεν είχε θετικό πρόσημο, γιατί σε πολλές περιπτώσεις αποδείχτηκε ότι το κέρδος δεν ήταν πραγματικό.

Τα εδάφη που προέκυψαν από τις αποξηράνσεις σταδιακά έγιναν ακατάλληλα για αποδοτική καλλιέργεια

Έτσι προκειμένου να αποδώσουν καρπούς, γίνονται συνεχείς εμπλουτισμοί με λιπάσματα. Περιβαλλοντικά επιβλαβές, αλλά και οικονομικά ασύμφορο.

Η έντονη αγροτική δραστηριότητα σταδιακά οδήγησε στη μείωση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, αλλά και στην αύξηση της αλατότητας του εδάφους. Τελικά η γονιμότητα του εδάφους συρρικνώθηκε και αυξήθηκε η ρύπανση των υπόγειων νερών εξαιτίας των φυτοφαρμάκων.

Τώρα γεωργοί και κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν την προφανή απειλή της πλημμύρας, καθώς το νερό πάντα βρίσκει το δρόμο του… Η σύντομη ιστορία των χαμένων λιμνών έχει ως εξής:

Η Κάρλα

Γνωστή είναι περίπτωση  της λίμνης Κάρλας που αποξηράνθηκε το 1962 και θεωρήθηκε σπουδαίο εγχείρημα για την ανάπτυξη της γεωργίας, καθώς εξασφαλίστηκαν 80.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στους αγρότες.

Σήμερα όμως ξανά πλημμυρίζει, καθώς το νερό μετά τις καταστροφικές βροχές στη Θεσσαλίας ξαναβρήκε τις αρχαίες διαδρομές του. Αυτή την φορά με βίαιο τρόπο.

Η Κάρλα ήταν τμήμα μιας πολύ μεγαλύτερης λίμνης που καταλάμβανε ολόκληρη τη θεσσαλική πεδιάδα και τα νερά της διοχετεύτηκαν στη θάλασσα, με τη διάνοιξη της κοιλάδας των Τεμπών. Με σήραγγα μήκους 15 χλμ. τα νερά της οδηγήθηκαν στον Παγασητικό κόλπο.

Ήταν η πιο σημαντική λίμνη της Ελλάδας από ορνιθολογική σημασία. Τον τελευταίο χειμώνα του 1964 που ολοκληρώθηκε η αποξήρανση υπήρχαν στην περιοχή πάνω από 430.000 υδρόβια πουλιά και ξεχειμώνιαζαν μεγάλος αριθμός από πάπιες και αγριόχηνες.

Υπάρχει μια ακόμα χαμένη λίμνη στην Θεσσαλία, που απλωνόταν σε έκταση 4.000στρ. στο οροπέδιο της Καλλιπεύκης του κάτω Ολύμπου, σε υψόμετρο 1235μ.

Είναι η αρχαία λίμνη Ασκουρίς, ο Νεζερός στα νεότερα χρόνια. Αποξηράνθηκε το 1907 γίνεται συζήτηση για την αναδημιουργία της.

Κωπαϊδα

Η πιο γνωστή περίπτωση χαμένης λίμνης, που μάλιστα η προσπάθεια αποξήρανσης ξεκίνησε από τα αρχαία χρόνια, είναι αυτή στην Κωπαΐδα, στη Βοιωτία.

Η λίμνη σχηματίστηκε από τα νερά του Βοιωτικού Κηφισού και είχε μήκος 24 χλμ. και πλάτος 13 χλμ. Λεγόταν Κωπαΐδα από την πόλη Κώπαι, που βρισκόταν στις όχθες της.

Την λίμνη της Βοιωτίας προσπάθησαν να αποξηράνουν πρώτοι οι Μινύες. Η προσπάθειά τους επιβεβαιώνεται από τα λείψανα των αποξηραντικών έργων τα οποία βρέθηκαν στις ανασκαφές.

Τελικά η Κωπαϊδα αποξηράνθηκε το 1889 και αποδόθηκαν για καλλιέργεια 250.000 στρέμματα γης.

Λίμνη Γιαννιτσών

Μια άλλη γνωστή λίμνη του εξαφανίστηκε ήταν η Λίμνη των Γιαννιτσών, για την οποία υπάρχουν σημαντικές αναφορές στο έργο της Πηνελόπης Δέλτα “Τα μυστικά του Βάλτου”.

Εκεί η συγγραφέας περιέγραψε με γλαφυρό και έντονο τρόπο τον Μακεδονικό αγώνα και το αντάρτικο των καταπιεσμένων Ελλήνων κόντρα στην οθωμανική αλλά και βουλγαρική βία στα χωριά της Βορείου Ελλάδος.

Η Λίμνη βρισκόταν βόρεια των Γιαννιτσών και σχηματιζόταν από τα νερά των ποταμών Νίτσε, Πάικου και του Λουδία. Το γεωγραφικό της στίγμα προσδιορίζεται ανάμεσα σε Νάουσα, Σίνδο και Βέροια.

Το κλίμα ήταν βαρύ και υγρό και η ελονοσία οργίαζε. Ο βούρκος ανέδυε αναθυμιάσεις και οι συνθήκες ήταν αφόρητες κυρίως για τους ψαράδες που ζούσαν σε αυτοσχέδιες καλύβες.

Τα παραλίμνια χωριά ήταν αρκετά: Νιχώρι, Νησί, Παλαιοχώρι, Πλάσνα (Κρύα Βρύση), Γκόλο Σέλο (Ακρολίμνη), Τσέκρι (Παραλίμνη) και Ζορμπάς (Μικρό Μοναστήρι). Οι συνθήκες άλλαξαν μετά την αποξήρανση, που ολοκληρώθηκε το 1934 και έδωσε χωράφια με πολλές γεωργικές καλλιέργειες.

Η Αχερουσία

Στην Ήπειρο, η Αχερουσία λίμνη βρισκόταν μεταξύ των χωριών Σπλάντζα και Μεσοποτάμου διερέετο από τον ποταμό Αχέροντα και έφτανε μέχρι τη θάλασσα. Κατά την αρχαιότητα αποτελείτο από έλη με πολλά καλάμια και πουλιά και ανέδιδε αναθυμιάσεις, οπότε πίστευαν ότι ήταν  η είσοδος του Άδη. Η λίμνη αποξηράνθηκε το 1950.

Την ίδια τύχη είχαν και οι λίμνες Λαγκάστα και Λάψιστα που βρίσκονταν στο νομό Ιωαννίνων και στο νομό Πρεβέζης οι δύο μικρές λίμνες, η Μαύρη, στα δυτικά της Φιλιππιάδας και η Ζηρός στα βορειοανατολικά που επίσης αποξηράνθηκαν.

Άλλες περιπτώσεις λιμνών που εξαφανίστηκαν ήταν η λίμνη Μελίτη στην περιοχή του Λεσινίου  Αιτωλοακαρνανίας και η λίμνη Ξυνιάδα  μεταξύ της Λαμίας και του Δομοκού με έκταση 31.600 στρέμματα σε σχήμα αχλαδιού, με βάθος 4 μέτρα.

Στην περιοχή φώλιαζαν πελαργοί και πολλά σπάνια είδη πουλιών. Το 1924 την αποξήραναν και τη μοίρασαν στους αγρότες.

Η Αγουλινίτσα

Στην Πελοπόννησο αποξηράνθηκε η λίμνη Φενεός ή Φονιά, σε υψόμετρο 709 μέτρων. Την τροφοδοτούσε με τα νερά του ο ποταμός Αροάνιος. Είχε μήκος 4 χλμ.  και πλάτος ανάλογα με την εποχή.

Παρόμοια τύχη είχε η λιμνοθάλασσα της Αγουλινίτσας στην Ηλεία, στις εκβολές του ποταμού Αλφειού κοντά στην σημερινή Εθνική Οδό Πύργου – Κυπαρισσίας.

Η μορφή της ήταν επιμήκης και στο νοτιότερο άκρο της συνδεόταν με ένα μικρό αυλάκι με την λίμνη Καϊάφα. Εξαιτίας της υψηλότερης στάθμης του Καϊάφα, οι πλημμύρες κατά τη διάρκεια του χειμώνα ήταν συχνό φαινόμενο, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στις γύρω καλλιέργειες.

Επιπλέον, όταν η στάθμη της λίμνης υποχωρούσε, περιμετρικά σχηματίζονταν βαλτόνερα γλυκού νερού, όπου θέριζε η ελονοσία. Ωστόσο η απόφαση για την αποξήρανση δεν δόθηκε για υγειονομικούς λόγους. Έγινε για εποικιστικούς σκοπούς.

Η τακτική αυτή είχε ξεκινήσει από το 1922, όταν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα κλήθηκε να ενσωματώσει και να στεγάσει εκατομμύρια πρόσφυγες. Τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων δέχθηκαν η Μακεδονία και η Θράκη.

Ενδεικτικά, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας 1930 στη Μακεδονία αποξηράθηκαν οκτώ λίμνες και το 90% των ελών, αυξάνοντας ραγδαία την διαθέσιμη γη.

Ανάλογα νομοσχέδια ψηφίστηκαν και για τη Δυτική Πελοπόννησο. Όπως γράφει η εφημερίδα ΣΚΡΙΠ τον Ιούλιο του 1924, ψηφίστηκε στην Βουλή κατά το σύνολον το νομοσχέδιο «επί της εξυγιάνσεως της Αγουλινίτσης» και το περί των υδραυλικών ταμείων.

Σε αντίθεση με τη Βόρεια Ελλάδα όμως, εν προκειμένω ο κρατικός μηχανισμός δεν έδρασε με μεγάλη ταχύτητα.

Οι πρώτες ολοκληρωμένες μελέτες για την αποξήρανση της λίμνης έγιναν τη δεκαετία του ’50. Οι εργασίες ξεκίνησαν μια δεκαετία αργότερα.

Μέχρι το 1970, η Αγουλινίτσα έπαψε να υπάρχει. Στη θέση της δημιουργήθηκε ένας κάμπος 36 χιλιάδων στρεμμάτων με προοπτική για περισσότερες καλλιέργειες. Αυτό που άμεσα θυσιάστηκε ήταν ο αλιευτικός πλούτος και ο ξαφνικός “θάνατος” των ψαράδων που ήταν πασίγνωστοι για αλιεύματά τους, κυρίως χέλια.

Μέχρι σήμερα, υπάρχουν φωνές που διερωτώνται αν η ολική καταστροφή του υδροβιότοπου ήταν η σωστότερη λύση. Υποστηρίζουν μάλιστα ότι θα μπορούσε να αποξηρανθεί μόνο ένα μέρος της, έτσι ώστε αφενός να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των πλημμυρών, της υγρασίας και της ελονοσίας, και αφετέρου να διατηρηθεί ο παραλίμνιος χαρακτήρας, η χλωρίδα και η πανίδα.

 με πληροφορίες  από την δημοσιευμένη στο Academia εργασία του Σταύρου Φωτόπουλου, Η αποξήρανση της Λίμνης Αγουλινίτσας