Οι απώλειες των Ελλήνων στην Επανάσταση του 1821. Οι ειδικοί υπολογίζουν από 230 ως 600 χιλιάδες. Γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη απόκλιση

Οι ελληνικές απώλειες, από την κήρυξη της Επανάστασης το 1821 μέχρι και την ίδρυση του ελληνικού κράτους το ’28, είναι μέχρι σήμερα ένα θέμα που διχάζει την ιστορική κοινότητα.

Οι υπολογισμοί των ερευνητών τους τελευταίους δύο αιώνες παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις. Από μετριοπαθείς εκτιμήσεις που κάνουν λόγο για 230.000 νεκρούς, μέχρι νούμερα που ξεπερνούν το μισό εκατομμύριο.

Οι πρώτες πληροφορίες που σώζονται σχετικά με τη δημογραφική σύνθεση των εδαφών που διεκδικούσαν οι Έλληνες, χρονολογούνται το 1828.

Τη χρονιά εκείνη, πριν την επίσημη ίδρυση του ελληνικού κράτους, οι Μεγάλες Δυνάμεις -Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία- είχαν υποβάλει 28 ερωτήματα στον Ιωάννη Καποδίστρια και στον σουλτάνο. Βάσει των απαντήσεων, θα διαμόρφωναν τις προτάσεις τους για τον καθορισμό των ελληνικών συνόρων.

Το πρώτο ζήτημα που έθεσαν λοιπόν, ήταν το εξής:

«Ποία ήτο προ του 1821 η αντίστοιχος πλήθυς των Ελλήνων και Οθωμανών κατοίκων εις εκάστην διαίρεσιν της Πελοποννήσου, Στερεάς και των Νήσων της Ελλάδος; Και ποία σήμερον;»

Ο Καποδίστριας αποφάσισε να συγκεντρώσει και να επεξεργαστεί ο ίδιος τα δημογραφικά στοιχεία και έπειτα να αποστείλει το υπόμνημα στις Μεγάλες Δυνάμεις.

Γνώριζε ότι μια στρογγυλοποίηση “προς τα πάνω” εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Ελλήνων στην τελική διαμόρφωση των συνόρων. Καταλάβαινε όμως παράλληλα, ότι τα στοιχεία που θα παρέδιδε δεν μπορούσαν να απέχουν πολύ από την πραγματικότητα και να αντικρούονται εμφανώς με αυτά που θα παρέδιδε η Υψηλή Πύλη.

Καποδιστριακή απογραφή

Οι υπολογισμοί του Έλληνα κυβερνήτη έγιναν βάσει της οθωμανικής διοικητικής διαίρεσης (σαντζάκια).

Τα πορίσματα που εξήγαγε από τα στοιχεία που συγκέντρωσε ήταν τα εξής:

Το 1821 οι επαναστατημένες επαρχίες είχαν ελληνικό πληθυσμό 1.533.810 κατοίκων, ενώ οι μουσουλμάνοι κάτοικοι ήταν μόλις 236.740. Η αναλογία που προκύπτει είναι 14 Έλληνες για κάθε έναν Τούρκο.

Μετά την επανάσταση, οι ίδιες περιοχές είχαν ελληνικό πληθυσμό 1.036.806 κατοίκων. Πρόκειται για μία μείωση της τάξης του 28%, δηλαδή περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι.

Ωστόσο αν λάβουμε υπόψιν μόνο τις περιοχές στις οποίες η Επανάσταση πέτυχε, δηλαδή τα απελευθερωμένα εδάφη, οι ελληνικές απώλειες από το 1821 ως το 1828 ήταν 133.450, αριθμός που μεταφράζεται σε μια μείωση της τάξης του 14%.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Καποδίστρια, προεπαναστατικά ο πληθυσμός των περιοχών αυτών ανερχόταν σε 938.765 κατοίκους, ενώ το 1828 σε 766.476. Από αυτούς, 675.646 (88%) ήταν χριστιανοί και οι 90.830 (12%) μουσουλμάνοι.

Διαβάστε ακόμα: «Κάτω ο προδότης, ο Λουθηρανιστής, ο οποίος με τις πατάτες του θα μας καταστρέψη το θρήσκευμα! Κάτω ο άθεος!» Οι ύβρεις κατά του Καποδίστρια όταν έφερε την πατάτα στην Ελλάδα

Οθωνική απογραφή

Μία από τις πρώτες μεγάλες και οργανωμένες πανελλήνιες απογραφές πραγματοποιήθηκε το 1838 επί βασιλείας Όθωνα. Οι συνθήκες πλέον επέτρεπαν η καταγραφή να γίνει βάσει των νεοσυσταθέντων ελληνικών επαρχιών, που διέφεραν από τα οθωμανικά σαντζάκια. Επομένως, δεν είναι εύκολο να γίνει ακριβής σύγκριση με την καποδιστριακή απογραφή.

Παρόλα αυτά, τα στοιχεία των δύο απογραφών σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκαν.

Ο πληθυσμός της Ελλάδας ανήλθε σε 752.077 κατοίκους, ενώ η συνολική έκταση του Βασιλείου περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τις Κυκλάδες.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν συγκεντρωμένο στην Αρκαδία (116.924), ενώ η Αττική με τη Βοιωτία, που καταμετρήθηκαν μαζί, καταλάμβαναν την τρίτη θέση από το τέλος της λίστας, με 61.976 κατοίκους.

Οι αριθμοί της οθωνικής απογραφής του 1838 θεωρούνται μικρότεροι των πραγματικών. Αρκετοί πολίτες φοβούνταν ότι τα στοιχεία θα χρησιμοποιούνταν για φορολογικούς και στρατολογικούς σκοπούς και απέκρυπταν την αλήθεια.

Σύγχρονες μελέτες 

Από τα τέλη του 19ου αιώνα η διακυβέρνηση του Καποδίστρια, έχει λάβει πολλά εγκώμια από την ιστορική κι ερευνητική κοινότητα για την εμπεριστατωμένη προσπάθεια απογραφής που έκανε σε τόσο δυσμενείς συνθήκες.

Παρόλα αυτά, είναι αρκετά δύσκολο να επιβεβαιωθεί η ακρίβεια των στοιχείων.

Το ζήτημα των ελληνικών απωλειών κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα είναι πολυσύνθετο.

Κατά καιρούς και με βάση διάφορα κριτήρια, έχουν προταθεί αριθμοί που παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση. Από το ελάχιστο των 230.000 έως το μέγιστο των 600.000 νεκρών.

Το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη επαρκών συνολικών στοιχείων για τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Η άποψη που έχει επικρατήσει, υποστηρίζει ότι το 1821 οι Έλληνες ανέρχονταν σε 1,5 εκατομμύριο.

Ωστόσο, υπάρχει δυσκολία υπολογισμού ακόμα και σε περιοχές για τις οποίες υπάρχουν σαφείς προεπαναστατικές καταγραφές. Παραδείγματος χάριν, ο πληθυσμός των χωριών της Καρύταινας προτού επαναστατήσουν, ήταν 28.000 κάτοικοι. Το 1828 ο πληθυσμός τους, αντί να μειωθεί, είχε γνωρίσει αύξηση της τάξης του 20%.

Αντίθετα, άλλες περιοχές γνώρισαν μείωση δυσανάλογη της συμμετοχής τους στον αγώνα.

Αυτό συμβαίνει διότι, εκτός από τα ποσοτικά και στατιστικά κενά, υπήρξαν αρκετοί αστάθμητοι παράγοντες που οδήγησαν σε ραγδαίες ανακατανομές κατά την περίοδο της Επανάστασης. Μερικοί από αυτούς ήταν τα προσφυγικά κύματα και οι μαζικές μετακινήσεις λόγω της οικονομίας.

Τέλος, προκύπτει και ένα βασικό ζήτημα ορισμού. Για ορισμένους ερευνητές, ως “απώλεια” προσμετράται κάθε θάνατος που επήλθε από όπλο εχθρού, στο πεδίο της μάχης. Κατά άλλους, ο άμαχος πληθυσμός που υπέκυψε εξαιτίας των στερήσεων, της φτώχεια και των επιδημιών, πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί στον αριθμό των νεκρών της Επανάστασης. Το βέβαιο είναι ότι οι Έλληνες όταν φώναξαν ελευθερία ή θάνατος το εννοούσαν και πλήρωσαν βαρύ το τίμημα της ανεξαρτησίας. Άλλος τρόπος δεν υπήρχε.

αρχική εικόνα: snappygoat

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η εφημερίδα που πανηγύρισε για τη δολοφονία του Καποδίστρια, ενώ ο κόσμος λίντσαρε τον έναν από τους δολοφόνους του (βίντεο)