Οι αγώνες της αρχαιότητας που συμμετείχαν γυναίκες! Το άγαλμα αθλήτριας με κοντή φούστα και καλυμμένο το ένα στήθος

Στο Μουσείο του Βατικανού υπάρχει το άγαλμα μίας νεαρής γυναίκας που παλαιότερα θεωρείτο ότι έδειχνε τη μυθική Αταλάντη. Όμως, είναι πιθανότερο να πρόκειται για το ρωμαϊκό αντίγραφο ενός ελληνικού αγάλματος της κλασικής εποχής, περίπου 460 π.Χ., που απαθανατίζει μια αθλήτρια που νίκησε στα “Ηραία”, αγώνες νέων γυναικών που διεξάγονταν στην Ολυμπία

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τα Ηραία της Ολυμπίας.

Ελάχιστα στοιχεία έχουν διασωθεί για τη διεξαγωγή των «Ηραίων» Αγώνων στην Ολυμπία. Σύμφωνα με τον αρχαίο περιηγητή Παυσανία που επισκέφθηκε την Ολυμπία στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., οι αγώνες αυτοί ήταν ήδη “πολύ παλαιοί”. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η αρχή τους να συμπίπτει με τη διοργάνωση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων το 776 π. Χ., ή πιο πιθανά, λίγο αργότερα.

Η λατρεία της Ήρας στην Ολυμπία, με τους οποίους συνδέονταν οι Ηραίοι Αγώνες, υπήρχε ήδη από το 600 π.Χ., όταν ανεγέρθηκε ο πρώτος ναός της. Φαίνεται ότι οι αγώνες πραγματοποιούνταν στο πλαίσιο της γιορτής προς τιμή της θεότητας και διοργανωνόταν κάθε τέσσερα χρόνια.

Ίσως να συμπίπταν χρονικά με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Αγώνες δρόμου

Αντίθετα με τους άνδρες, οι γυναίκες αγωνίζονταν μόνο σ’ ένα αγώνισμα, το «στάδιον» που ήταν αγώνας δρόμου. Η απόσταση που έτρεχαν ήταν το ένα έκτο αυτής των ανδρών.

Στους αγώνες έπαιρναν μέρος αποκλειστικά «παρθένοι», δηλαδή ανύπανδρες νεαρές. Υπήρχαν τρεις ηλικιακές κατηγορίες που συμμετείχαν στα αγωνίσματα. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε ποιες ήταν αυτές, και από ποια ηλικία επιτρεπόταν η συμμετοχή στους Ηραίους Αγώνες. Ίσως από 12 χρόνων και πάνω.

Οι αθλήτριες φορούσαν κοντό χιτώνα, είχαν ακάλυπτο το δεξί στήθος τους και τα μαλλιά τους ήταν λυτά. Οι νικήτριες βραβεύονταν μ’ ένα στεφάνι ελιάς και μερίδιο από το κρέας της αγελάδας που θυσιαζόταν στην Ήρα στο πλαίσιο της γιορτής της. Είχαν επίσης, το δικαίωμα να αφιερώσουν άγαλμά τους στην Ήρα και να το τοποθετήσουν στο ιερό της με αφιερωματική επιγραφή.

Υπεύθυνες για τα Ηραία της Ολυμπίας ήταν μία επιτροπή 16 γυναικών. Εκτός από τις διάφορες τελετές και τη διοργάνωση των αθλητικών αγώνων, οι γυναίκες αυτές έπλεκαν ένα πέπλο που αφιέρωναν στην Ήρα. Ίσως τοποθετείτο κάθε τέσσερα χρόνια στο ξόανο της θεάς μέσα στο ναό της.

Το άγαλμα της αθλήτριας

Η λεγόμενη «Αταλάντη» στο Μουσείο του Βατικανού φέρει όλα τα χαρακτηριστικά που δείχνουν ότι ήταν μία νικήτρια στα Ηραία της Ολυμπίας. Φορά κοντό χιτώνα, έχει ακάλυπτο το ένα στήθος της, και λυτά μαλλιά. Στον κορμό του δέντρου που ακουμπά, διακρίνεται το κλαδί φοινικιάς, σύμβολο νίκης σε αθλητικούς αγώνες.

Η νεαρή έχει απλωμένα τα χέρια της σαν να ετοιμάζεται να παραλάβει το έπαθλό της.

Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι έργο του Πασιτέλη, διάσημου Έλληνα γλύπτη που εργαζόταν στη Ρώμη τον 1^ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, άσχετα αν ήταν ο καλλιτέχνης ή όχι, πρόκειται για άγαλμα των ρωμαϊκών χρόνων που μάλλον αντιγράφει έργο της κλασικής εποχής που χρονολογείται γύρω στο 460 π.Χ.

Αν αυτό ισχύει, τότε μπορεί να είναι ένα από τα αγάλματα που οι νικήτριες των Ηραίων αφιέρωσαν στο ναό της Ήρας. Κανένα από τα πρωτότυπα αυτά έργα δεν έχει διασωθεί.

Ήταν Σπαρτιάτισσα;

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η αθλήτρια μπορεί να ήταν Σπαρτιάτισσα. Αυτή η θεωρία βασίζεται στο γεγονός ότι τα κορίτσια της Σπάρτης είχαν τον δικό τους αγώνα δρόμου στην πόλη τους. Μάλιστα, ένα ειδώλιο που σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και απεικονίζει μία αθλήτρια να τρέχει, θεωρείται ότι προέρχεται από τη Λακωνία.

Όμως, οι νικήτριες αυτών των αγώνων στη Σπάρτη δεν αφιέρωναν αγάλματά τους σε κάποιο ιερό, όπως γινόταν στα Ηραία της Ολυμπίας. Αυτό, βέβαια, δεν θα απέκλειε την περίπτωση η αθλήτρια του αγάλματος να ήταν Σπαρτιάτισσα, εφόσον οι αγώνες ήταν πανελλήνιοι, όπως οι Ολυμπιακοί.

Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, οι περισσότερες νικήτριες θα ήταν Σπαρτιάτισσες. Λόγω της εκπαίδευσής τους και της συμμετοχής σε δικούς τους αγώνες δρόμου θα είχαν την καλύτερη φυσική κατάσταση απ’ όλες τις άλλες αρχαίες Ελληνίδες.

Ένα αρχαίο έργο με μοντέρνα χαρακτηριστικά!

Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στο άγαλμα είναι πόσο «σύγχρονη» φαίνεται η νεαρή κοπέλα. Το κοντά της φόρεμα θυμίζει πολύ αντίστοιχα που σχεδιάστηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και μετά. Η Άρτεμις και μυθολογικές ηρωίδες όπως η Αταλάντη συχνά απεικονίζονται στην αρχαία ελληνική τέχνη να φορούν κοντούς χιτώνες.

Όμως, θα λέγαμε ότι το ένδυμα της εν λόγω αθλήτριας στο Βατικανό, είναι πιο κοντά σε μία μοντέρνα μίνι-φούστα!

Το ενδιαφέρον είναι ότι εκτός από την κοντή φούστα, το άγαλμα αποκαλύπτει και ένα άλλο στοιχείο που η υψηλή μόδα υποτίθεται ότι «ανακάλυψε» και πάλι 2.500 χρόνια αργότερα. Η αθλήτρια δεν φορά απλά ένα κοντό χιτώνιο, αλλά μία εξωμίδα. Πρόκειται για κοντό μανδύα που φορούσαν ιππείς, αγρότες, τεχνίτες και οικοδόμοι. Μάλιστα, υπάρχει η άποψη ότι η εξωμίδα της αθλήτριας ήταν ίδια με αυτή που φορούσαν οι σιδηρουργοί. Απ’ όλους τους αρχαίους τεχνίτες, αυτοί έκαναν τη δυσκολότερη δουλειά.

Έτσι, βλέπουμε νεαρές αρχαίες Ελληνίδες να έχουν υιοθετήσει στην ενδυμασία τους, χαρακτηριστικά που ταυτίζονται με ανδρικές δραστηριότητες, και μάλιστα από τις πιο επίπονες! Ένα παρόμοιο φαινόμενο έχουμε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν έγιναν γυναικεία μόδα οι ψηλές μπότες που χρόνια πριν φορούσαν μόνο οι στρατιωτικοί ιππείς.