Οι άγιοι των Κουρελιών. Το πανάρχαιο παγανιστικό έθιμο που ακολούθησαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι για να θεραπευτούν. Που επιβιώνει η πρακτική με τα τζάτζαλα

Μια από τις ομορφότερες  φυσικές τοποθεσίες του Έβρου είναι ο λόφος του Αγίου Γεωργίου κοντά στην αρχαία Τραϊανούπολη. Το σημείο “κρύβει” μια πηγή ιερή για χριστιανούς και μουσουλμάνους.

Η περιοχή αποτελούσε το ανατολικό όριο μιας περιοχής που εκτεινόταν ως την αρχαία Σάλη, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη. Βρίσκεται κοντά στο Λουτρό, εκεί όπου τοποθετείται και η ακρόπολη της αρχαίας Τραϊανούπολης.

Στις μέρες μας στην κορυφή του λόφου βρίσκεται ένα εκκλησάκι, αφιερωμένο στον Άγιο Κωνσταντίνο και στον Άγιο Γεώργιο. Την ημέρα της γιορτής του οι πιστοί έρχονται στο λόφο και φέρνουν μαζί τους φαγητό και το προσφέρουν στο εκκλησίασμα.

Μέσα στην εκκλησία υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν τη συνύπαρξη των χριστιανικών και των μουσουλμανικών λατρευτικών στοιχείων. Στο πάτωμα βρίσκονται πολλά στρωμένα χαλιά, το ένα πάνω στο άλλο και στις γωνίες υπάρχουν στάμνες με μαντιλάκια στα χερούλια. Στους τοίχους από την άλλη βλέπουμε εικόνες με διάφορες τεχνοτροπίες, από ξυλόγλυπτες μέχρι τενεκεδένιες, στολισμένες με πολύχρωμα φωτάκια που αναβοσβήνουν.

Δίπλα από το ναό βρίσκεται ένα πέτρινο, θολωτό ημιυπόγειο κτίσμα. Εκεί βρίσκεται μια πηγή που αναβλύζει πόσιμο, κρύο νερό. Οι πιστοί προσέρχονται και ρίχνουν κέρματα στην πηγή, αφού πρώτα κάνουν μια ευχή.

Ο Τεκές του Νεφές Μπαμπά

Στο λόφο του Αγίου Γεωργίου βρίσκονται και τα ερείπια του τεκέ, μοναστηριού δηλαδή, του Νεφές Μπαμπά. Ο Νεφές Μπαμπά ήταν ένας από τους γιούς του σουλτάνου Βαγιαζίτ Χαν, ο οποίος αποφάσισε να αφήσει τα εγκόσμια και να γίνει μοναχός σε αυτό το τόπο.

Ο τεκές χρονολογείται ότι χτίστηκε γύρω στα 1361 και ήταν ο πυρήνας μια δραστήριας μονής του δερβίσικου τάγματος των Μπεκτασήδων με 40 ή 50 μυστικιστές. Ήταν Δερβίσηδες, που ζούσαν φτωχικά και ταπεινά, ήταν ιδιαιτέρως μορφωμένοι και υπηρετούσαν χωρίς να κάνουν διακρίσεις, τους ντόπιους και τους επισκέπτες. Οι μπεκτασήδες είχαν παντρέψει στοιχεία της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης με το Σιϊτισμό αλλά και το ορθόδοξο Ισλάμ (Σουνιτισμός).

Ο τεκές διέθετε θερινή και χειμερινή πλατεία, ξενώνες και μαγειρείο, στάβλους και μιχράπ.

Τα Κουρέλια ως θεραπεία

Οι επισκέπτες για λόγους υγείας αναζητούσαν την πηγή για να βρουν θεραπεία στις αρρώστιες τους από το “θαυματουργό” νερό. Μετά τον εξαγνισμό συνήθιζαν να αφήνουν κουρέλια στα κλαδιά ενός  δέντρου. Πίστευαν ότι αν αφήσουν ένα κομμάτι από τη φορεσιά τους,  θα τους εγκατέλειπε και η αρρώστια. Το έθιμο αυτό επιβιώνει ως θεραπευτική πρακτική από τα αρχαία χρόνια και το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας με ιαματικές πηγές.

Η Αγία Μαρκέλλα της Χίου είναι μια τέτοια περίπτωση. Την ημέρα της εορτής της Αγίας, στις 22 Ιουλίου γίνεται η λιτάνευση της ιερής Εικόνας της και κάθε χρόνο η Αγία θαυματουργεί στη χάρη της. Το σημείο εκείνο που καθαγιάσθηκε από την αιμόφυρτη κεφαλή της Αγίας μετατρέπεται σε θαυματουργή πηγή που αναβλύζουν ζεστά ιαματικά νερά από τη γη.

Στο παρελθόν, τον 17^ο και 18^ο αιώνα, συνέβησαν πολλά θαύματα. Η ορθόδοξη παράδοση αναφέρει ότι η Αγία Μαρκέλλα θεράπευσε δύο άρρωστα παιδιά, έσωσε από βέβαιο θάνατο μια γυναίκα στον Άγιο Γιώργη στο Φλώρι του Βροντάδου, χάρισε το φως σε ένα τυφλό παιδί, θεράπευσε μια παράλυτη γυναίκα και πολλά ακόμη.

Μια ακόμη παρόμοια περίπτωση είναι ο Άγιος Θεράποντας (Τζατζαλιάρης) στη Μυτιλήνη. Στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί από τη Μυτιλήνη στην Καλλονή και στα γκρεμά πάνω από τα νερά του Κόλπου της Γέρας, σε ένα σημείο που δύσκολα το παρατηρεί κανείς, υπάρχει ένα μικρό ξωκλήσι. Πρόκειται για το ξωκλήσι του Αϊ-Θαράπη του Τζατζαλιάρη.

Δίπλα του στέκεται μια συστάδα δέντρων, η οποία είναι γεμάτη κουρέλια. Οι πιστοί του Αγίου έρχονται να προσκυνήσουν και να παρακαλέσουν τη χάρη του να κάνει καλά έναν δικό τους άνθρωπο που είναι άρρωστος. Έπειτα κρεμάνε στα δέντρα κάποια κουρέλια που ανήκουν στον άρρωστο (τα τζάτζαλα ) προσμένοντας την ίαση.

Η πρακτική της ανάρτησης των τζάτζαλων 

Τα τζάτζαλα, όπως ονομάζουν οι Έλληνες αυτά τα κουρέλια, δεν είναι έθιμο που ανήκει αποκλειστικά στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα αρχαίο παγανιστικό έθιμο, που είναι διαδεδομένο σε όλο τον παλιό κόσμο, από την Ιρλανδία ως και την Ιαπωνία.

Το 1774 ο Τόμας Πέναντ περιγράφει πως φέρνανε τους τρελούς στο Loch Maree της Ιρλανδίας για να θεραπευτούν, πίνοντας νερό από ένα ιερό πηγάδι και στη συνέχεια κάνοντας μπάνιο σε παρακείμενη λίμνη. Τονίζει ακόμη και τη συνήθεια των προσερχόμενων να καρφώνουν κορδέλες, κουμπιά, αγκράφες και  κουρέλια σε μια βελανιδιά που βρισκόταν κοντά στο ιερό πηγάδι.

Το 1777, ο Σόνινι ντε Μανοκούρ έπειτα από ένα ταξίδι του στη Κίμωλο έγραψε: «Οι Έλληνες ισχυρίζονται ότι τα λουτρά της Κιμώλου είναι θαυματουργά για τους ρευματισμούς. Αρκούν μερικά μόνο λουτρά σε μια μέρα και θα γίνεις καλά. Όμως οι δεισιδαίμονες άρρωστοι αφήνουν επιτόπου ένα κομμάτι από τα ρούχα τους, γιατί μόνο έτσι, λένε, φεύγει το κακό από πάνω σου».

Το 1890 ο Γάλλος περιηγητής Γκαστόν Ντεσάμπ ανέφερε πως χωρικοί της Αττικής, επικαλούνταν τον Προφήτη Ηλία και κρεμούσαν στα κλαδιά της ελιάς και της μυρτιάς κομμάτια κόκκινου, μπλε ή πράσινου υφάσματος ώστε να θεραπεύσουν μια ασθένεια.

Ακόμη και στην Ουκρανία, στο πηγάδι Βίνιτσα, οι πιστοί κρέμαγαν μαντίλια και πουκάμισα στα κλαδιά δέντρων, σαν προσφορά στις θεότητες που έδιναν ιαματική δύναμη στο νερό. Οι νομάδες της Σιβηρίας ακόμα στις μέρες μας, κρεμάνε κουρέλια σε κλαδιά δέντρων, για να καλοπιάσουν τα πνεύματα της στέπας.

Πρόκειται λοιπόν για ένα έθιμο που υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο αλλά και στο εξωτερικό.

Η αρχική Φωτογραφία από τον Αγ. Κωνσταντίνο προέρχεται από google map: Βασίλης Παπατσίμπας 

Διαβάστε ακόμα στη «ΜτΧ»: Τα χριστιανικά μνημεία της Κωνσταντινούπολης που σήμερα λειτουργούν ως μουσεία ή τζαμιά. Ποιος ήταν ο πρώτος ναός που κτίστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και τι απέγινε