Οι αερομαχίες της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Η ελληνική αεροπορική υπεροχή. Δεν καταρρίφθηκε κανένας έλληνας πιλότος

Από την πρώτη μέρα που ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου 1919, μέχρι και την αποχώρησή του από τη Μικρά Ασία, τρία χρόνια και τέσσερις μήνες αργότερα, στις επιχειρήσεις είχε την πολύτιμη συνδρομή της αεροπορίας.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Η ελληνική αεροπορία διέθετε 120 αεροπλάνα, 70 της Στρατιωτικής Αεροπορίας και 50 της Ναυτικής. Επίσης, είχε σημαντικό αριθμό στελεχών. Αντίθετα, η ηττημένη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οθωμανική αυτοκρατορία είχε μόλις 19 απηρχαιωμένα αεροπλάνα γερμανικής κατασκευής και 11 ρωσικά.

Η πρώτη ελληνοτουρκική αερομαχία

Αρχικά, οι Τούρκοι απέφευγαν να χρησιμοποιήσουν τα αεροπλάνα τους εναντίον των ελληνικών. Αυτό άλλαξε το καλοκαίρι του 1920 όταν ο ελληνικός στρατός προήλαυνε στη μικρασιατική ενδοχώρα προς Προύσα και Ουσάκ. Τότε οι Τούρκοι αποφάσισαν να αμυνθούν με όλα τα μέσα που διέθεταν συμπεριλαμβανομένης και της αεροπορίας τους. Έτσι, στις 16 Αυγούστου 1920 σημειώθηκε η πρώτη ελληνοτουρκική αερομαχία.

Ο ανθυπολοχαγός Πέτρος Πετροπουλέας ενώ πετούσε μ’ ένα καταδιωκτικό τύπου Spad εντόπισε ένα τουρκικό Albatros. Πιλότος του ήταν ο υπολοχαγός Μπετσίχι, ένας από τους πρώτους Τούρκους αεροπόρους. Ο Πετροπουλέας αιφνιδίασε τον Μπετσίχι και τον καταδίωξε ρίχνοντάς του πυρά με το πολυβόλο. Όμως, εκείνος κατάφερε να ξεφύγει και να προσγειωθεί πίσω από τις τουρκικές γραμμές.

Αχμέτ Φεχμί, ο πρώτος νεκρός πιλότος

Τον Μάρτιο του 1921 άρχισε η μεγάλη ελληνική επίθεση προς Κιουτάχεια και Εσκί Σεχίρ. Προκειμένου να βοηθηθεί η προέλαση του στρατού, η ελληνική αεροπορία αύξησε κατακόρυφα τις αποστολές αναγνώρισης και βομβαρδισμού των εχθρικών θέσεων. Οι αεροπόροι της Ναυτικής και Στρατιωτικής Αεροπορίας εκτελούσαν σ’ ένα μέτωπο περίπου 800 χλμ, αναγνωρίσεις, αεροφωτογραφήσεις και βομβαρδισμούς εχθρικών στόχων. Τότε καταγράφηκε και ο πρώτος θάνατος αεροπόρου στη διάρκεια ελληνοτουρκικής αερομαχίας.

Στις 12 Μαρτίου 1921 ένα βομβαρδιστικό Airco De Havilland D.H.9  με πλήρωμα τον διοικητή της Γ ́ Μοίρας, λοχαγό Πέτρο Οικονομάκο ως παρατηρητή, και πιλότο τον ανθυπολοχαγό Γεώργιο Ξηρό ετοιμαζόταν να βομβαρδίσει το αεροδρόμιο του Εσκί Σεχίρ. Ένα τουρκικό καταδιωτικό Fokker απογειώθηκε για να τους αναχαιτίσει. Ο Ξηρός το έπληξε με το πολυβόλο του και ανάγκασε τον πιλότο να προσγειωθεί μέσα στο αεροδρόμιο.

Ο Ξηρός αντί να ολοκληρώσει την αποστολή και να βομβαρδίσει από ψηλά τις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου, πέταξε χαμηλά πάνω από το προσγειωμένο αεροπλάνο. Άνοιξε και πάλι πυρ με το πολυβόλο του. Οι σφαίρες βρήκαν τον Τούρκο πιλότο, υπολοχαγό Αχμέτ Φεχμί από την Υεμένη, ενώ ήταν ακόμη στο πιλοτήριο του αεροπλάνου του και τον σκότωσαν.

Για τους Τούρκους ο Φεχμί είναι «πρωτομάρτυρας» της πολεμικής αεροπορίας τους. Έχουν αναγείρει ένα εντυπωσιακό μνημείο προς τιμή του στο κέντρο του Εσκί Σεχίρ όπου κάθε χρόνο στην επέτειο του θανάτου του καταθέτουν στεφάνια. Επίσης, έχουν δώσει το όνομά του και σ’ ένα πάρκο της πόλης.

Και άλλες καταρρίψεις τουρκικών αεροπλάνων

Τον Ιούνιο του 1921, στο πλαίσιο των πολεμικών προετοιμασιών του ελληνικού στρατού για την κατάληψη της Κιουτάχειας, του Εσκί Σεχίρ και του Αφιόν Καραχισάρ, η Ναυτική Αεροπορία προέβη σε ισχυρούς και επαναλαμβανόμενους βομβαρδισμούς σε αυτές τις πόλεις. Στη διάρκειά τους, οι Έλληνες αεροπόροι έρχονταν αντιμέτωποι με τους χειριστές των τουρκικών καταδιωκτικών. Σε όλες τις περιπτώσεις τους έτρεπαν σε άτακτη φυγή, με τους Τούρκους συνήθως να κάνουν αναγκαστικές προσγειώσεις για να γλυτώσουν την καταδίωξη. Στο πλαίσιο αυτό σημειώθηκε και η δεύτερη κατάρριψη τούρκικου αεροπλάνου σε αερομαχία.

Στις 21 Ιουνίου 1921 σε επιχείρηση βομβαρδισμού της Κιουτάχειας, οι Σημαιοφόροι Νικόλαος Κατσουλάκος και Στέφανος Φίλιππας, μετέπειτα διοικητής της Σχολής Ικάρων, κατέρριψαν ένα τουρκικό αεροσκάφος. Είναι άγνωστη η τύχη του πιλότου καθώς το αεροπλάνο έπεσε πίσω από τις τουρκικές γραμμές.

Στη διάρκεια της μάχης στο Σαγγάριο, τον Αύγουστο του 1921, η ελληνική αεροπορία είχε έντονη δράση με αναγνωρίσεις και βομβαρδισμούς. Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι στις 15 Αυγούστου 1921 (νέο ημερολόγιο) στη διάρκεια των επιχειρήσεων στο Σαγγάριο, απώλεσαν ένα αεροπλάνο και σκοτώθηκε το διμελές πλήρωμά του. Δεν διευκρινίζεται αν αυτό ήταν αποτέλεσμα κάποιας αερομαχίας με ελληνικό αεροπλάνο, κατάρριψης από αντιαεροπορικό ή μηχανική βλάβη. Οι ελληνικές πηγές δεν αναφέρουν κάτι σχετικό για το περιστατικό αυτό.

Μετά από τη μάχη στο Σαγγάριο το μέτωπο σταθεροποιήθηκε για ένα χρόνο μέχρι και τον Αύγουστο του 1922.

Μια καταδίωξη για το Γκίνες

Την 1^η Νοεμβρίου 1921 στη διάρκεια αποστολής βομβαρδισμού στο Αφιόν Καραχισάρ, ένα ελληνικό βομβαρδιστικό Airco De Havilland D.H.9 ενεπλάκη σε αερομαχία μ’ ένα τουρκικό καταδιωκτικό.

Ο Έλληνας πιλότος κυνήγησε τον Τούρκο για 2 ώρες και 40 λεπτά, κάτι πολύ σπάνιο για εκείνη την εποχή. Επρόκειτο για μία από τις πιο χρονοβόρες αερομαχίες και δείχνει την αποφασιστικότητα του Έλληνα χειριστή να καταρρίψει τον αντίπαλό του. Στο τέλος αναγκάστηκε να προσγειωθεί όταν του τελείωσαν τα καύσιμα. Έτσι ο Τούρκος πιλότος γλύτωσε και επέστρεψε σώος στη βάση του.

Το τουρκικό αεροπλάνο που δεν ξέφυγε..

Στις 12 Ιουλίου 1922 ένα τουρκικό Breguet Bre XIV A2/B2 κατόπτευε τις ελληνικές θέσεις και έριχνε προκηρύξεις στους Έλληνες στρατιώτες προτρέποντάς τους να λιποτακτήσουν: «Έλληνες. Μην πολεμάτε σ’ ένα πόλεμο που δεν είναι δικός σας. Είστε μακριά από τα σπίτια σας. Μόνο ο θάνατος σας περιμένει. Φύγετε!»

Σύντομα μερικά ελληνικά μαχητικά ξεκίνησαν να το καταδιώκουν. Όμως, το τουρκικό Breguet κατάφερε να ξεφύγει. Ο Λοχίας Χριστόφορος Σταυρόπουλος μ’ ένα Spad επέμεινε να το καταδιώκει και το πρόφτασε στα 50 μέτρα. Τότε γάζωσε το αεροσκάφος με το πολυβόλο του.

Αυτό ανεφλέγη και συνετρίβη, σκοτώνοντας τον υπολοχαγό πιλότο του Αχμέτ Μπαχατίν και τον ταγματάρχη παρατηρητή, Κεμάλ Μπέη που ήταν διοικητής του αεροδρομίου Τσάι. Οι Έλληνες τους έθαψαν με στρατιωτικές τιμές, παρουσία ιμάμη.

Την επόμενη μέρα, ένα ελληνικό Breguet έριξε σε μία τουρκική αεροπορική βάση ένα δέμα με τα προσωπικά τους αντικείμενα και ένα ενημερωτικό σημείωμα για την τύχη τους: “ΣΑΣ ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΙ ΔΥΟ ΠΙΛΟΤΟΙ ΣΑΣ Ο ΚΕΜΑΛ ΜΠΕΗ ΚΑΙ Ο ΑΧΜΕΤ ΜΠΑΧΑΤΙΝ ΕΠΕΣΑΝ ΤΙΜΗΜΕΝΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΜΕ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΙΛΟΤΟΥΣ. ΕΠΙΣΤΡΕΨΤΕ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΕΙΤΕ ΤΟΥΣ ΟΤΙ ΕΤΑΦΗΣΑΝ ΜΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΑΣ”

Ήταν η μόνη γνωστή περίπτωση ελληνικού αεροπλάνου που πέταξε πάνω από μία τουρκική αεροπορική βάση στη Μικρά Ασία, δίχως να τη βομβαρδίσει και το αεροπλάνο να γίνει στόχος των Τούρκων. Λέγεται ότι καθώς το ελληνικό αεροπλάνο αποχωρούσε, ο διοικητής της αεροπορικής βάσης, Τζελάλ Κιοπρουλού, και οι άνδρες του στάθηκαν προσοχή και το χαιρέτισαν στρατιωτικά.

 Έλληνες αιχμάλωτοι αεροπόροι

Μέχρι και το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, οκτώ Έλληνες αεροπόροι σκοτώθηκαν στα διάφορα μέτωπα. Εκτός όμως από τους πεσόντες και τραυματίες, αρκετοί αεροπόροι -περίπου 14- αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους. Ο λόγος γι’ αυτό ήταν γιατί οι αποστολές τους συνήθως εκτελούνταν μέσα σε άγνωστες περιοχές πίσω από τις εχθρικές γραμμές.

Επιπλέον, για να επιτύχουν τους στόχους τους, οι χειριστές συχνά πετούσαν χαμηλά με αποτέλεσμα να δέχονται βολές από τα τουρκικά αντιαεροπορικά και να κάνουν αναγκαστικές προσγειώσεις. Κανένας τους δεν υπήρξε «θύμα» κατάρριψης από τουρκικό αεροπλάνο.

Ο πιο γνωστός Έλληνας αεροπόρος που αιχμαλωτίστηκε ήταν ο Βασίλειος Κοτρότσος, το ημερολόγιο του οποίου διασκεύασε λογοτεχνικά ο Μάρκος Αυγέρης και εξέδωσε ανώνυμα το 1923 με τίτλο «Από την αιχμαλωσία. Κατά το ημερολόγιο του αιχμαλώτου αεροπόρου Β.Κ.». Οι κεμαλικοί κρατούσαν τους αιχμαλώτους τους σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης και η μεταχείρισή τους ήταν βάναυση και απάνθρωπη.

Οι αντίπαλες αεροπορίες στη Μικρασιατική Καταστροφή

Η εντατική δράση των ελληνικών αεροπλάνων, οι απώλειες, καθώς και το δυσχερές περιβάλλον στο οποίο επιχειρούσαν στη μικρασιατική ενδοχώρα είχαν σαν αποτέλεσμα το καλοκαίρι του 1922 να έχουν απομείνει ελάχιστα ετοιμοπόλεμα αεροπλάνα. Σε πολλές περιπτώσεις δεν είχαν ανταλλακτικά εξαιτίας της άρνησης των συμμάχων να πουλήσουν πολεμικό υλικό στην Ελλάδα.

Ως ένα βαθμό τα προβλήματα αυτά ξεπερνιούνταν με διάφορες πατέντες των Ελλήνων μηχανικών.

Έτσι, στις 14 Αυγούστου 1922 όταν ξεκίνησε η μεγάλη τουρκική επίθεση, τα ελληνικά αεροπλάνα ήταν μόλις 10 βομβαρδιστικά De Havilland της Ναυτικής Αεροπορίας, και μερικά καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά της Στρατιωτικής Αεροπορίας.

Οι Τούρκοι είχαν μεγαλύτερες αεροπορικές δυνάμεις σε σχέση με τους Έλληνες καθώς στα τέλη του 1921 και τις αρχές του 1922 είχαν ενισχυθεί από Γαλλία, Ιταλία και Σοβιετική Ένωση με σημαντικό αριθμό νέων βομβαρδιστικών και μαχητικών αεροσκαφών. Μέχρι το καλοκαίρι του 1922, είχαν στη διάθεσή τους περισσότερα από 50 νέα καταδιωκτικά αεροπλάνα, κυρίως Breguet Bre XIV A2/B και Spad XIII

Η σωτηρία του στρατού

Ενώ ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε με άμεσο κίνδυνο να περικυκλωθεί από το τουρκικό ιππικό, η ελληνική αεροπορία προσέφερε μία από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες της στο έθνος. Μέσα τη σύγχυση και το χάος, οι λιγοστοί Έλληνες πιλότοι διέσωσαν δεκάδες χιλιάδες συμπολεμιστές τους στο έδαφος από βέβαιο θάνατο.

Οι πιλότοι πραγματοποιούσαν ριψοκίνδυνες αναγνωρίσεις πάνω από το τουρκικό ιππικό που επιχειρούσε στα ελληνικά μετόπισθεν. Στη συνέχεια, καθοδηγούσαν μέσα από διαδρομές, μακριά από τον εχθρό, τα υποχωρούντα τμήματα του ελληνικού στρατού ως τις ακτές της Ιωνίας, όπου αποβιβάζονταν με ασφάλεια στα πλοία της επιστροφής για την Ελλάδα. Μέχρι την 26η Αυγούστου 1922, όσα αεροπλάνα διασώθηκαν πέταξαν και αυτά πίσω στην Ελλάδα.

Παρά τη σημαντική υπεροχή της τουρκικής αεροπορίας στη διάρκεια της υποχώρησης του ελληνικού στρατού, οι Έλληνες χειριστές κατάφεραν να τους αντιμετωπίσουν με επιτυχία. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ήταν πιο έμπειροι από τους Τούρκους πιλότους, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν μόλις εκπαιδευτεί στα νέα αεροπλάνα. Στις αερομαχίες κυρίως επικρατούσαν οι Έλληνες εξαναγκάζοντας τους αντιπάλους τους να διακόψουν την αερομαχία και να προσγειωθούν.

Και μία «μικρή» τουρκική νίκη

Σύμφωνα με τουρκικές πηγές, στις 13 Αυγούστο 1922 ο διοικητής της τουρκικής αεροπορίας, αντισυνταγματάρχης Αμπντουλάχ Φαζίλ, κατέρριψε ένα Breguet Bre XIV A2/B. Όμως, αυτό δεν ισχύει καθώς οι Τούρκοι αργότερα βρήκαν το αεροπλάνο, το επισκεύασαν και το ενέταξαν στην αεροπορία τους. Αν ο Φαζίλ το είχε καταρρίψει, θα έπρεπε να είχε καταστραφεί και ο πιλότος του κατά πάσα πιθανότητα να είχε σκοτωθεί, αφού τότε οι πιλότοι δεν φορούσαν αλεξίπτωτα.

Αυτό σημαίνει ότι ο Έλληνας χειριστής έκανε αναγκαστική προσγείωση και εγκατέλειψε το αεροσκάφος του πριν οι Τούρκοι τον αιχμαλωτίσουν. Ήταν η μόνη «νίκη» της τουρκικής αεροπορίας εναντίον της ελληνικής στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Στις αερομαχίες στη Μικρά Ασία, οι Έλληνες χειριστές είχαν τρεις επιβεβαιωμένες καταρρίψεις τουρκικών αεροπλάνων στη διάρκεια των οποίων σκοτώθηκαν τουλάχιστον τρεις Τούρκοι αεροπόροι. Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος αν προστεθούν και οι καταρρίψεις που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν. Επίσης, σχεδόν σε όλες τις αερομαχίες οι Έλληνες διώκτες επικρατούσαν απέναντι στους Τούρκους αφού οι τελευταίοι εξαναγκάζονταν σε άτακτη φυγή και προσγειώσεις των αεροπλάνων τους. Μόνο στο τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, οι Τούρκοι πέτυχαν μία «μικρή» νίκη στον εναέριο ελληνοτουρκικό πόλεμο, δίχως όμως να προκαλέσουν ανθρώπινη απώλεια στην ελληνική αεροπορία.