12 άγραφοι κανόνες της παλιάς ταβέρνας. Ποιοι ισχύουν και σήμερα. Γιατί μια γυναίκα δεν μπορούσε να πάει μόνη της

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

«Η ταβέρνα είναι λεπτό πράγμα» μια έκφραση που είχε καθιερώσει ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας.

Στην ταβέρνα του Πορφύρα

Πώς όμως; Κάποτε στη Φρεαττύδα ο κόσμος είχε μάθει σε ποια ταβέρνα σύχναζε ο Πορφύρας και πήγαινε να τον δει από κοντά. Κάποια κυρία που ουδεμία σχέση είχε με το περιβάλλον της ταβέρνας και του Πειραιά, έκατσε στο διπλανό του τραπέζι.

Τον κοιτούσε που καθόταν με κλεισμένα τα μάτια και γερτό το κεφάλι. «Διαλογίζεστε;» του λέει, «Όχι κοιμάμαι και με ξυπνήσατε» απάντησε ο Πορφύρας που από το κρασί είχε πέσει σε λήθαργο. «Μα καλά εδώ ήρθατε να κοιμηθείτε;» του είπε ενοχλημένη η μαντάμ. «Αφού εδώ πίνω, εδώ κοιμάμαι» και της είπε στη συνέχεια: «Ακούστε κυρία μου, η ταβέρνα είναι λεπτό πράγμα, θέλει ειδικό χειρισμό, αν δεν μπορείτε καλό είναι να μην ξανάρθετε». Έτσι έμεινε κάθε φορά που οι θαμώνες της ταβέρνας τον έβλεπαν να τον πειράζουν λέγοντάς του αυτό.

Οι οκάδες και οι μισάδες

Όλα αυτά κι άλλα πολλά συνέβαιναν σε  μια εποχή, την προπολεμική, που τα ήθη και οι άνθρωποι ήταν διαφορετικοί.

Η «ταβέρνα είναι λεπτό πράγμα» σήμαινε ακόμα πως είχε τους δικούς της κανόνες που οι θαμώνες όφειλαν να γνωρίζουν διότι αφορμές για παρεξηγήσεις υπήρχαν πολλές.

Στην προπολεμική εποχή στις ταβέρνες σύχναζαν κύρια άνδρες και η είσοδος στις κυρίες ή στις δεσποινίδες δεν ήταν θεμιτή παρά μόνο σε περίπτωση ανάγκης.

Τα έθιμα της παλιάς ταβέρνας αναφέρονται λοιπόν σε εκείνες τις εποχές τις προπολεμικές που οι μεζέδες ήταν λιγοστοί, το μέτρημα γινόταν με τις «οκάδες» ή με τις «μισάδες» και σημειώνονταν με κιμωλία στον τοίχο ή πάνω στα βαρέλια.

Η ερημιά της εορταστικής ταβέρνας

Οι ταβέρνες στην περίοδο που αναφερόμασταν αποτελούσαν τόπο καθημερινής συγκέντρωσης ανθρώπων της συνοικίας. Σύχναζαν για να τελειώσουν τη μέρα τους όμορφα ή να σβήσουν τα μεράκια. Οι ταβέρνες δεν ανέμεναν να γεμίσουν τις εορταστικές περιόδους ή συγκεκριμένες ημέρες όπως συμβαίνει σήμερα.

Είχαν τους καθημερινούς θαμώνες τους ενώ την περίοδο των εορτών ήταν άδειες! Τα γλέντια γίνονταν στα σπίτια είτε οικογενειακά είτε με φίλους. Ποτέ δεν γινόταν εορταστικό γλέντι σε ταβέρνα προπολεμικά. Η ταβέρνα ήταν η ασπίδα της καθημερινότητας.

Οι άγραφοι νόμοι της ταβέρνας

Η μεταπολεμική εποχή αντέστρεψε ουσιαστικά την προπολεμική εθιμοτυπία της ταβέρνας. Σήμερα οι ταβέρνες είναι οικογενειακές, οι γυναίκες πίνουν ελεύθερα ή σχηματίζουν γυναικοπαρέες.

Στις γιορτές κλείνουν τραπέζια ενώ λιγοστοί ασχολούνται με το αν διαθέτει η ταβέρνα καλό κρασί.

Ο Δωδεκάλογος της ταβέρνας

Ας δούμε μερικούς άγραφους κανόνες όπως παρουσιάστηκαν από τον Φώτη Γιοφύλλη σε προπολεμικό τεύχος του περιοδικού «θεατής» (του 1938). Όπως θα δείτε μερικοί “κανόνες” ισχύουν και σήμερα.

1. Δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε ασυνόδευτες γυναίκες. Όταν η αγορά κρασιού γινόταν από γυναίκες στέκονται αυτές όρθιες στην είσοδο του καταστήματος. Διότι αν έμπαινε μέσα γυναίκα ασυνόδευτη, όσοι άνδρες βρίσκονταν μέσα και έπιναν για να σβήσουν τον αισθηματικό τους πόνο ένιωθαν ευάλωτοι και εκτεθειμένοι με την παρουσία της. Μειωνόταν ο ανδρισμός τους που ήθελε να στέκουν αγέρωχοι και αλώβητοι συναισθηματικά. Αν έμπαινε γυναίκα σε ταβέρνα μπορούσε κάποιος να την προσβάλει διότι τότε θα έδειχνε πως δεν ήταν εντάξει… αφού δεν σεβόταν την κατάστασή τους.
2. Κάθε παρέα εισερχόμενη στην ταβέρνα όφειλε να χαιρετίσει εκτός από τον ταβερνιάρη και το παιδί με την ποδιά, όσες παρέες κάθονταν ήδη. Αλλιώς κανένας δεν θα τους χαιρετούσε ή θα τους απηύθυνε λόγο ακόμα και αν ήταν γνωστοί.
3. Το κέρασμα επιτρεπόταν να γίνει από μια παρέα που είχε έλθει πριν, προς μια άλλη παρέα που έφτανε αργότερα. Αν μια παρέα που έφτανε μεταγενέστερα κερνούσε μια που ήδη καθόταν θεωρείτο προσβολή και αγένεια.
4. Η ανταπόδοση κεράσματος ήταν επιτρεπτή. Αν όμως επρόκειτο για τακτικούς θαμώνες που συναντιούνταν καθημερινώς στην ίδια ταβέρνα τα πράγματα διέφεραν. Στην περίπτωση αυτή η άμεση ανταπόδοση κεράσματος μπορούσε να ερμηνευτεί «σου ανταποδίδω για να μην έχω υποχρέωση». Συνεπώς παρέες ή άτομα αυτού του είδους άφηναν το κέρασμα για την επόμενη φορά.
5. Κάθε παρέα όφειλε να υπερασπιστεί το μέλος της ακόμα κι αν επρόκειτο για «στραβόξυλο» ή «αγαθό» και να μην τον αφήσει έρμαιο πειράγματος άλλων παρεών σε περίπτωση μέθης.
6. Το κρασί όφειλε να μοιράζεται ίσα στα ποτήρια όλων και ποτέ δεν θα έπρεπε να υπερβαίνει τα τρία τέταρτα του ποτηριού.
7. Το τσούγκρισμα είχε τους δικούς του κανόνες. Ήταν υποχρεωτικό στο πρώτο ποτήρι και προαιρετικό στα επόμενα. Εξαίρεση αποτελούσαν οι ειδικές προπόσεις.
8. Κατά κανόνα το ποτήρι πάντα μετά το τσούγκρισμα όφειλε να «βρέξει» χείλη. Αλλιώς σήμαινε προσβολή για εκείνον που έκανε την πρόποση.
9. Αν κάποιος έθετε το ποτήρι του ανάποδα στο τραπέζι αποτελούσε προσβολή για την παρέα.
10. Η πρόκληση στο τσούγκρισμα γινόταν αν χτυπούσε κάποιος επίτηδες το κάτω μέρος του ποτηριού του πάνω στα χείλη του ποτηριού του άλλου. Αυτό κάποτε έφτασε να σημαίνει μέχρι και πρόκληση σε μονομαχία.
11. Αν κάποιος μεθούσε και η δική του παρέα δεν τον μάζευε και έφτανε στο σημείο να σπάσει ποτήρι, είχε δικαίωμα η διπλανή παρέα να τον επιπλήξει ή να παρέμβει. Η φροντίδα για τον μεθυσμένο αποτελούσε μέριμνα της δικής του παρέας αν όμως αυτή συνέβαινε να αδιαφορήσει αναλάμβανε κάποια από τις διπλανές.
12. Ποτέ μια παρέα δεν άφηνε μεθυσμένο πίσω της. Όφειλε να τον μεταφέρει με ασφάλεια στο σπίτι του. Ήταν μεγάλη προσβολή για την παρέα να κυκλοφορήσει στην πιάτσα πως άφησαν αβοήθητο μεθυσμένο στο πεζοδρόμιο.

Επιγραφές ταβερνών

Οι προπολεμικές ταβέρνες συχνά έφεραν επωνυμίες χαρακτηριστικές για να ξεχωρίζουν. Μια από αυτές ήταν βεβαίως τα πέντε «Φ» δηλαδή «Φ.Φ.Φ.Φ.Φ.» που σήμαιναν «Φίλε Φέρε Φίλους, Φάγε, Φύγε».

Κοντά στο Μοναστηράκι υπήρχε μια ταβέρνα που έφερε επιγραφή «Οτέλ Μπακαλίκ: Μαριδιέν, Μπακαλαριέν ε κρασιέν». Ονομαστή προπολεμικά ήταν και η ταβέρνα του Γιαβρούμ στου Ψυρρή.

Η φιλοσοφία, τα έθιμα της ταβέρνας, οι θαμώνες, οι άγραφοι κανόνες, η εθιμοτυπία του κρασιού, οι κρασοπατέρες, τα γιοματάρια, οι κανόνες μέτρησης των οκάδων, η έκδοση λογαριασμού, ο βερεσές, τα κάρβουνα και ο διάκοσμος αποτελούν ξεχωριστό κεφάλαιο που χρήζει ιδιαίτερης μελέτης.

(Η πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης είναι ζωγραφικός πίνακας του Ανδρέα Κρυστάλλη. Πηγή: Στέφανος Μίλεσης)