Οδοντωτός, το τεχνικό θαύμα του σιδηρόδρομου. Πώς πέρασε μέσα από το φαράγγι του Βουραϊκού. Τα σαμποτάζ της αντίστασης

To 1889, η κυβέρνηση Τρικούπη αποφάσισε να κατασκευάσει σιδηροδρομική γραμμή που θα ένωνε το Διακοπτό με τα ιστορικά Καλάβρυτα. Θα ήταν έργο υψίστης σημασίας, καθώς θα έφερνε κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές.

Μέχρι τότε, το εμπόριο αγροτικών προϊόντων ήταν κοστοβόρο, καθώς το οδικό δίκτυο ήταν ανύπαρκτο. Τα προϊόντα μεταφέρονταν μόνο με ζώα, και στην πραγματικότητα έφταναν μόνο μικρές ποσότητες στα αστικά κέντρα.  Η σιδηροδρομική γραμμή θα έδινε λύση στο πρόβλημα και θα έβγαζε από την απομόνωση την πλουτοπαραγωγική περιοχή των Καλαβρύτων.

«Όπως έλεγαν τότε, για να μεταφέρεις ένα κιλό σιτάρι από την Οδησσό στα Καλάβρυτα στοίχιζε το μισό ποσό από ότι η μεταφορά από τα Καλάβρυτα στην Αθήνα», ανέφερε στη Μηχανή του Χρόνου ο πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Οδοντωτού Διακοπτού – Καλαβρύτων, Γιάννης Καραπαναγιώτης.

«Πριν έρθει ο οδοντωτός η μεταφορά γινόταν από δύσβατους δρόμους με ζώα. Οι συνθήκες ήταν δυσχερείς από κάθε άποψη. Για αυτό το λόγο έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να αποκτήσει η επαρχία Καλαβρύτων καλή συγκοινωνία», πρόσθεσε.

Ο Οδοντωτός ήταν μια πειραματική στενή γραμμή για να μπορεί να περάσει το τρένο από τα πιο δύσβατα και ορεινά σημεία. Η κατασκευή του ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς έπρεπε να διασχίσει βουνό. Εκείνη την εποχή οι Έλληνες μηχανικοί δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις για το απαιτητικό  έργο.  Έτσι επιστρατεύτηκε η ξένη τεχνογνωσία.

Το 1889, μια ομάδα Γάλλων μηχανικών ανέλαβε τη μελέτη για την κατασκευή του Οδοντωτού. Αφού μελέτησαν τη διαδρομή, κατέληξαν ότι ο πιο σύντομος δρόμος για να υπάρχει σύνδεση με τα Καλάβρυτα ήταν μέσα από το φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού.

Η αρχική ιδέα ήταν να κινείται με ρεύμα. Όμως, θα έπρεπε να δημιουργηθούν μικρά εργοστάσια υδροδότησης, που θα παρήγαγαν ρεύμα και θα κινούσαν το τρένο.

Αν η γραμμή ηλεκτροδότησης περνούσε κάτω από το έδαφος, θα έπρεπε να αποκλειστεί για να μην γίνουν δυστυχήματα. Αν περνούσε από εναέριες κολώνες, το κόστος θα ανέβαινε πολύ ενώ θα δημιουργούνταν και εστίες πυρκαγιάς.

Οι Γάλλοι κατέληξαν στο ότι η πιο συμφέρουσα λύση ήταν ένα τμήμα του σιδηροδρόμου να κατασκευαστεί με την τεχνική της οδόντωσης. Το τρένο θα γαντζωνόταν σε μια επιπλέον γραμμή με εξοχές που μοιάζουν με δόντια, ώστε να μένει σταθερό στην απότομη ανηφόρα.

Το 1890, άρχισαν οι εργασίες για τον Οδοντωτό. Η γραμμή έχει 10 σήραγγες και 10 γέφυρες και η διαδρομή καλύπτει 22 χιλιόμετρα

Τέθηκε σε λειτουργία για πρώτη φορά στις 10 Μαρτίου 1896, δύο μήνες πριν από την έναρξη των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα.

Ο Οδοντωτός στην Κατοχή

Η Κατοχή άφησε σκληρό αποτύπωμα στην περιοχή καθώς οι κατοχικές δυνάμεις αιματοκύλισαν τα Καλάβρυτα, που πέρασε στην ιστορία ως μαρτυρική πόλη με εκατοντάδες θύματα.

Οι Έλληνες αντάρτες προσπάθησαν να ανατινάξουν μέρος της γραμμής του Οδοντωτού, για να εμποδίσουν την τροφοδοσία των Γερμανών στην περιοχή.

«Ένας φύλακας του σιδηροδρόμου, ο Κωνσταντίνος Μιχαλόπουλος, συγγενής μου, είχε ειδίκευση στους δυναμίτες. Οι αντάρτες τον υποχρέωσαν να βάλει δυναμίτη στα ποδαρικά της γέφυρας για να ανατιναχτεί», είπε στη ΜτΧ ο Γιάννης Καραπαναγιώτης.

«Αυτός, όμως, επειδή πονούσε και αγαπούσε και τη δουλειά του, έκανε μεν την ανατίναξη, αλλά φρόντισε τα εκρηκτικά να τοποθετηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε η ζημιά να μην είναι ολοκληρωτική», συμπλήρωσε.

Σε ένα άλλο περιστατικό, οι αντάρτες κατέβασαν τον μηχανοδηγό, το προσωπικό και τους επιβάτες, έκαψαν το βαγόνι και πήραν τα εμπορεύματα.

«Ακολούθως, άφησαν την ατμομηχανή στην κατηφόρα χωρίς μηχανοδηγό, με σκοπό να εκτροχιαστεί και να μην έχουν οι Γερμανοί τη δυνατότητα για μεταφορές».

Η εκτέλεση του φύλακα του Οδοντωτού από τους Γερμανούς

Στις, 8 Δεκεμβρίου 1943, οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον Παναγιώτη Μητρόπουλο, φύλακα του Οδοντωτού, στην Άνω Ζαχλωρού, μαζί με άλλους Ζαχλωρίτες.

Οι Γερμανοί είχαν ανάγκη τους σιδηροδρομικούς, για την κίνηση και συντήρηση του τρένου. Για αυτό, τους εφοδίασαν με ειδικές ταυτότητες με τη σφραγίδα του Τρίτου Ράιχ. 

Γερμανός αξιωματικός που εκτελούσε έλεγχο ζήτησε από τον Μητρόπουλο την ταυτότητά του. Εκείνος όμως, την είχε ξεχάσει και τον εκτέλεσαν.

Πόρτες. Το στενότερο σημείο της διαδρομής

Το στενότερο σημείο της διαδρομής του Οδοντωτού ονομάζεται Πόρτες. Στη «Διαβολοποριά», όπου τα βουνά συναντιούνται μεταξύ τους σε μικρή απόσταση, υπήρχαν στην είσοδο και στην έξοδο της σήραγγας τοποθετημένες σιδερένιες πόρτες, που χρησίμευαν, ώστε να απαγορεύουν την πρόσβαση στους πεζούς.

Η διαδρομή του Οδοντωτού

Σήμερα, ο Οδοντωτός αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο για την ευρύτερη περιοχή. Χιλιάδες επισκέπτες ανεβαίνουν στο τρένο και απολαμβάνουν την καταπράσινη διαδρομή, η οποία ξεκινά από τον σταθμό του ΟΣΕ στο Διακοφτό και διαρκεί μία ώρα μέχρι τα Καλάβρυτα.

Αρχική φωτογραφία: ο Οδοντωτός το 1896 στον Βουραϊκό ποταμό. Πηγή: Σύλλογος Φίλων Σιδηροδρόμου – Βασίλης Σταματάκος

Το άρθρο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της Μηχανής του Χρόνου για την εκπομπή: «Η Ελλάδα στις ράγες». Δείτε το τρέιλερ εδώ. 

Δείτε την ομορφότερη διαδρομή τρένου της Ελλάδας