Ο ζωγράφος του 17ου αιώνα που υπήρξε ο πρωτοπόρος των “selfies”. Είχε φτιάξει 90 αυτοπροσωπογραφίες του. Δείτε την αλλαγή της εικόνας του στον χρόνο, μέσα από ένα βίντεο

Ο ολλανδός ζωγράφος Ρέμπραντ έζησε τον 17ο αιώνα και συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών. Εκτός από πίνακες, έφτιαχνε σχέδια και χαρακτικά. Συνήθως τα θέματά του αντλούνταν από τη Βίβλο και την ιστορία, ενώ έκανε πολλά πορτρέτα κατά παραγγελία και ελάχιστα τοπία. Όμως, περίπου το 10% των έργων του είναι αυτοπροσωπογραφίες.

Ο Ρέμπραντ έφτιαξε περίπου 90 δικά του πορτραίτα, από τα οποία περίπου τα 50 είναι πίνακες, τα 30 χαρακτικά και τα υπόλοιπα απλές ζωγραφιές στο χαρτί. Παρόλο που και άλλοι καλλιτέχνες έφτιαχναν αυτοπροσωπογραφίες, ανάμεσα σε αυτούς και ο Βαν Γκόνγκ, ο Ρέμπραντ είναι ο μοναδικός που δημιούργησε τόσες πολλές. Γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί ο πρωτοπόρος των “selfies”! 

Η πρώτη αυτοπροσωπογραφία έγινε στις αρχές του 1620, ενώ συνέχισε να ζωγραφίζει τον εαυτό του έως το 1669, λίγο πριν πεθάνει σε ηλικία 63 ετών. Τα πορτραίτα του σε χρονολογική σειρά δημιουργούν ένα εικονικό ημερολόγιο της ζωής του.

Οι ιστορικοί τέχνης υποστηρίζουν ότι κοιταζόταν στον καθρέπτη για να αποδώσει σωστά τα χαρακτηριστικά του.

Οι αυτοπροσωπογραφίες του έχουν χωριστεί σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την περίοδο της ζωής τους.

Η πρώτη κατηγορία αφορά τη νεαρή ζωή του. Όταν ήταν νέος, ο Ρέμπραντ ενδιαφερόταν πολύ για την εξωτερική του εμφάνιση και ήθελε να αποδίδει τον εαυτό του όμορφο.

Πειραματιζόταν με το φως και τις σκιές για να κρύψει τα άσχημα χαρακτηριστικά του.

Παράλληλα, μελετούσε τις διαφορετικές εκφράσεις του προσώπου. Έτσι, σε κάποιες έχει κάνει τον εαυτό του χαμογελαστό, σοκαρισμένο και με γουρλωμένα μάτια.

Η επόμενη περίοδος τοποθετείται στο 1630-1640, όταν ο Ρέμπραντ ήταν μεσήλικας και είχε πια γίνει γνωστός. Είχε αυτοπεποίθηση και ένιωθε καλά με όσα είχε καταφέρει μέχρι τότε.

Ζωγράφιζε τον εαυτό του με ακριβά ρούχα και γούνινα παλτό γιατί ήθελε να δείξει ότι ήταν καταξιωμένος καλλιτέχνης.

Μετά από ένα διάλειμμα περίπου επτά χρόνων, ο Ρέμπραντ πέρασε στην τελευταία φάση του έργου του.

Από το 1652 έως το 1669 έφτιαξε περίπου 15 προσωπογραφίες του. Θεωρούνται από τα σημαντικότερα έργα του και οι κριτικοί τέχνης υποστηρίζουν ότι ο ζωγράφος περνούσε μια περίοδο ενδοσκόπησης. Όμως, αντί να φτιάξει τον εαυτό του με χρυσές αλυσίδες και ρούχα από καλά υφάσματα, απεικονιζόταν ρακένδυτος. Άλλωστε, παρά τη μεγάλη του επιτυχία, πέθανε πάμφτωχος.

Ο ιστορικός τέχνης Μάνουελ Γκάσερ, σε βιβλίο του το 1961, είχε γράψει για τις αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ: “Με το πέρασμα του χρόνου ο Ρέμπραντ χρησιμοποιεί τα πορτραίτα του ως ένα μέσο για να αποκτήσει αυτογνωσία. Στο τέλος τα έργα του έχουν πάρει τη μορφή εσωτερικού διαλόγου. Ένας μοναχικός άνδρας μιλά με τον εαυτό του ενώ ζωγραφίζει”.

Πορτρέτα για λόγους διαφήμισης

Όμως, εκτός από το γεγονός ότι έφτιαχνε αυτοπροσωπογραφίες για προσωπική αναζήτηση, το έκανε γιατί υπήρχε μεγάλη ζήτηση τέτοιου είδους έργων κατά την περίοδο της ολλανδικής Χρυσής Εποχής στη ζωγραφική τον 17ο αιώνα. Κληρικοί και πλούσιοι ενδιαφερόταν για τα λεγόμενα “tronies”, δηλαδή προσωπογραφίες με έντονες εκφράσεις, συναισθήματα και εντυπωσιακά ρούχα.

Σύμφωνα με μια θεωρία, πιθανότατα ζωγράφιζε τον εαυτό του γιατί ήταν το πιο φτηνό μοντέλο που θα μπορούσε να βρει, αλλά και γιατί ήταν ο καλύτερος τρόπος για να διαφημίσει τον εαυτό του.

Στην αρχή τύπωνε τις αυτοπροσωπογραφίες του και τις μοίραζε σε διάφορα μέρη, ώστε να τον γνωρίσει ο κόσμος. Ήθελε όλοι να τον ξέρουν ακόμη και αν δεν είχαν δει ποτέ έργο του. Ήταν ένας ανεξάρτητος ζωγράφος που έπρεπε να καταφέρει να τον υπολογίζουν στον χώρο. Με αυτόν το τρόπο ο κόσμος έβλεπε το ταλέντο του στη δημιουργία πορτρέτων, ενώ την ίδια στιγμή γνώριζαν και τον καλλιτέχνη που το έφτιαξε.

“Κατά ένα τρόπο οι αυτοπροσωπογραφίες του έκαναν τον Ρέμπραντ περισσότερο διάσημο από τα έργα του. Η δημιουργία των προσωπικών πορτρέτων υποδηλώνει ότι ο καλλιτέχνης είναι ήδη διάσημος, ακόμη και δεν είναι στην πραγματικότητα”, έγραφε ο ιστορικός τέχνης Τζέιμς Χολ στο βιβλίο του The Self-Portrait: A Cultural History.

Τα πρώτα χρόνια ο Ρέμπραντ προσπαθούσε να φτιάξει το προφίλ του καλού ζωγράφου. Αυτό φαίνεται και στο έργο του “Αυτοπροσωπογραφία”, το οποίο  έφτιαξε το 1629, δηλαδή στο ξεκίνημά του. Έχει απεικονίσει τον εαυτό του με χρυσές αλυσίδες, που εκείνη την εποχή απονέμονταν από τον βασιλιά σε καταξιωμένους ζωγράφους. Όμως, ο Ρέμπραντ δεν είχε πάρει ποτέ τέτοιες αλυσίδες, απλώς ήθελε να δείξει κάτι άλλο από αυτό που ήταν πραγματικά, όπως συμβαίνει και σήμερα με τις “selfies” στα “social mediamtx”.

Όμως, μέσα από τα έργα του προσπαθεί να αποτυπώσει και κάποιες κοινωνικές διαστάσεις. Παρόλο που δεν είχε καμία σχέση με τον στρατό, ζωγράφισε τον εαυτό του με στρατιωτική στολή.

Στην Ολλανδία, μετά την επανάσταση εναντίον της Ισπανίας, τα πορτρέτα με πανοπλίες απέκτησαν πατριωτική διάσταση. Έτσι, ο Ρέμπραντ ήθελε να δείξει ότι ήταν δίπλα στην πατρίδα του.

Το ντοκιμαντέρ με τα πολλά πρόσωπα του Ρέμπραντ

Το 1956 ο δανός σκηνοθέτης Άλμπερτ Μπερτ Χάανστρα ανέλαβε να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τον Ολλανδό ζωγράφο με αφορμή τα 350 χρόνια από τη γέννησή του. Όμως, ο Χάανστρα δεν περιορίστηκε απλώς στην καταγραφή της ζωής του. Ο σκηνοθέτης αποφάσισε να καταγράψει την αλλαγή του καλλιτέχνη μέσα στον χρόνο. Ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο, επισκέφτηκε δεκάδες μουσεία για να φωτογραφίσει μόνος του τα πορτραίτα του Ρέμπραντ. Επέλεξε τις αυτοπροσωπογραφίες, στις οποίες είχε την παρόμοια πόζα και τα μάτια του κοιτούσαν στο ίδιο σημείο.

Ο σκηνοθέτης ήθελε να δείξει ότι ενώ τα μάτια του παραμένουν ίδια, τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του προσώπου αλλάζουν και γερνούν. Σιγά σιγά παχαίνει, αποκτά ρυτίδες και μουστάκι, τα μαλλιά του χρόνο με τον χρόνο γίνονται γκρίζα.

Παρόλο που σήμερα με την εξέλιξη της τεχνολογίας η δημιουργία ενός τέτοιου ντοκιμαντέρ φαίνεται εύκολη, εκείνη την εποχή ήταν πρωτοποριακό και θεωρήθηκε μια πρώιμη μορφή των κινουμένων σχεδίων σε βίντεο.

Δείτε την αλλαγή του Ρέμπραντ μέσα σε ένα λεπτό. Το πρώτο που απεικονίζεται δημιουργήθηκε το 1629, ενώ το τελευταίο το 1669, λίγο πριν να πεθάνει:

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ:  Ρέμπραντ. Ο γιος του μυλωνά που έγινε ζωγράφος και περιφρονούσε τον Ραφαήλ και τον Μικελάντζελο. Έκανε πορτρέτα με «δράση» και είχε αδυναμία στις υπηρέτριές του. Τον κατέκριναν για το «χυδαίο» ύφος του και πέθανε πάμφτωχος