Ο ύπουλος ρόλος των Βρετανών στην Κύπρο το 1964. Γιατί παρενοχλούσαν ελληνικά μαχητικά. Η μυστική αποστολή των «Χάρβαρντ»

Το πρωί της 9^ης Αυγούστου 1964 κι ενώ μαίνονταν οι συγκρούσεις στην Κύπρο μεταξύ Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων, ένας σχηματισμός αεροσκαφών τύπου «Χάρβαρντ» της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας ξεκίνησε για την Κύπρο με ενδιάμεσο σταθμό τη Ρόδο, προς ενίσχυση της Κυπριακής Εθνοφρουράς.

Στο μεταξύ, η Τουρκική Πολεμική Αεροπορία βομβάρδιζε διάφορες περιοχές στο νησί και ο πόλεμος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ήταν ορατός.

Η απόρρητη διαταγή και τα προβληματικά αεροσκάφη

Μετά από μία απόρρητη διαταγή η οποία εστάλη στη Σχολή Ικάρων τον Απρίλιο του 1964, δύο ομάδες των έξι ατόμων η καθεμία – όλοι χειριστές και εκπαιδευτές των «Χάρβαρντ» – θα στέλνονταν για ειδική εκπαίδευση ανορθόδοξου πολέμου.

Όπως ανέφερε σε μαρτυρία του ο τότε υποσμηναγός και εκ των χειριστών των αεροσκαφών, Βασίλης Οικονόμου, τα «Χαρβαρντάκια» ήταν τα καλύτερα εκπαιδευτικά αεροπλάνα. Ωστόσο, υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για τις επιδόσεις τους σε περίπτωση πραγματικής μάχης. Στις ασκήσεις προέκυπταν συνεχώς τεχνικά προβλήματα ενώ τα πυρομαχικά που μπορούσαν να μεταφέρουν ήταν ανεπαρκή. «Πολλοί συνάδελφοι και εκπαιδευτές κάθε φορά που προσγειώνονταν έλεγαν «Δόξα τω Θεό, γλίτωσα…».

Το σήμα για απογείωση

Η εκπαίδευση στον “ανορθόδοξο πόλεμο” κράτησε περίπου 2-3 μήνες και μετά ξεκίνησαν οι επιφυλακές. Ένα πρωί, ο Αρχηγός της Αεροπορίας, Αντωνάκος ανακοίνωσε την αποστολή: “Θα υπερασπιστούμε την Κύπρο”. 

Οι χειριστές και οι αξιωματικοί βρίσκονταν σε επιφυλακή επί 24ωρου βάσεως, ενώ η διαταγή για απογείωση δόθηκε τα μεσάνυχτα της 8^ης Αυγούστου 1964. Λίγο μετά τις 12, η πρώτη ομάδα απογειώθηκε με προορισμό τη Ρόδο για ανεφοδιασμό και εκεί θα ανέμεναν οδηγίες για τη συνέχεια της αποστολής, με τελικό προορισμό το αεροδρόμιο της Λακατάμιας στη Λευκωσία.

Η πτήση για τη Ρόδο ήταν επεισοδιακή με τους πιλότους να κάνουν ελιγμούς πάνω από τη Ρόδο, ενώ κάποια αεροσκάφη κινδύνευσαν να διαλυθούν στον αέρα.

Η απρόσμενη εξέλιξη

Τελικά προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Μαριτσών της Ρόδου όπου εφοδιάστηκαν με ρουκέτες των 2,75 ιντσών. Η αποστολή είχε φορτώσει και ξεφορτώσει 3-4 φορές. Προς έκπληξη όλων η ομάδα διατάχθηκε να γυρίσει στην Αθήνα. Ο Βασίλης Οικονόμου είχε δηλώσει ότι, εάν τελικά έφταναν στην Κύπρο όπως ήταν προγραμματισμένο, θα δέχονταν τις επιθέσεις από τα τουρκικά μαχητικά, καθώς μαίνονταν οι μάχες στο νησί.

Όλα ήταν ρευστά πλέον και το απόγευμα της 9^ης Αυγούστου ήρθε η είδηση ότι οι Τούρκοι εξαπέλυσαν νέα επίθεση σε ελληνοκυπριακές θέσεις. Τότε δόθηκε εκ νέου διαταγή να απογειωθεί η δεύτερη ομάδα από το Τατόι, να πάει στη Ρόδο για ανεφοδιασμό και μετά να κατευθυνθεί προς την Κύπρο, κάνοντας το ίδιο δρομολόγιο με την πρώτη ομάδα.

Πράγματι, η ομάδα ανεφοδιάστηκε στη Ρόδο και απογειώθηκε με προορισμό το αεροδρόμιο της Λακατάμιας. Στη δεύτερη ομάδα βρισκόταν και ο υποσμηναγός Γεράσιμος Κατσιγιάννης.

Η πτώση του μαχητικού «Χάρβαρντ» και η δεύτερη ψυχρολουσία

Σε συνέντευξή του, ο Κατσιγιάννης είχε αναφέρει ότι στην ομάδα επικρατούσε φόβος ότι θα τους εντόπιζαν τα βρετανικά ραντάρ και θα τους κατέδιδαν στους Τούρκους. Τελικά τα μαχητικά προσγειώθηκαν στη Λακατάμια της Κύπρου.

Πάνω από τη θάλασσα τα μαχητικά πετούσαν πολύ χαμηλά, με αποτέλεσμα ένα από αυτά να πέσει. Χειριστές ήταν οι Βουντίδης και Αυγερινίδης, που ωστόσο όταν είδαν ότι πετούσαν σε επικίνδυνο ύψος, τράβηξαν το χειριστήριο και το Χάρβαρντ έπεσε με την κοιλιά.

Οι δυο τους τραυματίστηκαν ελαφρά και έφτασαν στο αεροδρόμιο της Λακατάμιας με τα πόδια, περίπου 3 ώρες μετά.

Για δεύτερη φορά και για άγνωστο ακόμα λόγο, η δεύτερη ομάδα είχε την ίδια τύχη με την πρώτη και ακόμα χειρότερη. Μετά από κάποιες ώρες στη Λακατάμια, διατάχθηκαν να επιβιβαστούν στα αεροπλάνα τους και να περιμένουν “μέχρι νεοτέρας”, καθώς, όπως τους είπαν, θα έπρεπε να είναι σε ετοιμότητα γιατί θα χτυπούσαν “στόχους υψίστης σημασίας”.

Τελικά μετά από δύο μέρες στην Κύπρο, η Ελληνική Αεροπορία έστειλε σήμα να επιστρέψει η ομάδα στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Καστέλλι της Κρήτης.

“Πράγματι μας ενημέρωσαν ότι θα χτυπούσαμε κάποιο στρατηγικό σημείο όπου ο Γρίβας στη συνέχεια θα εξαπέλυε γενική επίθεση”, είχε δηλώσει ο υποσμήναγος Κατσιγιάννης.

Την 9^η Αυγούστου 1964 οι Τούρκοι βομβάρδισαν την Κύπρο και οι φήμες έλεγαν ότι προετοίμαζαν απόβαση. Η δεύτερη ομάδα με τα Χάρβαρντ πραγματοποίησε μία άκρως επικίνδυνη αποστολή, αφού εκτός από το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα αεροσκάφη δεν ήταν αξιόπιστα, οι χειριστές ήταν υποχρεωμένοι να πετούν σε πολύ χαμηλό ύψος.

Η απογοήτευση ήταν μεγάλη και τα ερωτηματικά πολλά και αναπάντητα, κυρίως στους πιλότους των «Χάρβαρντ», αφού ποτέ δεν πήραν απαντήσεις για εκείνες τις μέρες του Αυγούστου του 1964.

Ο Γεράσιμος Κατσιγιάννης σε άρθρο του στην εφημερίδα «Η Ηχώ των Αιθέρων» τον Σεπτέμβριο του 1994, δεν έκρυψε την απογοήτευση του ενώ ακόμα και τότε, 30 χρόνια μετά, δεν είχε πάρει απαντήσεις για τα γεγονότα του Αυγούστου του ΄64.

«…Ενώ όμως περιμέναμε να επιχειρήσουμε, μας ειδοποίησαν ότι έπρεπε να ξεφορτώσουμε τα αεροσκάφη και να γυρίσουμε στην Ελλάδα. Έκπληξη και απορία. Γιατί; Ξεφορτώσαμε και πριν απογειωθούμε μας έδωσαν ένα χάπι για να μην κοιμηθούμε, γιατί εκτός από άϋπνοι ήμαστε και νηστικοί… Απογειωθήκαμε πέντε αεροσκάφη για την Κύπρο και γυρίσαμε τέσσερα στην Ελλάδα. Το ένα έπεσε στο νησί, αλλά οι χειριστές του σώθηκαν, ευτυχώς. Αυτή η αποστολή δεν ολοκληρώθηκε από επιχειρησιακής πλευράς. Τα αεροσκάφη δεν επιχείρησαν. Για ποιό λόγο; Δεν μάθαμε ποτέ. Ωστόσο, το γεγονός έχει καταγραφεί ως μία «αποστολή» παράτολμη, ανορθόδοξη και προχωρημένη για την εποχή της».

Η φωτοαναγνώριση των τουρκοκυπριακών θυλάκων 

Μετά τις δύο αποστολές των μαχητικών Χάρβαρντ τον Αύγουστο του 1964, αποφασίστηκε εκ νέου η αποστολή φωτοαναγνωριστικών αεροσκαφών σε τουρκοκυπριακούς θύλακες του νησιού. Τα μαχητικά Thunderflash, θα χρησιμοποιούνταν για πρώτη φορά για καθαρά εθνικούς σκοπούς, καθώς στο παρελθόν είχαν «πετάξει» για τις επιχειρησιακές ανάγκες του ΝΑΤΟ.

Σκοπός τους ήταν να καθορίσουν με ακρίβεια τα σημεία επαφής, αλλά και την έκταση των τουρκοκυπριακών θυλάκων. Η διαταγή ήταν να μετασταθμεύσουν στη Σούδα και από εκεί να φύγουν για την Κύπρο. Η ανάγκη ήταν επιτακτική, αφού οι τουρκοκύπριοι που είχαν οχυρωθεί στους θύλακες είχαν εξεγερθεί κατά της νόμιμης κυβέρνησης του Μακαρίου.

Η Μοίρα 338 που ανέλαβε να εκτελέσει την αποστολή, ήταν «απενεργοποιημένη» από το 1960 όταν το σύνολο των αεροσκαφών τέτοιου τύπου είχε παραδοθεί στη Γιουγκοσλαβία. Η Μοίρα επανασυγκροτήθηκε τον Αύγουστο του 1964 στη Σούδα, όταν δηλαδή το Κυπριακό ζήτημα διένυε μία μεγάλη κρίση.

Η εντολή που δόθηκε ήταν ότι σε περίπτωση που η ομάδα των έξι αεροσκαφών αναχαιτιζόταν από τους Βρετανούς (διατηρούσαν βάση στο Ακρωτήρι της Κύπρου) ή από την πολεμική αεροπορία των Τούρκων, θα έπρεπε να αποφύγουν οποιαδήποτε εμπλοκή σε μάχη, να φωτογραφίσουν και να επιστρέψουν.

Ο Ι. Πρίντζιος, στον οποίο είχε ανατεθεί η φωτογράφιση της κωμόπολης της Μόρφου, είχε αναφέρει ότι τη στιγμή που βρισκόταν πάνω από τον «στόχο», τον πλησίασαν δύο μαχητικά, ωστόσο ο ίδιος δε μπόρεσε να αναγνωρίσει την εθνικότητά τους.

Υποθέτοντας ότι ήταν τουρκικά, απέρριψε τις εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου και κατέβηκε χαμηλότερα εκτελώντας ελιγμούς διαφυγής. Χωρίς να φωτογραφίσει, πήρε πορεία προς τη Ρόδο όπου και προσγειώθηκε, ανεφοδιάστηκε με καύσιμα και επέστρεψε στη Σούδα.

Ο αρχηγός της αποστολής Ε. Ρούλιας ο οποίος επρόκειτο να φωτογραφίσει την Κερύνεια, προσεγγίστηκε από δύο βρετανικά μαχητικά τύπου Lighting και του έκαναν νόημα να απομακρυνθεί. Ο πιλότος δεν υπάκουσε, χρησιμοποίησε τις φωτομηχανές του για την αναγνώριση και αφού ενημέρωσε τους υπόλοιπους, πήρε πορεία επιστροφής.

Το «παιχνίδι» των Βρετανών υπέρ των Τούρκων 

Η Βρετανική αεροπορία προσπάθησε χωρίς επιτυχία να εμποδίσει τα ελληνικά μαχητικά προς όφελος των Τούρκων. Η Ελληνική Αεροπορία έστειλε και δεύτερο σχηματισμό μερικές μέρες αργότερα, ο οποίος στέφθηκε και πάλι με επιτυχία. Οι ελληνικές δυνάμεις τον Αύγουστο του 1964 είχαν αντιληφθεί με τον πιο εμφατικό τρόπο τις πραγματικές προθέσεις της Τουρκίας με αφορμή ένα τυχαίο γεγονός.

Σε έρευνα που έγινε στο νεκρό χειριστή ενός τουρκικού F-84F που καταρρίφθηκε κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Αυγούστου του 1964 στην Κύπρο, βρέθηκαν στη φόρμα του σημειώσεις και χάρτες με καταγεγραμμένες ελληνικές συχνότητες και σχέδια προσβολής του αεροδρομίου της Σούδας!

Πληροφορίες αντλήθηκαν από το περιοδικό “Πόλεμος & Ιστορία” / Ιούνιος 2004, Τεύχος 75

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: Υπηρεσία Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Νίκος Ακριβογιάννης. Ο Ίκαρος που εκτελέστηκε ως κατάσκοπος στην Αλβανία του Χότζα. Το ψυχροπολεμικό θρίλερ του ΄50 στη Μηχανή του Χρόνου. Νέα εκπομπή (βίντεο)