Ο Βενιζέλος επέβαλε την καθαρεύουσα, μερίμνησε για τους αναλφάβητους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, ενώ ο Βασιλιάς Παύλος επίπληξε τον Καραμανλή ότι δεν τον υπερασπίζεται επαρκώς

Η «ΜτΧ» παρουσιάζει στους αναγνώστες της επιλεγμένα ιστορικά βιβλία για την πολιτική ιστορία της Ελλάδας

Το πολιτικό σύστημα και γενικότερα η πολιτική υπήρξε πάντα άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική πορεία της Ελλάδας και δεν ήταν λίγες οι φορές που την καθόριζε άμεσα.

Η ελληνική νεότερη ιστορία στιγματίστηκε είτε θετικά είτε αρνητικά από πολιτικές αποφάσεις μεγάλων προσωπικοτήτων.

Μάλιστα, υπήρξαν πολλές φορές που ένα πολιτικό κόμμα ταυτίστηκε περισσότερο με τον αρχηγό παρά με το πολιτικό του πρόγραμμα.

Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν το προσωποπαγές κόμμα των “Φιλελευθέρων” του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά και τα κόμματα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, την ΕΡΕ πριν από τη μεταπολίτευση και τη Νέα Δημοκρατία, μετά την πτώση της Δικτατορίας.

Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται στο βιβλίο, Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οραματιστής του εφικτού, του Θάνου Βερέμη, εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Ο Θάνος Βερέμης αφηγείται την πολιτική διαδρομή του Ελευθέριου Βενιζέλου, ενός πολιτικού που σύμφωνα με όλους τους μελετητές του, υπήρξε αριστοτέχνης της έγκαιρης ενέργειας και της υλοποίησης του εφικτού.

Από το 1889, όταν εξελέγη αντιπρόσωπος της εκλογικής του περιφέρειας στην Κρητική Γενική Συνέλευση, ως την εξορία του και τον θάνατό του το 1936, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κυριάρχησε για πάνω από 25 χρόνια στην πολιτική σκηνή και άφησε τη σφραγίδα του στην ιστορία του τόπου.

Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Εθνικός Διχασμός και το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας, η Συνθήκη των Σεβρών, η Συνθήκη της Λωζάνης: Ο συγγραφέας εξιστορεί και αναλύει τα ιστορικά γεγονότα, την εξωτερική και εσωτερική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της χώρας και σκιαγραφεί τη φυσιογνωμία ενός πολιτικού που αποτέλεσε ίνδαλμα αλλά και αντικείμενο μίσους για χιλιάδες  Έλληνες.

Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου 

Από την πρώτη κιόλας πρωθυπουργία του, το ζήτημα της εκπαίδευσης, απασχόλησε σοβαρά τον Χανιώτη πολιτικό.

Ο Αλέξης Δημαράς συνόψισε με τον ακόλουθο τρόπο τα κύρια σημεία του βενιζελικού έργου στον εκπαιδευτικό τομέα:

“Τη διατύπωση και ένταξη στο σύνταγμα του 1911 των άρθρων που επέβαλαν την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους, την επιβολή της δημοτικής στα δημοτικά σχολεία…”.

Τις προεκλογικές του υποσχέσεις ο Βενιζέλος περιέλαβε πρώτα στα νομοσχέδια του 1913 για την εκπαιδευτική ανόρθωση.

Η προοδευτική τους τάση εκδηλωνόταν στη μέριμνα η οποία προβλεπόταν για τους αναλφάβητους ενήλικες, τους διανοητικά καθυστερημένους και γενικά για τα άτομα με ειδικές ανάγκες,

Με τα νομοσχέδια επίσης προετοιμαζόταν το έδαφος για την υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση και προβλεπόταν η μέριμνα για τη μόρφωση των κοριτσιών και των αγροτών.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι στη βενιζελική προσπάθεια μετείχαν και τα προβεβλημένα μέλη του ρηξικέλευθου Ομίλου, οι αποφάσεις της κυβέρνησης ήταν πολύ λιγότερο νεωτεριστικές από τις προσδοκίες των προοδευτικών.

Σταδιακά, ο Εκπαιδευτικός Όμιλος αλλά και η Διδασκαλική Ομοσπονδία χωρίστηκαν σε τρεις τάσεις: τη συντηρητική, την προοδευτική και την αριστερή.

Όταν ο Βενιζέλος ασχολήθηκε ξανά με την εκπαίδευση βρισκόταν ήδη στην τρίτη και τελευταία του θητεία στην εξουσία.

Το μέγεθος του ζητήματος είχε αποκτήσει σχεδόν τριπλάσιες διαστάσεις από εκείνο του 1911.

Οι μαθητές του δημοτικού από 273.788 τότε, έφτασαν τους 752.937 το 1931-1932.

Οι φοιτητές που αποφοίτησαν το 1932 ήταν 1.212, σε αντίθεση με τους 518 αποφοίτους του 1911.

Η καινοτομία του νέου νόμου ήταν η κατάργηση του “ελληνικού σχολειού” και η διαίρεση της εκπαίδευσης σε δύο κύκλους: έξι χρόνια δημοτικό και έξι γυμνάσιο.

Ανάλογης σημασίας υπήρξαν και οι μεταρρυθμίσεις των ετών 1931-1932 επί υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου, με ανεγέρσεις σχολείων, πρόβλεψη προαιρετικών μαθημάτων, ίδρυση Γυμναστικής Ακαδημίας και κυρίως διοργάνωση των πανεπιστημίων.

Η κυβέρνηση 1928-1932 θέλησε να περιορίσει τον αριθμό εισακτέων στα πανεπιστήμια.

Στους πρόσφυγες φοιτητές παραχωρήθηκε το δικαίωμα δωρεάν εγγραφής στα πανεπιστήμια, δόθηκαν δωρεάν συγγράμματα και σίτιση.

Αναγνωρίστηκε ακόμη η προϋπηρεσία εκπαιδευτικών στη Μικρά Ασία.

Χάρη στους πρόσφυγες, ο δημοτικισμός κέρδισε έδαφος και στον έντεχνο λόγο αλλά και στην εκπαίδευση.

Ακόμη και από αντιβενιζελικούς πολιτευτές, όπως ο Φίλιππος Δραγούμης, ακούστηκαν απόψεις υπέρ της δημοτικής: “Εις τα ξενόφωνα [προσφυγικά] χωριά, φρονώ ότι δεν πρέπει καθόλου να διδάσκεται η καθαρεύουσα, διότι οι φοιτώντες μαθηταί και μη γνωρίζοντες ελληνικά δεν πρέπει να επιβαρυνθούν με δύο γλώσσας”.

Στο βιβλίο, Κωνσταντίνος Καραμανλής: Η Ελλάδα από τον Εμφύλιο στη Μεταπολίτευση, του Σωτήρη Ριζά, εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ διαβάζουμε:

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κυριάρχησε στην ελληνική πολιτική από το 1955 έως το 1985. Στη διάρκεια αυτής της τριακονταετίας έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε δύο περιόδους. Στην πρώτη, από το 1955 έως το 1963, προώθησε μια διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης που απoτέλεσε το θεμέλιο του κοινωνικού και πολιτικού μετασχηματισμού της Ελλάδας. Η χώρα έπαψε να είναι μια παραδοσιακή κοινωνία και εισήλθε στην εποχή της νεωτερικότητας και της ευημερίας. Στη δεύτερη περίοδο διακυβέρνησης, από το 1974 έως το 1980, ο Μακεδόνας πολιτικός έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στο πεδίο των θεσμών και του τρόπου άσκησης της πολιτικής, εκκαθάρισε την κληρονομιά του Εμφυλίου, παγίωσε τη Δημοκρατία της Μεταπολίτευσης και οδήγησε την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Από τις απαρχές της σταδιοδρομίας του ως τη Μεταπολίτευση και τις δύο θητείες στην προεδρία της Δημοκρατίας, ο ιστορικός Σωτήρης Ριζάς σκιαγραφεί την πολιτική κληρονομιά του Κωνσταντίνου Καραμανλή, μιας πολιτικής και ιστορικής οντότητας που υπερβαίνει το σύνηθες μέτρο του διακεκριμένου πολιτικού.

Η σύγκρουση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον βασιλιά Παύλο

Ο Βενιζέλος μετά από απόπειρα πραξικοπήματος κατέφυγε στο Παρίσι το 1935, όπου ένα χρόνο αργότερα πέθανε.

Ακολούθησε η δικτατορία του Μεταξά, η ιταλική κατοχή και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ένας οδυνηρός Εμφύλιος που οδήγησε την Ελλάδα σε ένα αριστερό και δεξιό “διχασμό”, η Χούντα των Συνταγματαρχών και η Μεταπολίτευση.

Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την πτώση τη δικτατορίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλή μαζί με το νεοϊδρυθέν κόμμα του, τη Νέα Δημοκρατία, υπήρξε ο πρώτος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης.

Ο Καραμανλής διετέλεσε στο σύνολο τέσσερις φορές Πρωθυπουργός και δύο φορές Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Πριν από τη Μεταπολίτευση, ο Καραμανλής είχε πρωταγωνιστήσει στην πολιτική σκηνή με την ΕΡΕ, τον προκάτοχο της Νέας Δημοκρατίας.

Ο “αντικομουνιστικός αγώνας”, το “Σχέδιο Περικλής”, η εξωτερική πολιτική της χώρας  και η σύγκρουση με το παλάτι ήταν μερικά από τα στοιχεία που χαρακτήρισαν τη λεγόμενη “οκταετία” του πολιτικού.

Ειδικότερα η σύγκρουση με τον θρόνο και τον Βασιλιά Παύλο υπήρξε κι ένας από τους λόγους που ο Καραμανλής παραιτήθηκε και απείχε από την πολιτική μέχρι την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.

Ο Καραμανλής είχε επιδιώξει να περιορίσει τον παρεμβατικό ρόλο του στέμματος στη δημόσια ζωή, μια επιδίωξη που τον έθεσε σε τροχιά σύγκρουσης με τον θρόνο.

Η σύγκρουση αντανακλούσε τη μεταβολή που είχε επέλθει στην ισορροπία μεταξύ των δύο παραγόντων από το 1955.

Ο Καραμανλής είχε αποκτήσει αυτοπεποίθηση και βάση ισχύος και δεν ήταν πια μια απλή προέκταση των δυνατοτήτων του στέμματος στο κοινοβουλευτικό σύστημα

Η συγκαλυμμένη αλλά σαφής απειλή ήταν ότι θα ανακινούταν πολιτειακό ζήτημα από την κεντρώα παράταξη που αισθανόταν παραγκωνισμένη από τη μετεμφυλιακή πολιτική διευθέτηση, ενώ ταυτόχρονα από προδιάθεση, ως ιστορική κληρονόμος του βενιζελισμού, ήταν δημοκρατική.

Σε αυτές τις συνθήκες δυσαρμονίας μεταξύ των δύο παραγόντων, ο Καραμανλής επιχείρησε να θέσει ένα νέο πλαίσιο για τον ρόλο του στέμματος.

Ο πολιτικός έστειλε επιστολή στον Βασιλιά Παύλο, στις 3 Οκτωβρίου 1962, όπου έλεγε τα εξής:

“Φαίνεται να επικρατή η πεπλανημένη αντίληψις ότι η μεγαλοπρέπεια ενισχύει τον θρόνον. Συμβαίνει το αντίθετον. Τα κείμενα των βασιλικών λόγων δεν είναι ακίνδυνον να γίνωνται εν αγνοία της Κυβερνήσεως. Η ικανοποίησις αναγκών του Στέμματος, όταν αύτη συνεπάγεται δαπάνας του Δημοσίου, θα πρέπει να αποφεύγεται εφ΄όσον είναι αυστηρώς αναγκαία. Η έλλειψις πολιτικού συμβούλου με κύρος, όστις να ενημερώση τον βασιλέα και να κρατή εις διαρκή επαφήν την Κυβέρνησινν με το Στέμμα, είναι ουσιώδους σημασίας”

Η απάντηση του βασιλιά Παύλου έδειχνε ότι ο θρόνος δεν επρόκειτο να συναινέσει στον περιορισμό του ρόλου του και ότι αντίθετα αντιμετώπιζε τον αρχηγό της συντηρητικής παράταξης ως μη αυτόνομο παράγοντα. Υπήρχε και μια προσωπική αιχμή, καθώς ο βασιλιάς υπενθύμιζε στον Καραμανλή ότι ο ίδιος προσωπικά τον είχε επιλέξει για την πρωθυπουργία:

“Προ επτά ετών εξέλεξα υμάς ως πρωθυπουργόν της χώρας, η δε εκλογή μου ως και εμπιστοσύνη μου εις το πρόσωπόν σας εδικαιώθησαν πλήρως. Δυστυχώς, συν τω χρόνω, ηγέρθη προϊούσα εκστρατεία δυσφημήσεως, χωρίς το Κράτος να ευρίσκη οιονδήποτε ικανοποιητόν τρόπον δια να προστατεύση τον θρόνον από τας δυσφησήσεις. Ησθάνθην τούτο ιδιαιτέρως, αναγιγνώσκων την επιστολή υμών ένθα φαίνεσθε να υιοθετήτε μερικά από τα επιχειρήματα της αντιπολιτεύσεως, αντί να εισηγήσθε τρόπους και μέσα ανασκευής των”. 

Στις αρχές του 1963, ο θρόνος επιδίωκε να παραμεριστεί ο Καραμανλής από την ηγεσία της ΕΡΕ και την πρωθυπουργία, και να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση υπό την προεδρία άλλου στελέχους της ΕΡΕ και τη συμμετοχή “μετριοπαθών στοιχείων” της Ένωσης Κέντρου.

Ωστόσο, το ζήτημα δεν περιοριζόταν μόνο στην κακή πλέον σχέση του στέμματος με τον Καραμανλή, αλλά επεκτεινόταν και στη μοναρχική νοοτροπία των ανακτόρων, που ήταν ασύμβατη με τη λογική και τη λειτουργία ενός κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, όπου τις πολιτικές εξελίξεις θα καθόριζαν τα κόμματα και το εκλογικό σώμα και όχι ο αρχηγός του κράτους.

Σύμφωνα με τον ανακτορικό κύκλο, το συμφέρον του στέμματος ταυτιζόταν με το συμφέρον της χώρας, ενώ επικρατούσε η πεποίθηση ότι τα ανάκτορα ήλεγχαν πλήρως τις ένοπλες δυνάμεις και ότι θα μπορούσαν να υπολογίζουν σε αυτές , μια εκτίμηση που αποδείχτηκε εσφαλμένη.

Αποσπάσματα από τα βιβλία: 

Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οραματιστής του εφικτού, του Θάνου Βερέμη, εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Κωνσταντίνος Καραμανλής: Η Ελλάδα από τον Εμφύλιο στη Μεταπολίτευση, του Σωτήρη Ριζά, εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο τρομερός διχασμός των Ελλήνων. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου ήθελαν να πετάξουν ακόμη και το πτώμα του στη θάλασσα! Άγνωστες πτυχές του ακήρυχτου εμφυλίου