Ο βανδαλισμός του τάφου του Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι. Η περιπέτεια του κοριτσιού που πόζαρε ως «κόρη της Ελλάδας»

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Όταν το 1835 ο Όθωνας επισκέφθηκε το Μεσολόγγι, βρήκε τα οστά των ηρώων πεσόντων αγωνιστών πρόχειρα θαμμένα, χωρίς να τους αποδίδεται τιμή. Στο σημείο που σήμερα είναι γνωστό ως «Κήπος των Ηρώων».

Πρόκειται για μια έκταση σχεδόν δεκατεσσάρων στρεμμάτων στην οποία κατά την διάρκεια της μάχης για ανεξαρτησία αγωνίστηκαν και θάφτηκαν οι μαχητές της φρουράς της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου. Ανάμεσα σε αυτά και τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη, που ήταν τοποθετημένα στον τάφο του. Οι Τουρκο-Αιγυπτίοι μόλις έπεσε το Μεσολόγγι τον ανέσκαψαν και τον λεηλάτησαν. Πίστευαν ότι εκεί θα έβρισκαν πολύτιμα αντικείμενα του οπλαρχηγού που είχε πάρει ως λάφυρα των μαχών του. Ήθελαν να τα αρπάξουν και να τα επιδείξουν στους Δυτικούς ως απόδειξη της «θριαμβευτικής» τους νίκης.

Ο γλύπτης Δαυίδ Ντ’ Ανζέ (David d’ Angers)

Τότε ο Όθωνας διέταξε τα οστά να συγκεντρωθούν, να φυλαχθούν εντός κιβωτίων, ενώ για τα οστά του Μάρκου Μπότσαρη να ανεγερθεί μνημείο. Μέχρι όμως να γίνει αυτό, ζήτησε να τοποθετηθεί εγχάρακτη επιτύμβια πλάκα προς τιμή του.

Το 1837 ανεγέρθηκε επιτύμβιο μνημείο από τον διάσημο Γάλλο γλύπτη στην εποχή του Δαυίδ Ντ’ Ανζέ (David d’ Angers).

Η αναζήτηση στα κοιμητήρια

Ο Δαυίδ αναζητούσε την καταλληλότερη οπτική αναπαράσταση για το μνημείο του Μπότσαρη. Ο αγώνας και ο θάνατος του είχαν εξάψει τη φαντασία όλης της Ευρώπης. Ήθελε να αποδίδεται πλήρως το δράμα του ελληνισμού.

Περιφερόταν στα διάφορα κοιμητήρια. Ένοιωθε ότι σε αυτά θα έβρισκε την έμπνευσή του. Ξαφνικά και ενώ ήταν έτοιμος να φύγει, αντίκρισε ένα δεκάχρονο κορίτσι, να βρίσκεται πεσμένο σε έναν τάφο και με το δεξί του χέρι να προσπαθεί να διαβάσει την εγχάρακτη επιγραφή του.

Σε εκείνη την εικόνα ο Δαυίδ Ντ’ Ανζέ ανακάλυψε τη σύνθεσή του. Το μόνο που έλειπε ήταν να βρει και το «μοντέλο» για να φιλοτεχνήσει το έργο του. Κι αυτό διότι το κορίτσι του κοιμητηρίου ήταν μάλλον σφριγηλό και δεν ήταν ακριβώς αυτό που ήθελε ο Ντ’ Ανζέ.

Η «κόρη της Ελλάδας» λεγόταν Κλημεντίνη

Μια ημέρα ο Δαυίδ προχωρούσε μαζί με τον φίλο του Βίκτωρ Ουγκώ προς ένα λαϊκό ταβερνείο κοντά στην οδό Μοντ Παρνάς. Ο Ουγκώ ήταν εκείνος  που είχε κάνει τους Γάλλους να αγαπήσουν τον Μάρκο Μπότσαρη μέσα από τη συλλογή του 1829 με τίτλο «Τα Ανατολίτικα».

Αντίκρυσαν μια πανέμορφη κοπέλα που ήταν όμως ντυμένη με κουρέλια και περιφερόταν στους δρόμους. «Βρήκα το μοντέλο μου» είπε ο Δαυίδ, απευθυνόμενος στον μεγάλο Γάλλο λογοτέχνη Ουγκώ. Πλησίασε το κορίτσι και ρώτησε το όνομά του.

Την έλεγαν Κλημεντίνη και έμελλε να ενσαρκώσει την αγωνιζόμενη στην Επανάσταση Ελλάδα. Το ασθενικό του σώμα ήταν που μετασχηματίστηκε από τον Δαυίδ σε Ελλάδα να είναι γονατισμένη πάνω από τον τάφο του Μπότσαρη.

Ο ορειχάλκινος Χριστός της Κλημεντίνης

Από την επομένη κιόλας ημέρα, η Κλημεντίνη, συνοδεία της γριάς μητέρας της πήγαινε στο ατελιέ του Δαυίδ για να ποζάρει στον γλύπτη. Μια μέρα  παρατήρησε ότι σε ένα ψηλό σημείο στον τοίχο βρισκόταν κρεμασμένος ένας ορειχάλκινος Χριστός.

Η Κλημεντίνη συγκινημένη από την απεικόνιση ζήτησε από τον Δαυίδ να το αγοράσει. Το φτωχό κορίτσι θα πλήρωνε από τα ίδια χρήματα που ο Δαυίδ θα της πρόσφερε. Το μόνο που ήθελε ήταν να αποκτήσει αυτήν την εικόνα του Χριστού.  Ο Δαυίδ συγκινημένος ξεκρέμασε το εικόνισμα και της το δώρισε.

Η επιστολή των αγνώστων και η πόρτα με τον Σταυρό

Λίγες ημέρες μετά την ολοκλήρωση του έργου από τον Δαυίδ, ο γλύπτης δέχθηκε επίθεση και τραυματίστηκε στο κεφάλι. Μετά από λίγες ημέρες έλαβε μια ανώνυμη επιστολή. Του ζητούσαν να μεταβεί τα μεσάνυχτα σε ένα σπίτι στο προάστιο του Αγίου Ιακώβου.

Το σημείο συνάντησης ήταν ο τέταρτος όροφος της οικίας, στη θύρα της οποίας είχε χαραχθεί ένας σταυρός.

Η εποχή ήταν ταραγμένη, οι πολιτικές ταραχές ήταν έντονες, μυστικές εταιρείες αγωνιστών και πολιτικές ομάδες δρούσαν συνωμοτικά, με απανωτές δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων. Παρόλα αυτά ο Δαυίδ,  πήγε στο σημείο και βρήκε τη θύρα με τον Σταυρό.  Όταν άνοιξε η πόρτα είδε μπροστά του τη «νεαρή Ελλάδα», το μοντέλο του Κλημεντίνη!

Φύγε θα σε σκοτώσουν!

Αυτή σάστισε μόλις είδε μπροστά της τον Δαυίδ. Δεν γνώριζε ότι ο άνδρας που είχαν καλέσει ήταν αυτός. Του φώναξε να φύγει για να γλυτώσει τη ζωή του. Ο Δαυίδ πραγματικά έφυγε τρέχοντας, ακούγοντας πίσω του άνδρες να τον κυνηγούν. Κατάφερε να τους ξεφύγει, χωρίς να μάθει ποτέ ποιος ήταν ο λόγος που του έστησαν ενέδρα και το πώς βρέθηκε μεταξύ τους η Κλημεντίνη.

Η σημαδεμένη γυναίκα

Πέρασε πολύς καιρός χωρίς να έχει μάθει νέα για την Κλημεντίνη. Μέχρι που το 1843 στην κηδεία του γλύπτη Κορτό, έπεσε η ματιά του πάνω σε μια ελεεινή, κουρελιασμένη γυναίκα. Είχε χαραγμένο το πρόσωπό της, ήταν σχεδόν παραμορφωμένη, με την μύτη της κομμένη, κρατούσε στα χέρια της έναν ορειχάλκινο Χριστό! Ήταν η Κλημεντίνη.

Πωλούσε το Χριστό που είχε χαρίσει ο Δαυίδ. Μόλις τον είδε, έβαλε τα κλάματα. «Δεν με αναγνωρίζετε κύριε Δαυίδ…» του είπε με λυγμούς και του διηγήθηκε την ιστορία της. Είχε κατρακυλήσει στον έσχατο βαθμό διαφθοράς. Αφού είχε χάσει στα πορνεία όλη νεανική της ζωντάνια, είχε δεχθεί την επίθεση του αγαπητικού της που της σημάδεψε το πρόσωπο και της έκοψε τη μύτη.

Και η μαρμαρένια κόρη σημαδεμένη

Αλλά και η μοίρα του Δαυίδ δεν ήταν καλύτερη… Γέρος πια βρέθηκε καταδιωκόμενος για τα πολιτικά του φρονήματα. Το 1852 εξορίστηκε από τον Ναπολέοντα Γ’ από την Γαλλία.

Αποφάσισε μαζί με την κόρη του να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στο Μεσολόγγι προκειμένου να ξαναδεί το δημιούργημά του. Μόλις όμως έφτασε κοντά στο μνημείο κραύγασε από πόνο και απελπισία. Η μαρμάρινη Ελληνίδα του, είχε κακοποιηθεί όμοια με την Κλημεντίνη της Γαλλίας!

Το δεξί της χέρι ήταν σπασμένο. Το δάκτυλο που έδειχνε τα γράμματα επίσης. Τα αυτιά έλειπαν. Το ένα πόδι είχε γίνει συντρίμμια όπως και το ένα μάτι της. Σε όλη την μαρμάρινη κατασκευή κάποιοι είχαν αδειάσει τα πιστόλια τους, μετατρέποντας τον τάφο σε στόχο. Αλλά και ξένοι περιηγητές, είχαν χαράξει τα ονόματά τους στα νώτα της «κόρης».

Ο γλύπτης έκλαψε απαρηγόρητος. Δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να επισκευάσει το έργο μόνος του. Είδε όμως κι άλλα που τον στενοχώρησαν. Αναζήτησε το σπίτι όπου είχε πεθάνει ο Λόρδος Βύρωνας και είχε αυτό κατεδαφιστεί. Οι βάρβαροι αυτή τη φορά δεν ήταν οι Τούρκοι που βεβήλωσαν την ιστορία αλλά Έλληνες.

Ο νέος βανδαλισμός του Μνημείου

Το άγαλμα άργησε να αποκατασταθεί. Για το σκοπό αυτό στάλθηκε στην Γαλλία, κατά το 1860, όπου επισκευάσθηκε. Όμως το 1862 το μνημείο βεβηλώθηκε πάλι σε χειρότερο βαθμό. Οι βάνδαλοι έσπασαν την επιτύμβια μαρμάρινη πλάκα του, το ανέσκαψαν και έφτασαν στο σημείο να σκορπίσουν τα οστά του Μπότσαρη ολόγυρα!

Ο λόγος ανύπαρκτος. Καθώς ο γιος του Μάρκου Μπότσαρη, ο Δημήτριος, ήταν υπασπιστής του Βασιλιά Όθωνα, αντιβασιλικοί ξέσπασαν πάνω στο μνήμα του ήρωα πατέρα του. Για να ανακόψει το μένος των βανδάλων που Ιωάννης Πλατύκας αναγκάστηκε να τους απειλήσει για να σταματήσει το κακό.

Στη συνέχεια ο ίδιος με τους Χ. Σεμτέλλο και Γ. Γιολδάση συνέλεξαν τα οστά και προσωρινώς απεκαταστήσαν το μνημείο μέχρι να γίνει η νέα επισκευή του με κρατικές δαπάνες. Η κόρη της Ελλάδας έκτοτε για να προστατευτεί από ανάλογες πράξεις φυλάχθηκε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Τη θέση της αυθεντικής κόρης, κατέλαβε το 1915 αντίγραφο φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Γεώργιο Μπονάνο. Είναι αυτό που όλοι βλέπουμε σήμερα στον «Κήπο των Ηρώων».