Ο Τσέχος φοιτητής που αυτοπυρπολήθηκε μετά τη Σοβιετική εισβολή το 1968. Το τελευταίο σημείωμα που καλούσε σε ξεσηκωμό

Στις 20 Αυγούστου 1968, στρατιωτικές δυνάμεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία.

Η “Επιχείρηση Δούναβης” των Σοβιετικών είχε στόχο να καταστείλει την απόπειρα φιλελευθεροποίησης του κομμουνιστικού καθεστώτος που επιχείρησε ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ από τον Ιανουάριο, γνωστή ως “Άνοιξη της Πράγας”.

Χιλιάδες Τσεχοσλοβάκοι βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Περικύκλωσαν τα σοβιετικά τανκς και πραγματοποίησαν διαδηλώσεις φωνάζοντας “ΕΣΣΔ Ποτέ Πια!“.

Όμως, δεν μπόρεσαν να αναστρέψουν την κατάσταση. Η εξέγερσή τους καταπνίγηκε και οι σοβιετικές αρχές συνέλαβαν τον Ντούμπτσεκ και αρκετούς ακόμη ηγέτες και τους μετέφεραν στη Μόσχα. Έτσι, “μπήκε ταφόπλακα” στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για ένα “σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο”.

H αυτοπυρπόληση που έγινε σύμβολο αντίστασης

Πέντε μήνες μετά την εισβολή, στις 16 Ιανουαρίου 1969, ο Γιαν Πάλαχ, ένας 21χρονος Τσέχος φοιτητής του Πανεπιστημίου Καρλόβα της Πράγας, πήρε μια απόφαση χωρίς επιστροφή.

Περιλούστηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε στην πλατεία Βέντσεσλας της Πράγας. Τρεις ημέρες μετά, πέθανε από καθολικά εγκαύματα τρίτου βαθμού στο 85% του σώματός του

Ήταν μια κορυφαία πράξη διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος. Για τον ίδιο ήταν μια πράξη απελπισίας για να “ταρακουνήσει” και να ξεσηκώσει τους συμπατριώτες του.

Σε ένα σημείωμα που βρέθηκε στη τσάντα του έγραφε: “Επειδή οι λαοί μας βρίσκονται στα πρόθυρα της απελπισίας, αποφασίσαμε να διαμαρτυρηθούμε για να ξυπνήσουμε τη λαϊκή συνείδηση.

Η ομάδα μας αποτελείται από εθελοντές, πρόθυμους να πυρποληθούν για τον κοινό σκοπό.

Επειδή μου έτυχε να τραβήξω τον αριθμό 1, έγραψα εγώ την πρώτη επιστολή κι έγινα ο πρώτος ανθρώπινος δαυλός. Απαιτούμε την κατάργηση της λογοκρισίας και την απαγόρευση της εφημερίδας Zprávy.

Αν δεν γίνουν δεκτά τα αιτήματά μας εντός πέντε ημερών, στις 21 Ιανουαρίου 1969, κι αν ο λαός μας δεν παράσχει επαρκή υποστήριξη στα αιτήματά μας με κήρυξη γενικής απεργίας, θα ανάψει ο δεύτερος δαυλός“.

“Ο Πάλαχ αμφισβήτησε την αδιαφορία των ανθρώπων και ότι είχαν προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα“, ανέφερε ο Σλοβάκος δημοσιογράφος και συγγραφέας, Μάρτιν Μίλαν Σιμέτσκα.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Πάλαχ σκεφτόταν μια ριζοσπαστική πράξη που θα ξεσήκωσε το κοινό για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.

Εξέτασε διάφορες μορφές διαμαρτυρίας, όπως την κατάληψη του κεντρικού κτηρίου της Ραδιοφωνίας της Τσεχοσλοβακίας ούτως ώστε να απευθύνει έκκληση για γενική απεργία.

Τα λόγια της γιατρού που περιέθαλψε πρώτη τον Πάλαχ

Η Γιαροσλάβα Μοσερόβα, γιατρός με εξειδίκευση στα εγκαύματα, ήταν από τους πρώτους που περιέθαλψε τον Πάλαχ, στο νοσοκομείο της Πράγας.

Όπως ανέφερε, “ήμουν ένας από αυτούς που του έδωσαν τις πρώτες βοήθειες, που καθάρισαν τις καμένες περιοχές. Φυσικά δεν θα το ξεχάσω ποτέ, ούτε τις μέρες που ακολούθησαν.

Ήμασταν όλοι πολύ στενοχωρημένοι όχι μόνο για τη μοίρα του, αλλά και για τη μοίρα του έθνους, γιατί αυτό που έκανε το έκανε για το έθνος.

Δεν ήταν τόσο η αντίθεση στη σοβιετική κατοχή, όσο η αποθάρρυνση που επικρατούσε, που οι άνθρωποι όχι μόνο τα παρατούσαν, αλλά και υποχωρούσαν. Και ήθελε να σταματήσει αυτή την απάθεια“, προσέθεσε η Μοσερόβα.

Οι φίλοι του, οι καθηγητές του και οι γονείς του τον περιέγραψαν τον Πάλαχ ως ένα νέο επιμελή, με αίσθηση του χιούμορ και αρκετή δόση ειρωνείας. Από την άλλη, οι σοβιετικές αρχές προσπάθησαν να απαξιώσουν την πράξη του.

Η μεγαλειώδης κηδεία…

Την επομένη του θανάτου του Γιαν Πάλαχ, ακολούθησαν εκατοντάδες ειδήσεις, αναφορές και σχόλια τόσο στα εγχώρια όσο και στα ξένα μέσα.

Η κηδεία του έγινε στις 25 Ιανουαρίου 1969 και μετατράπηκε σε πορεία διαμαρτυρίας. Χιλιάδες συντετριμμένοι συμπατριώτες του έδωσαν το “παρών” και, με δάκρυα στα μάτια, είπαν το “ύστατο χαίρε” σε ένα νέο άνθρωπο που θυσίασε τη ζωή που είχε μπροστά του για την ελευθερία της πατρίδας του.

Τον επικήδειο εκφώνησε ο πρύτανης της Φιλοσοφικής Σχολής, Όλντριχ Σταρί λέγοντας: “Η Τσεχοσλοβακία θα μπορεί να θεωρείται δημοκρατική χώρα μόνο όταν δεν θα χρειάζονται τέτοιου είδους θυσίες“.

…και οι νέοι που ακολούθησαν το παράδειγμά του

Η αυτοθυσία του Πάλαχ λειτούργησε ως πηγή έμπνευσης για πολλούς Τσεχοσλοβάκους. Έκαναν απεργία πείνας και βγήκαν στους δρόμους ως ένδειξη διαμαρτυρίας, αντιμετωπίζοντας το σκληρό πρόσωπο της σοβιετικής καταστολής.

Στις 25 Φεβρουαρίου 1968, ο Γιαν Ζάιτς, επίσης φοιτητής, αυτοπυρπολήθηκε στην ίδια πλατεία που αυτοπυρπολήθηκε και ο Πάλαχ. Τουλάχιστον επτά νέοι ακολούθησαν το παράδειγμα του Πάλαχ.

Ωστόσο, η θυσία τους έμεινε σχετικά άγνωστη, διότι η λογοκρισία του σοβιετικού καθεστώτος λειτούργησε πιο αποτελεσματικά σε σύγκριση με την περίπτωση του 21χρονου φοιτητή.

Τον Οκτώβριο του 1973, η μυστική αστυνομία της Τσεχοσλοβακίας ξέθαψε τα οστά του Πάλαχ, τα αποτέφρωσε και έστειλε την τέφρα στη μητέρα του, στην κωμόπολη Všetaty, όπου, στις 11 Αυγούστου 1948, ο Πάλαχ γεννήθηκε και μεγάλωσε.

Η τέφρα του Πάλαχ επεστράφη επίσημα στον αρχικό του τάφο στην Πράγα, τον Οκτώβριο του 1990, όταν πλέον η Σοβιετική Ένωση βρισκόταν ένα βήμα πριν από τη διάλυση.

H υστεροφημία του Πάλαχ

Η αυτοπυρπόληση του Γιαν Πάλαχ δεν ξεχάστηκε ποτέ. Κάθε χρόνο, οι Τσέχοι τιμούν τη μνήμη του με ποικίλες εκδηλώσεις και το έπραξαν δεόντως το 2019, όταν συμπληρώθηκε μισός αιώνας από το θάνατό του.

Μετά τη Βελούδινη Επανάσταση του 1989, ο Πάλαχ τιμήθηκε ποικιλοτρόπως. Μια πλατεία στην Πράγα πήρε το όνομά του, μια αναπαράσταση του νεκρικού προσωπείου του βρίσκεται στη Σχολή Τεχνών του Πανεπιστημίου Καρλόβα στο οποίο σπούδαζε και ένας σταυρός, τοποθετημένος στην άσφαλτο, φιλοτεχνήθηκε προς τιμήν αυτού και του Ζάιτς στην πλατεία Βέντσεσλας, μπροστά από το Εθνικό Μουσείο της Πράγας.

Διάφορα ακόμη μνημεία για τον Πάλαχ υπάρχουν σε πόλεις σε όλη την Ευρώπη και ένας αστεροειδής φέρει το όνομά του. Το 2018, κυκλοφόρησε και μια ταινία που αναφέρεται στη ζωή του, σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Σέντλατσεκ.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia