Ο τρόμος των γκουλάγκ. Τα εφιαλτικά στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας του Στάλιν όπου οι κρατούμενοι “εξαφανίζονταν”

Το σύστημα στρατοπέδων γκουλάγκ ταυτίζεται με μια σκοτεινή περίοδο του σταλινικού καθεστώτος στην πρώην Σοβιετική Ένωση.

Τα στρατόπεδα έγιναν τρόμος και φόβος, καθώς όσοι οδηγούνταν σε αυτά εξαφανίζονταν και οι οικογένειές τους έχαναν κάθε επαφή μαζί τους.

Οι φρικτές συνθήκες διαβίωσης και τα βασανιστήρια των φυλακισμένων έγινα γνωστά στη Δύση το 1973 μέσω της δημοσίευσης του έργου “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ 1918-1956” του Ρώσου νομπελίστα συγγραφέα, Αλεξάντρ Ισάγεβιτς Σολζενίτσιν. Ο ίδιος έγραψε:

“Η βία συγκαλύπτεται μόνο με ψέματα και τα ψέματα συντηρούνται μόνο με τη βία“.

Το αχανές δίκτυο με τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας εκτεινόταν σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση την περίοδο 1920-1950.

Τα πρώτα άνοιξαν με διαταγή του Λένιν, μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, για να τιμωρούνται οι αντεπαναστάτες. Όμως, η γιγάντωσή τους συντελέστηκε επί Στάλιν.

Η κρατική υπηρεσία που ανέλαβε να τα εποπτεύσει ονομάστηκε γκουλάγκ. Τα αρχικά της σήμαιναν “Γενική Διεύθυνση Αναμορφωτικών Στρατοπέδων Εργασίας” και εγκαινιάστηκε με διάταγμα της 15ης Απριλίου 1919.

Η γκουλάγκ βρισκόταν υπό τον έλεγχο της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας, που αρχικά ονομαζόταν OGPU και ύστερα NKVD και KGB.

Σύντομα, η έννοια γκουλάγκ ταυτίστηκε με τα ίδια τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Λαβρέντι Πάβλοβιτς Μπέρια ως επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών του Στάλιν, διοίκησε το αχανές σύμπλεγμα αυτών των στρατοπέδων εργασίας.

Σε κάθε στρατόπεδο “φιλοξενούνταν” 2.000 έως 10.000 αιχμάλωτοι. Υπολογίζεται ότι από το 1929 μέχρι το θάνατο του Στάλιν, το 1953, περίπου 18.000.000 άνθρωποι πέρασαν από τα στρατόπεδα γκουλάγκ.

Από αυτούς, υπολογίζεται ότι περίπου 4.500.000 άνθρωποι δεν επέστρεψαν ποτέ στις εστίες τους, σύμφωνα με την Αν Άπλμπαουμ, δημοσιογράφο και συγγραφέα του βιβλίου “Γκουλάγκ-Η αληθινή ιστορία“.

Οι “ανεπιθύμητοι” του καθεστώτος

“Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ανθρώπινα φορτία στοιβαγμένα κατά δεκάδες μέσα στα άθλια ξύλινα βαγόνια των τρένων μαζί με επικίνδυνους εγκληματίες, με άγνωστο προορισμό, άφηναν πίσω τους οικογένειες που οι περισσότεροι δεν θα ξανάβλεπαν ποτέ”, αναφέρει η Μαρίνα Πετράκη, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Kεντ στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία.

Ήταν τα “γρανάζια” της “μηχανής” που ο Στάλιν ήθελε να στήσει για να εκβιομηχανίσει τη Σοβιετική Ένωση και να εκμεταλλευτεί τους πολύτιμους φυσικούς πόρους των απέραντων και σχεδόν ακατοίκητων περιοχών της.

Οι Κουλάκοι ήταν από τους πρώτους που βίωσαν τον τρόμο των γκουλάγκ. Επρόκειτο για πλούσιους αγρότες της προεπαναστατικής Ρωσίας που αντιστάθηκαν στο σχέδιο κολεκτιβοποίησης. Όσοι δεν εκτελέστηκαν, στάλθηκαν στα παγωμένα στρατόπεδα της Σιβηρίας.

Η αντιπολίτευση των Κουλάκων οδήγησε σε διωγμούς την περίοδο 1932-1933. Ο Στάλιν διέταξε να κατασχεθούν όλα τα σιτηρά και ο μεγάλος λιμός που προκάλεσε οδήγησε εκατομμύρια ανθρώπους στο θάνατο, ιδιαίτερα στην Ουκρανία. Όσοι προσπάθησαν να κλέψουν λίγο σιτάρι για να επιβιώσουν, εξορίστηκαν στα γκουλάγκ.

Στο στόχαστρο του Στάλιν βρέθηκαν, επίσης, διαφωνούντα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, ύποπτοι για σαμποτάζ και συνεργασία με τον “εξωτερικό εχθρό” και μέλη εθνοτικών ομάδων.

Οι “αντιφρονούντες” διανοούμενοι

Πολλοί γιατροί, επιστήμονες και άνθρωποι του πνεύματος έγιναν “ένοικοι” των Γκουλάγκ. Ο Σολζενίτσιν συνελήφθη, επειδή έγραψε μια επιστολή στην οποία επέκρινε τον Στάλιν.

Πέρασε οκτώ χρόνια σε φυλακές και στρατόπεδα εργασίας και ήταν ο άνθρωπος που έκανε γνωστή στη Δύση τη βαρβαρότητα του συστήματος γκουλάγκ, με το “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ“.

Όταν το έργο κυκλοφόρησε το 1973, κλόνισε το καθεστώς. Ταυτόχρονα, οι διαπιστώσεις του στιγμάτισαν τον παγκόσμιο πολιτισμό:

“Έχετε εξουσία πάνω στους ανθρώπους, μέχρι τη στιγμή που τους πήρατε τα πάντα. Όμως από τη στιγμή που τους αφήσατε χωρίς τίποτα, τότε τους χάσατε, είναι ελεύθεροι“.

O Βαρλαάμ Σαλάμοφ, Ρώσος συγγραφέας και δημοσιογράφος, έζησε την “κόλαση” των Γκουλάγκ για 17 χρόνια. Συνελήφθη τρεις φορές, διότι, μεταξύ άλλων, θεωρήθηκε “επικίνδυνος τροτσκιστής”.

Το 1937, καταδικάστηκε σε εγκλεισμό στο σκληρό στρατόπεδο εξόρυξης χρυσού της Κολιμά, στη σοβιετική Άπω Ανατολή. Το 1946 βρέθηκε ένα βήμα από το θάνατο, αλλά ένας γιατρός του στρατοπέδου τον έσωσε.

Απελευθερώθηκε το 1951 και ύστερα δημοσίευσε τη συλλογή διηγημάτων του “Ιστορίες της Κολιμά“. Τα λόγια του ήταν διδακτικά:

“Έμαθα τη διαφορά ανάμεσα στη φυλακή, που ενδυναμώνει τον χαρακτήρα, και τα στρατόπεδα εργασίας, που διαφθείρουν την ανθρώπινη ψυχή“.

“Οι άνθρωποι δεν μετρούσαν σαν άνθρωποι”

Οι συνθήκες στα γκουλάγκ ήταν βάναυσες. Οι κρατούμενοι υποχρεώνονταν να εργάζονται έως και 14 ώρες την ημέρα, σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός, με ελάχιστο φαγητό και δίχως κανένα προστατευτικό μέσο.

Κάποιοι εξόρυσσαν χαλκό με γυμνά χέρια και άλλοι έκοψαν τα χέρια τους με τα τσεκούρια που χρησιμοποιούσαν. Πολλοί πέθαναν από πείνα, ασθένειες ή εξάντληση. Στην απόγνωσή του, ο ένας κρατούμενος έκλεβε τις προμήθειες του άλλου.

“Παρότι η δημιουργία των στρατοπέδων δεν είχε στόχο τον θάνατο των κρατουμένων, αλλά την απόλυτη εκμετάλλευσή τους ως εργαλείων παραγωγής πλούτου, η φυσική τους εξόντωση επιτυγχανόταν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια από το σύστημα“, λέει η Μαρίνα Πετράκη.

“Οι άνθρωποι αντιμετωπίζονταν σαν κομμάτια από κάρβουνο, σαν ζώα […] Εφόσον δεν μετρούσαν σαν άνθρωποι, δεν υπήρχε και λόγος να τους δίνει κανείς διαρκώς τροφή ή να τους παρέχει ρούχα για να προστατευτούν από το ψύχος“, συμπληρώνει η Αν Άπλμπαουμ.

“Το έγκλημά μου; Ακόμη και σήμερα δεν ξέρω”

Την κτηνωδία των γκουλάγκ έζησαν αθώοι άνθρωποι. Η Βέρα Γκολούμπεβα πέρασε παραπάνω από έξι χρόνια σε Γκουλάγκ. Οι γονείς της και η αδερφή της στάλθηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα.

“Το έγκλημά μου; Ακόμη και σήμερα δεν ξέρω“, αναρωτιέται.  Όταν συνελήφθη το 1943, ήταν οκτώ μηνών έγκυος. Οδηγήθηκε στα κεντρικά γραφεία της KGB και βασανίστηκε.

Στο στρατόπεδο γέννησε τον γιο της. Πέρασαν 2-3 μέρες, αλλά δεν της τον έφεραν. Ένας φύλακας την πληροφόρησε: “Είναι νεκρός“.

“Ένιωθα σαν να χάνω τα λογικά μου. Οι νύχτες περνούσαν υπό ανάκριση και την ημέρα ο ύπνος απαγορευόταν. Δεν είχαμε το δικαίωμα να γράφουμε γράμματα. Καθένας πιστεύει ότι το χαλασμένο ψάρι δεν τρώγεται, αλλά αυτή ήταν η διατροφή μας“, θυμάται χαρακτηριστικά η Γκολούμπεβα.

Δείτε την μαρτυρία της: 

Τα στρατόπεδα γκουλάγκ άρχισαν να μειώνονται μετά το θάνατο του Στάλιν. Εκατοντάδες χιλιάδες κρατούμενοι αμνηστεύτηκαν. Όμως, οι επώδυνες μνήμες δεν μπόρεσαν να σβήσουν. Γενιές Ρώσων παραμένουν τραυματισμένες και επιζώντες όπως η Γκολούμπεβα φοβούνται να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους.

“Σήμερα, κατά κύριο λόγο τα γκουλάγκ απλώς δεν μνημονεύονται. Όλοι γνωρίζουν πολύ καλά τι έχει γίνει, αλλά δεν είναι ένα θέμα που συζητιέται. Και η ρωσική κυβέρνηση προτιμάει να δίνει έμφαση σε άλλες περιόδους της Ιστορίας“, διαπιστώνει η Αν Άπλμπαουμ.

Στις μέρες μας ο όρος γκουλάγκ χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της απάνθρωπης φυλάκισης. Χαρακτηριστικά η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε τις ΗΠΑ ότι μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 δημιούργησαν ένα “παγκόσμιο γκουλάγκ” από το Γκουαντάναμο μέχρι τις ιρακινές και τις μυστικές φυλακές της CIA.

Η αμερικανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι πρόκειται για αναγκαία μέτρα που επιβάλλει ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας και ότι οι κρατούμενοι απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα που τους παρέχουν οι διεθνείς συνθήκες.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: YouTube