Ο τρελός Ολλανδός που τα έβαλε μόνος του με τη “μαφία της Νικοτίνης” που έλεγχε τα ΜΜΕ. Ένας πρωτοπόρος που έκαιγε “ναούς” και ξυπνούσε συνειδήσεις

Ο Ρόμπερτ Γιάσπερ Χρότφελντ ήταν γνωστός στο Άμστερνταμ στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ως καλλιτέχνης του δρόμου.

Είχε δουλέψει ως καθαριστής παραθύρων στο κτίριο Χιρς στην πλατεία Λάιτσεπλεϊν.

Έζησε για μια εβδομάδα πάνω σε μία σχεδία στα κανάλια του Άμστερνταμ κάνοντας διάφορες παντομίμες, μαγειρεύοντας με γκαζάκι και αλλάζοντας διάφορα κουστούμια κάθε μέρα.

Αυτό τράβηξε το ενδιαφέρον το Τύπου, που κάλυψε το γεγονός κι έτσι ο Χρότφελντ κατάλαβε από νωρίς τη δύναμη της εικόνας και της δημοσιότητας.

Το ταξίδι στην Αφρική

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του όμως για τις τελετουργίες προέκυψε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Αφρική.

Κατά την εκεί διαμονή του, απέκτησε τα σύνεργα ενός σαμάνου και άρχισε να πειραματίζεται.

Αργότερα υποστήριζε ότι τα παρασκευάσματα και τα εργαλεία του σαμάνου τον βοήθησαν να έχει μια αρχική ενορατική εμπειρία, που βαθμιαία εξελίχτηκε σε κριτική κατά του δυτικού πολιτισμού.

Είδε πόσο απλή, βασική και ελεύθερη ήταν η ζωή στην Αφρική και άρχισε να διαπιστώνει ότι ο δυτικός πολιτισμός καταδυναστευόταν από πρωτογενείς εξαρτήσεις και απαγορεύσεις.

Όταν επέστρεψε στη Ολλανδία λίγο καιρό αργότερα, νοσηλεύτηκε για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο νοσοκομείο.

Εκεί διαπίστωσε ότι μία από τις χειρότερες εξαρτήσεις ήταν το κάπνισμα και θυμόταν πάντα σοκαρισμένος το θέαμα των ασθενών του νοσοκομείου, που παρακαλούσαν τους επισκέπτες για να τους δώσουν ένα τσιγάρο.

Ο Χρότφελντ, που ήταν και ο ίδιος μανιώδης καπνιστής, δήλωνε: «Μπορώ να πω ότι είμαι επιδειξιομανής! Και γ’ αυτό παραδέχομαι δημόσια τον εθισμό μου στη νικοτίνη. Είμαι χρόνια καπνιστής, αλλά δεν αγοράζω ποτέ μου τσιγάρα.

Ζητάω από κάποιον ένα τσιγάρο κι αυτός μου δίνει!

Βασίζομαι στον εθισμό των γειτόνων και συμπολιτών μου νικοτινομανών και κάνω τράκα για να συντηρήσω την εξάρτησή μου».

Ο Χρότφελντ θεωρούσε το κάπνισμα μια παράλογη «αίρεση», ένα ανώφελο τελετουργικό που δεν πρόσφερε κάποια ιδιαίτερη ευδαιμονία, αλλά είχε επιβληθεί στην κοινωνία από τις καπνοβιομηχανίες με μοναδικό σκοπό το κέρδος.

Η αντικαπνιστική καμπάνια

Έτσι λοιπόν ο Χρότφελντ άρχισε έναν προσωπικό πόλεμο με τη βιομηχανία του καπνού.

Έβγαινε βόλτα αργά τα βράδια και με λευκή μπογιά ή μια απλή λευκή κιμωλία έγραφε σε κάθε διαφημιστικό ταμπλό τσιγάρων της πόλης τη λέξη «Kanker» (Καρκίνος), ενώ αργότερα όταν το κοινό είχε εξοικειωθεί, έγραφε απλώς το γράμμα «K», που στην Ολλανδία έγινε συνώνυμο του καρκίνου.

Γι’ αυτή του την ενέργεια συνελήφθη και φυλακίστηκε.

Μόλις αποφυλακίστηκε, ο Χρότφελντ υιοθέτησε άλλη τακτική.

Έμπαινε στα καπνοπωλεία ντυμένος γυναίκα, εφοδιασμένος μ’ ένα μαντίλι βουτηγμένο σε χλωροφόρμιο.

Όπως αφηγείται ο ίδιος: «Γέμιζα ξαφνικά το χώρο μ’ αυτή τη δυσάρεστη μυρωδιά νοσοκομείου και μετά ζητούσα να κάνω ένα τηλεφώνημα.

Μιλούσα λοιπόν αρκετή ώρα στο τηλέφωνο, βήχοντας, φτύνοντας και βαριανασαίνοντας, λέγοντας ιστορίες για τον καρκίνο και φρικάροντας τους πελάτες που έμπαιναν να αγοράσουν καπνό και τσιγάρα».

Εκείνη ακριβώς την περίοδο γνώρισε τον Κλάας Κρούσε, τον πλούσιο και εκκεντρικό ιδιοκτήτη του διάσημου εστιατορίου «Vijff Vlieghen» (Πέντε Μύγες), ο οποίος αποφάσισε να βοηθήσει τη μοναχική καμπάνια του προσφέροντας του ένα στούντιο, το οποίο ο Χρότφελντ μετέτρεψε σε «Αντι-καπνιστικό Ναό», αναγορεύοντας τον εαυτό του ως τον «Πρώτο Αντικαπνιστή Μάγο».

Άρχισε να διεξάγει εβδομαδιαίες τελετουργίες, στις οποίες συμμετείχαν πολλοί καλεσμένοι καλλιτέχνες του περιθωρίου.

Σύντομα όμως ο Χρότφελντ άρχισε να θυμώνει και να απογοητεύεται από τη μικρή κάλυψη που επιφύλαξαν τα ΜΜΕ στις συναντήσεις αυτές, πράγμα που απέδιδε στη «Μαφία της Νικοτίνης», η οποία διατηρούσε τον απόλυτο έλεγχο των ΜΜΕ.

Έτσι, μια μέρα, ο Χρότφελντ αποφάσισε να επιχειρήσει κάτι το εξωφρενικά για να ταράξει τα νερά.

Έπειτα από μια φλογερή ομιλία και αφού τραγούδησαν όλοι μαζί βήχοντας το «Ugge Ugge», τον επίσημο αντικαπνιστικό ύμνο, ο Χρότφελντ έβαλε φωτιά στον Αντικαπνιστικό Ναό, μπροστά στα έκπληκτα βλέμματα του φιλοθεάμονος κοινού, το οποίο περιελάμβανε και αρκετούς δημοσιογράφους.

Στην αρχή, όταν άναψε η φωτιά, όλοι νόμιζαν ότι επρόκειτο για αστείο ή για κάποιο στοιχείο του χάπενινγκ, αλλά μόλις άρχισε να ψεκάζει με βενζίνη το χώρο και να φωνάζει: «Ας θυμηθούμε τον Φαρ ντερ Λούμπε» (αναφερόταν στον Ολλανδό που κατηγορήθηκε για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ), όλοι εγκατέλειψαν το Ναό πανικόβλητοι.

Ο ίδιος ο Χρότφελντ, αρνούμενος πεισματικά να εγκαταλείψει το χώρο, κινδύνεψε να καεί ζωντανός και σώθηκε χάρη στην ηρωική προσπάθεια της αστυνομίας, που μπήκε στο φλεγόμενο κτίριο για να τον διασώσει.

Αυτό το επεισόδιο του στοίχισε βέβαια την υποστήριξη του Κλάας Κρούσε, του μοναδικού του σπόνσορα, άλλα δεν τον απογοήτευσε.

Αντίθετα, σηματοδότησε την εντονότερη φάση της αντικαπνιστής καμπάνιας που μόλις άρχιζε.

1964. Τα πρώτα happenings

Το 1964, άστεγος πλέον ο Χρότφελντ μετέφερε τις συναθροίσεις του στην κοντινή πλατεία Σπάου.

Στο κέντρο της πλατείας υπήρχε το άγαλμα ενός μικρού παιδιού, που οι κάτοικοι του Άμστερνταμ αποκαλούσαν «Ο Αγαπημένος».

Κατά σύμπτωση, το άγαλμα ήταν χορηγίας μιας μεγάλης καπνοβιομηχανίας, κάτι που εξόργιζε ιδιαίτερα τον Χρότφελντ και αποδείκνυε περίτρανα την ολοσχερή διείσδυση της «Μαφίας της Νικοτίνης» στην τοπική αυτοδιοίκηση του Άμστερνταμ.

Στον συμβολικό κόσμο του Χρότφελντ, το παιδικό άγαλμα της πλατείας Σπάου απέκτησε αρνητική σημασία και έγινε το καταραμένο μνημείο του «μελλοντικού εθισμένου καταναλωτή».

Συνεπής στο ραντεβού του, κάθε Σάββατο ακριβώς τα μεσάνυχτα, ο Χρότφελντ εμφανιζόταν στην πλατεία με το πρόσωπο βαμμένο, φορώντας ένα εξωφρενικό κουστούμι σαν Άραβας μάγος.

Έδινε παράσταση σ’ ένα ολοένα αυξανόμενο κοινό, αποτελούμενο από φοιτητές, διανοούμενους, περίεργους περαστικούς και βέβαια την πανταχού παρούσα αστυνομία….

Αυτός ο γραφικός τύπος, σχεδόν εξήντα χρόνια πριν και σε ανύποπτο χρόνο, ήταν από τους πρώτους που είδαν τη ζημιά που κάνει το κάπνισμα και αγωνίσθηκαν εναντίον των καπνοβιομηχανιών.

Απόσπασμα από το βιβλίο: Provos & Merry Praknsters, Τα πρωτοποριακά κινήματα της δεκαετίας του ’60, Γιάννης Μπαζός,

Εκδόσεις Σοφίτα.

Διαβάστε ακόμα: Η βομβιστική επίθεση στον βασιλικό γάμο της Βεατρίκης και του φιλοναζί διπλωμάτη.