Ο θρυλικός μαχαιροποιός στα Χανιά. Τα χέρια του είναι γεμάτα πληγές και καμαρώνει για τα “σημάδια” της τέχνης του. Η καινοτομία που έφερε η οικογένειά του (βίντεο)

Για τον Κρητικό το μαχαίρι αποτελεί κομμάτι της παράδοσης του. Οι ντόπιοι μάλιστα λένε ότι όταν κάνεις δώρο ένα μαχαίρι είναι σαν να χαρίζεις στον άλλον κομμάτι της προσωπικότητας σου.    

Για αυτό το λόγο ο Μιχάλης Παχτίκος, μαχαιροποιός από τα Χανιά, πασχίζει εδώ και 38 χρόνια να διατηρήσει ζωντανή την τέχνη της κατασκευής του κρητικού μαχαιριού.

“Κάνω αγώνα με νύχια και με δόντια”, λέει και τον επιβεβαιώνουν τα τραυματισμένα χέρια του, από την επεξεργασία των μαχαιριών.

Τα νύχια του είναι σπασμένα, μελανιασμένα και τα χέρια του γεμάτα πληγές.

Πάνω στους πάγκους του εργαστηρίου του, εύκολα ξεχωρίζουν τα λερωμένα χαρτομάντηλα, με τα οποία σκουπίζει το αίμα του και συνεχίζει.

Δεν τον πτόησαν οι τραυματισμοί, ούτε τα 102 ράμματα που απέκτησε στα 16 από ένα σοβαρό κόψιμο.

“Η δημιουργία είναι μαμούνι και αν μπεις στην περιπέτεια δεν σταματάς”, συμπληρώνει.

Οι πρώτες αναμνήσεις που έχει είναι μέσα από το μαχαιροποιείο του Αρμένη, όπου και μεγάλωσε.

Το μαγαζί λειτουργεί από το 1912 και σήμερα έχει περάσει στα χέρια της τρίτης γενιάς.

Πήρε το όνομα του από τον παππού του που είχε έρθει από την Κωνσταντινούπολη.

Όπως εξηγεί ο κ. Παχτίκος μαζί του είχε φέρει τον σβαρνά, ένα εργαλείο που το χρησιμοποιούσαν για να κόβουν.

Στην Κρήτη αυτό το εργαλείο δεν υπήρχε και όπως ήταν φυσικό κίνησε την περιέργεια των ντόπιων.

Οι Κρητικοί κλάδευαν τα αμπέλια και τις ελιές με το κατσούνι, το οποίο δεν έκλεινε και γι’ αυτό το λόγο δεν ήταν εύχρηστο.

Η πρωτοτυπία του εργαλείου που έφερε από την Πόλη ήταν ότι “έκλεινε” και έτσι μπορούσαν να το μεταφέρουν με ασφάλεια στις αγροτικές δουλειές τους.

Όταν λοιπόν ρωτούσαν πώς βρέθηκε αυτό το εργαλείο στην Κρήτη, έπαιρναν την απάντηση:

ένας Αρμένης το έφερε. Έτσι και έμεινε το όνομα.

Έχει περάσει ώρες ατελείωτες να κόβει μέταλλα, να λιώνει στο καμίνι, να πυρώνει τη λάμα και να χαράζει τις μαντινάδες.

Νιώθει βέβαια τυχερός, όπως λέει και το επίθετο του (παχ στα αρμένικα σημαίνει τύχη), που έμαθε την τέχνη από τους τέσσερις καλύτερους μαχαιροποιούς: τον Αντρέα Σπανούδη, τον Νίκο Σκουντρή, τον Κωστή Παντελίδη και τον πατέρα του.

Το πρωί μπουγάτσα στου Ιορδάνη και μετά κόντρες για το καλύτερο μαχαίρι

Τη δεκαετία του ’60 οι τέσσερις μαχαιροποιοί κάθε πρωί συγκεντρώνονταν στο καφενείο της Όλγας και στη συνέχεια έτρωγαν τη φημισμένη, ακόμη και σήμερα “μπουγάτσα του Ιορδάνη”.

Το κλίμα μεταξύ τους ήταν φιλικό μέχρι να μπουν στα εργαστήρια τους και να ξεκινήσει η μεγάλη κόντρα.

“Ανταγωνίζονταν ποιος θα φτιάξει το καλύτερο μαχαίρι και ποιος θα το πουλήσει πιο ακριβά”, περιγράφει ο κ. Παχτίκος. Όταν μάλιστα τελείωναν την κατασκευή, έτρεχαν ο ένας στο εργαστήριο του άλλου και έδειχναν με υπερηφάνεια τα “στολίδια” τους. Ο 55χρονος μαχαιροποιός θυμάται ότι παλιά οι τεχνίτες δεν ήθελαν να διδάσκουν την τέχνη τους γιατί φοβούνταν τον ανταγωνισμό.

“Με είχαν πει κλέφτη, επειδή τους έκλεβα την τέχνη”, θυμάται.

Από τότε πείσμωσε και έφτιαξε τελικά το πρώτο του μαχαίρι σε ηλικία 16 χρόνων.

Οι μαντινάδες

Στο εργαστήριο του Αρμένη είχε μείνει μόνος καθώς ο πατέρας του είχε ταξιδέψει στην Αθήνα για να πάρει πρώτες ύλες. Τότε εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και έφτιαξε την πρώτη του σαΐτα, ένα πολεμικό μαχαίρι, που δεν πρόκειται να το πουλήσει. Το κρατά ως κειμήλιο.

“Ένα μαχαίρι κρητικό τη μέση μου στολίζει αυτό είναι που με δόξασε και ο κόσμος το γνωρίζει”

Αυτή ήταν η μαντινάδα που χάραξε στο πρώτο του μαχαίρι. Λίγο αργότερα τον πλησίασε ο μαστρο-Νίκος (Νίκος Σκουντρής). Ήθελε να του χαρίσει μια μαντινάδα για την πρώτη του κατασκευή. Την κράτησε για το δεύτερο μαχαίρι, ένα βοσκομάχαιρο που έφτιαξε μερικούς μήνες αργότερα.

“Στο σπαθί μου δεν μπορεί μύγας φτερό να αγγίξει και όσοι το προσπάθησαν τους το ‘χω αποδείξει”

Καθημερινά φτιάχνει 18-20 μικρά μαχαίρια. Μπορεί όμως να χρειαστεί και 4 ημέρες για να φτιάξει ένα μαχαίρι με σκαλίσματα στα “μανίκια” της λαβής του. Τα μανίκια σχηματίζουν συνήθως ένα V με συγκεκριμένες αναλογίες. Τα πιο περίτεχνα έχουν πάνω τους πλουμιά, δηλαδή διακοσμητικά σχέδια, συνήθως ζωγραφιστά, που κάνουν ένα μαχαίρι ακόμη πιο ιδιαίτερο.

Οι πελάτες πολλές φορές απορούν και αναρωτιούνται γιατί τα συγκεκριμένα μαχαίρια είναι τόσο ακριβά.

Ο κ. Παχτίκος ως απάντηση τους προσκαλεί στο εργαστήριο του, ώστε να δουν τη διαδικασία της κατασκευής με τα μάτια τους.

Αφού ολοκληρωθεί η κατασκευή τους προκαλεί να δώσουν όσα χρήματα πιστεύουν εκείνοι ότι άξιζε.

Τις περισσότερες φορές θα φτάσουν να πουν ότι η τιμή που αρχικά έδωσε ο μαχαιροποιός ήταν τελικά φθηνή.

Τα “Μαχαιράδικα” που χάνονται

Περαστικοί σταματούν τη βόλτα τους και συχνά χαζεύουν τον κ. Παχτίκο να επεξεργάζεται το μέταλλο πάνω στον πάγκο του. Το χειμώνα μάλιστα τα σχολεία που τον επισκέπτονται είναι τόσα πολλά “που δεν τον αφήνουν να δουλέψει”. Εκείνος όμως δεν παραπονιέται. Αντιθέτως αισθάνεται περήφανος που επιδεικνύει την τέχνη του. “Ίσως 2 από τα 100 παιδιά που με δουν να αποφασίσουν να γίνουν τεχνίτες. Και αυτό είναι σίγουρα ηθική ικανοποίηση”.

“Δεν είναι δύσκολο να διατηρηθεί η τέχνη φτάνει να υπάρχει μεράκι και στις μέρες μας υπάρχει”, συμπληρώνει. Σήμερα όπως εξομολογείται έχει το μοναδικό αυθεντικό μαχαιροποιείο. Είναι το μοναδικό σημείο που δίνει πραγματικό νόημα στα “Μαχαιράδικα”, όπως χαρακτηρίζεται η οδός Σήφακα στο κέντρο των Χανιών. Για όσο αντέχει δε θα σταματήσει να μπαίνει στο καμίνι και θα το κάνει ώστε η βόλτα σε αυτόν τον δρόμο να συνεχίσει να είναι μια περιήγηση στην ιστορία και στην παράδοση της Κρήτης.

                                                 Δείτε τον μαχαιροποιό στο εργαστήριο του στα Χανιά

Της Μαριάννας Χιονά

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Τα μυστικά του αργαλειού. Αντιά, κουρούνα, ποταμίστρα και μιτάρια. Τα εξαρτήματα που από την εποχή του Ομήρου δημιουργούσαν αριστουργήματα της λαϊκής τέχνης