Ο θησαυρός της Κέρου και η μεγάλη λεηλασία των αρχαιοκαπήλων στο ιερό νησί των Κυκλάδων στα Κουφονήσια. Πώς άρπαξαν τα περίφημα μαρμάρινα ειδώλια, τα οποία αργότερα εντοπίστηκαν σε μουσεία του εξωτερικού και επώνυμες ιδιωτικές συλλογές

Με τον όρο «Θησαυρός της Κέρου» αποκαλούνται τα δεκάδες μαρμάρινα αρχαία γλυπτά που κλάπηκαν από το ακατοίκητο νησί της Κέρου απέναντι από τα Κουφονήσια των Κυκλάδων, τον περασμένο αιώνα. Από τη δεκαετία του ‘50 και μετά οι αρχαιοκάπηλοι έσκαβαν συστηματικά στη θέση Κάβος και άρπαξαν αναρίθμητες αρχαιότητες. Ανάμεσά τους ήταν πολλά μαρμάρινα ειδώλια, τα οποία αποτελούν κορυφαία δημιουργήματα γλυπτικής του Κυκλαδίτικου πολιτισμού.

Τα κλεμμένα γλυπτά διοχετεύτηκαν παράνομα στην διεθνή αγορά και κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές και σε μουσεία.

Η λαθρανασκαφή της Κέρου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας στον κόσμο.

Οι αρχαιολόγοι στην Κέρο

Οι αρχαιολόγοι πληροφορήθηκαν για την αρπαγή του πλούτου που πραγματοποιούταν για μεγάλο διάστημα στο νησάκι των Κυκλάδων και τον Σεπτέμβριο του ’63 ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, που διακρίθηκε για την δουλειά του στην Σαντορίνη, πήγε στην Κέρο.

Οι αρχαιοκάπηλοι όμως και τα ευρήματα που είχαν ανακαλύψει είχαν εξαφανιστεί…

Η εικόνα που αντίκρισε ο Ντούμας ήταν απογοητευτική. Ολόκληρη η δυτική πλευρά του νησιού ήταν σκαμμένη μέχρι τη θάλασσα.

Οι αρχαιολόγοι πραγματοποίησαν ανασκαφές στη λεηλατημένη περιοχή και ανακάλυψαν επιπλέον θραύσματα από ειδώλια και μαρμάρινα αντικείμενα.

Ο διακεκριμένος αρχαιολόγος ερεύνησε επιπλέον το νησί Δασκαλιό που βρίσκεται κοντά από το ακρωτήριο Κάβος και ανακάλυψε ένα ορθογώνιο κτίριο το οποίο χρονολογούνταν την ίδια περίοδο με τα ευρήματα στον Κάβο.

Εκεί βρέθηκαν υπολείμματα ενός αρχαίου οικισμού. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ντούμα κατά την προϊστορική περίοδο η Κέρος συνδεόταν με το Δασκαλιό με μια λωρίδα στεριάς.

Το 1966 έως το 1967 πραγματοποιήθηκαν επιπλέον ανασκαφές από τους αρχαιολόγους Φ. Ζαφειροπούλου και Κ. Τσάκο και ανακαλύφτηκαν επιπλέον μαρμάρινα θραύσματα ειδωλίων, ένας τάφος που περιείχε αγγεία και ένα ολόκληρο μαρμάρινο ειδώλιο.

Κέρος

Για χρόνια οι αρχαιολόγοι είχαν προβληματιστεί σχετικά με τον ρόλο του νησιού τα αρχαία χρόνια. Ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας είχε συμπεράνει ότι στη θέση Κάβος που έδρασαν οι αρχαιοκάπηλοι λειτουργούσε νεκροταφείο που πιθανόν καταστράφηκε από κάποια φυσική καταστροφή. Το νεκροταφείο άνηκε στον οικισμό Δασκαλιό, ο οποίος αποτελούσε σημαντικό εμπορικό λιμάνι της αρχαιότητας.

Σύμφωνα με την Φ. Ζαφειροπούλου, η οποία ανακάλυψε ανάμεσα στα ευρήματα πολλά μαρμάρινα αντικείμενα, η Κέρος αποτελούσε σημαντικό κέντρο μαρμαρογλυπτικής των Κυκλάδων κατά τη 3^η χιλιετία π. Χ.

Τη δεκαετία του ’70 διατυπώθηκε η άποψη ότι η περιοχή Κάβος ήταν ένας αποθέτης που σχετιζόταν με τελετουργίες προς τιμήν των νεκρών.  Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο και διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ, Κόλιν Ρένφριου, που βρέθηκε στο νησί τη δεκαετία του ’60 και πραγματοποίησε επιπλέον ανασκαφές το 2006, τα ειδώλια ήταν ήδη σπασμένα από την αρχαιότητα. Με αυτή τη διαπίστωση έλυσε ένα ακόμη μεγάλο μυστήριο της Κέρου.

Όπως ανέφερε, οι δημιουργοί τους κατέστρεφαν τα γλυπτά κατά τη διάρκεια κάποιας τελετουργίας, τα μετέφεραν από τις Κυκλάδες στην Κέρο και τα εναπόθεταν στον Κάβο, που αποτελούσε την περίοδο εκείνη ένα μεγάλο ιερό.

Η άποψη του Ρένφριου είναι η επικρατέστερη σχετικά με τη λειτουργία του Κάβου και επιβεβαιώνει τις παλαιότερες θεωρίες ότι το νησί ήταν μέρος μεγάλης λατρευτικής σημασίας για τους Κυκλαδίτες.

Ο επαναπατρισμός του «θησαυρού της Κέρου»

Τη δεκαετία του ’80 η P. Getz-Preziosi-Gentle εισήγαγε τον όρο «θησαυρός της Κέρου» και ερεύνησε την κατάληξη των κλεμμένων αντικειμένων του νησιού. Σύμφωνα με την ίδια ο θησαυρός αποτελούνταν από 350 ειδώλια εκ των οποίων τα δώδεκα ήταν ολόκληρα ενώ τα υπόλοιπα ήταν θραύσματα.

Τα κλεμμένα ειδώλια εντοπίστηκαν σε επώνυμες ιδιωτικές συλλογές και σε δημοπρασίες μεγάλων οίκων του εξωτερικού την δεκαετία του ’90.

Μερικά είχαν πωληθεί από τους αρχαιοκάπηλους σε μουσεία των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Αυστραλίας. Το μεγαλύτερο μέρος των κλεμμένων ειδωλίων της Κέρου άνηκαν στην χήρα του Καθηγητή Έρλενμαγιερ, που ήταν κάτοχος μιας πλούσιας συλλογής αρχαιοτήτων.

Τη δεκαετία του ’90 η χήρα αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή από αρχαιότητες που είχε στην κατοχή της η οποία αποτελούταν από 110 θραύσματα του «θησαυρού της Κέρου».

Η εκποίηση της συλλoγής πραγματοποιήθηκε σε δημοπρασίες του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη.

Το ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή και η Εμπορική Τράπεζα κατάφεραν να αποκτήσουν μετά από πολλές δημοπρασίες συνολικά 81 θραύσματα, τα οποία στεγάζονται σήμερα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο: Ο «Θησαυρός της Κέρου». Μύθος ή πραγματικότητα; Αναζητώντας τα χαμένα κομμάτια ενός αινιγματικού συνόλου, ΣΩΤΗΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Π., Ίδρυμα Ν.Π. Γλουλανδρή- Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Τουρκοδημήτρης, ο Έλληνας πειρατής της Κέρου που έγινε μουσουλμάνος και έριξε στο γκρεμό τρεις μοναχούς για να κυριαρχήσει. Ήταν ο τρόμος του Αιγαίου, αλλά τράπηκε σε φυγή μετά τις επιθέσεις του Μιαούλη (βίντεο)