Ο Θεσσαλονικιός τυπογράφος που με δικά του έξοδα τύπωσε τον “Ύμνο εις την Ελευθερίαν” και το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος». Ο Σολωμός μοίρασε δωρεάν το βιβλίο στους άπορους, ενώ τα κέρδη τα διέθεσε για το χτίσιμο νοσοκομείου

Του συγγραφέα Χρίστου Ζαφείρη

Ο Δημήτριος Μεσθενεύς ήταν ο τυπογράφος της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» που έβγαινε στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και σκοτώθηκε κατά την ηρωική έξοδο των αγωνιστών το 1826.

Στο τυπογραφείο του τύπωσε με δικές του δαπάνες τα θεμελιώδη κείμενα των επαναστατών, τον «Υμνον εις την Ελευθερίαν» και το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος».

Ένας φλογερός πατριώτης που καταγόταν από επιφανή οικογένεια εμπόρων της Θεσσαλονίκης όπου γεννήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα. Ο έμπορος Δημήτριος Γούτα Μεστανέ (όπως είναι το αρχικό του όνομα) περιλαμβάνεται στον κατάλογο των βασικών εμπόρων του 19ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη και ήταν συνδρομητής ελληνικών εκδόσεων, που σημαίνει ότι ήταν μορφωμένος και είχε πνευματικά και εθνικά ενδιαφέροντα. Πρέπει να εργάστηκε και ως τυπογράφος ή είχε τυπογραφική εμπειρία,  όπως φάνηκε από τις τυπογραφικές εργασίες που έκανε κατεβαίνοντας στο Μεσολόγγι.

Οπαδός του Ρήγα Φεραίου

Ο Μεστανές ακολουθούσε τα μηνύματα του Διαφωτισμού και διέδιδε τα πατριωτικά κηρύγματα του Ρήγα Βελεστινλή και μάλιστα γι’ αυτό το λόγο τον Σεπτέμβριο του 1820 συνελήφθη από τις τουρικές αρχές στη Θεσσαλονίκη και φυλακίστηκε. Διαφωτιστική για τον πατριωτικό ρόλο του Μεστανέ είναι μια μαρτυρία ενός ανώτατου Τούρκου δικαστή, του Χαϊρουλάχ Μεχμέτ το 1820. Κατά τις πρώτες μέρες της άφιξής του στη Θεσσαλονίκη, γράφει ο Χαϊρουλάχ, «είχαν φέρει βίαια μπροστά στον Τούρκο διοικητή στο διοικητήριο ένα μεσόκοπο Θεσσαλονικιό Έλληνα, τον Μεστανέ, γιατί μάθαινε στο παιδί του ένα τραγούδι γραμμένο από έναν άπιστο της Θεσσαλίας», εννοώντας τον «Θούριο» του Ρήγα Βελεστινλή!

Η ιστορική έρευνα αποκάλυψε ότι ο ραγιάς που μάθαινε στο παιδί του το «Θούριο» του Ρήγα Φεραίου λεγόταν Δημήτριος Μεστανές ή Μεστενές και ότι μετά την αποφυλάκισή του κατέβηκε το 1823 στη Νότια Ελλάδα για να συνεχίσει τον αγώνα. Μάλιστα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου συνελήφθη και κακοποιήθηκε από ληστές στην περιοχή της Τριπολιτσάς.

Στο πολιορκημένο Μεσολόγγι

Το φθινόπωρο του 1823 τον βρίσκουμε να αγωνίζεται κατά των Τούρκων μαζί με τους πολιορκημένους μέσα στο Μεσολόγγι, όπου τον ακολούθησε και ο γαμπρός του Γεώργιος Κυριάκης με τον ίδιο εθνικό στόχο. Μαζί του ο Μεστανές κουβάλησε στην πολιορκημένη πόλη κι ένα μικρό πιεστήριο που είχε αγοράσει από την Ιταλία. Ένα χρόνο αργότερα με εξωραϊσμένο το όνομά του ως Δημήτριος Μεσθενεύς δουλεύει ως βασικός τυπογράφος στα «Ελληνικά Χρονικά», την περίφημη εφημερίδα που έβγαζε ο Ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ στο Μεσολόγγι. Στο τυπογραφείο αυτό ο Θεσσαλονικιός τυπογράφος τύπωσε με δικά του έξοδα το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», που επικυρώθηκε από τη δεύτερη εθνοσυνέλευση του Άστρους, μαζί με τη μετάφραση του αμερικανικού και βρετανικού συντάγματος από τον Αναστάσιο Πολυζωίδη, διαπρεπή νομομαθή από το Μελένικο της Μακεδονίας. Στο εξώφυλο έγραφε ότι «εξεδώθησαν νυν πρώτον Τύποις και αναλώμασιν (με δαπάνη) Δ. Μεσθενέως προς χρήσιν κοινήν και ωφέλειαν των Ελλήνων, εν Μεσολογγίω 1824″.

 “Ύμνος εις την Ελευθερίαν”

Επίσης στη διάρκεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου στο ίδιο τυπογραφείο, την «Τυπογραφία Δ. Μεσθενέως» όπως σημειώνεται στο εξώφυλλο, τυπώθηκε το 1825 οΎμνος εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού που είχε γραφεί στη Ζάκυνθο το 1823. Είναι η πρώτη αυτοτελής έκδοση του Ύμνου πέρα από τη δημοσίευση του Φωριέλ στο βιβλίο του «Ελληνικά Δημοτικά τραγούδια» που εκδόθηκε το 1824-25 στο Παρίσι.

Η προσεγμένη έκδοση του Υμνου, που συνοδευόταν από ιταλική μετάφραση, ικανοποίησε τον Σολωμό, ο οποίος ζήτησε να τον μοιράσουν δωρεάν στους πιο φτωχούς, ενώ το ποσόν που θα συγκεντρωνόταν από την πώλησή του στους δυνάμενους να διατεθεί για το χτίσιμο του νοσοκομείου στο Ναύπλιο!

Ο Δημήτριος Μεσθενεύς σκοτώθηκε τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826, από τους πρώτους που βγήκαν από την πόλη κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, μαζί με τον συνεργάτη του φιλέλληνα Μάγερ. Συγγενής του, πιθανόν γιος του, ήταν ο Γεώργιος Μεσθενεύς ο οποίος το 1827 υπέβαλε αίτηση στην κυβέρνηση προκειμένου να αναλάβει την έκδοση της «Γενικής Εφημερίδος τηςΕλλάδος» για λογαριασμό του δημοσίου. Την καταγωγή του Μεσθενέα από τη Θεσσαλονίκη τεκμηρίωσε στις έρευνές του ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος και τα άγνωστα στοιχεία της συγκινητικής βιογραφίας του τυπογράφου του Αγώνα παρουσίασε σε μια ομιλία του στο Μεσολόγγι το 1998. Το περιεχόμενό της εκδόθηκε το 2000 στο Αγρίνιο με τίτλο «Δημήτριος Μεσθενεύς, ο Θεσσαλονικιός τυπογράφος του 1821 και του Σολωμού», όπου μεταξύ άλλων γράφει: «Πάντως μπορούμε να φανταστούμε κι εμείς πόσο συγκινημένος θα ένιωθε, εκτός από τον ποιητή, και ο τυπογράφος Μεσθενεύς, που είχε αξιωθεί να αρχίσει τη ζωή του με τον «Θούριο» του Ρήγα και τώρα τερμάτιζε με τον «Υμνο» του Σολωμού. Και μόνο γι αυτό, εγώ τουλάχιστον, τον μακαρίζω περισσότερο από κάθε Νεοέλληνα…».

Ο Μεσθενεύς δεν ήταν ο μόνος που πρόσφερε τις εθνικές υπηρεσίες του στη νότια Ελλάδα. Κι άλλοι σεμνοί Θεσσαλονικείς συνέχισαν τον αγώνα χωρίς να διεκδικούν αντίτιμα για την προσφορά τους, όπως ο πρόκριτος της ελληνικής κοινότητας Γεώργιος Στεργίου που παρασημοφορήθηκε πολύ αργότερα, το 1844, με το χάλκινο αριστείο της πατρίδας.

Τα «Ελληνικά Χρονικά»

Ο Δημήτριος Μεσθενεύς σε συνεργασία με τον Ελβετό φιλέλληνα γιατρό Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ εξέδωσαν την εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά» στο Μεσολόγγι την Πρωτοχρονιά του 1824. Ο Μάγερ ήταν διευθυντής και εκδότης, ενώ ο Μεσθενεύς λόγω της εμπειρίας του στην τυπογραφία ήταν προϊστάμενος του τυπογραφείου που είχε δυο τρεις ακόμη τυπογράφους.

Η εφημερίδα που κυκλοφορούσε δυο φορές την εβδομάδα τυπωνόταν σε ένα πιεστήριο που έφερε στο Μεσολόγγι ο Άγγλος συνταγματάρχης Λέστερ Στάνχοπ, υπασπιστής του λόρδου Βύρωνα, δωρεά του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου. Τα «Ελληνικά Χρονικά» λειτουργούσαν και ως ανεπίσημο όργανο της Διοικήσεως Δυτικής Ελλάδος.

Στο ίδιο τυπογραφείο τυπωνόταν και η εφημερίδα«Telegrafo Greco» (Ελληνικός Τηλέγραφος) του διάσημου ποιητή και φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα που πέθανε το 1824 στο Μεσολόγγι.

Κοντά στον Δημήτριο Μεσθενέα που διηύθυνε το τυπογραφείο μαθήτευσαν οι Μεσολογγίτες Ιωάννης Πεπονή και Χρήστος Ντάγκλας, καθώς και ο Σάμιος Σπυρίδων Παιδάκος. Τις μεταφράσεις από τα γαλλικά και τα κείμενα του Μάγερ στα ελληνικά έκανε ο Δημήτριος Παυλίδης, δάσκαλος από τη Σιάτιστα. Στα «Ελληνικά Χρονικά» δημοσιεύονταν ειδήσεις του Αγώνα και πληροφορίες για τις προσπάθειες της πόλης του Μεσολογγίου να αντισταθεί κατά των Τούρκων και να επιβιώσει από τον λιμό λόγω της πολιορκίας, ενώ τα κείμενα διαπνέονταν από φιλελεύθερο πνεύμα, το πνεύμα του Διαφωτισμού.

Συνολικά κυκλοφόρησαν 226 φύλλα των «Ελληνικών Χρονικών», από τον Ιανουάριο του 1824 ως τον Φεβρουάριο του 1826. Το αρχείο των φύλλων της ιστορικής εφημερίδας βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Θα τελειώσω το σύντομο σημείωμα με τη επισήμανση του Χριστιανόπουλου: «Ο Μεσθενεύς ξεχάστηκε άδικα. Ούτε μνημείο του έστησαν, ούτε σε καμιά ιστορία της επαναστάσεως του 1821 αναφέρεται πουθενά. Κανείς δεν τον τίμησε ούτε το Μεσολόγγι, ούτε η Θεσσαλονίκη. Ούτε τότε που ήξεραν να τιμούν τους ήρωες, ούτε σήμερα που αδιαφορούν γι’ αυτούς…».

Πηγή: Θεσσαλονίκης Τοπιογραφία, του Χρίστου Ζαφείρη

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Πώς αντέδρασαν οι ευρωπαϊκές χώρες στο ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821; Η Ιερά Συμμαχία θεωρούσε ότι ήταν έργο του Σατανά ενώ οι ομόθρησκοι Ρώσοι έδιναν μόνο υποσχέσεις (βίντεο)