Ο θαυμασμός του Τούρκου περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή για τον Παρθενώνα και τις “Ρωμιές γυναίκες”. Τις αποκαλεί νεράιδες και ελαφίνες

Στο πέρασμα των αιώνων, Έλληνες με διάφορες ιδιότητες και ξένοι περιηγητές επισκέφθηκαν την πόλη των Αθηνών.

Θέλησαν να καταγράψουν τις εντυπώσεις, τις σκέψεις και τις κρίσεις τους για την ίδια την πόλη και τους ανθρώπους της, τον περιβάλλοντα χώρο και, φυσικά, το σημείο αναφοράς της: τα μνημεία της.

Ανάμεσα στους πολλούς ξένους περιηγητές που ταξίδεψαν στην Αθήνα ήταν και ο Τούρκος χρονικογράφος, Εβλιγιά Τσελεμπή (Evliya Çelebi).

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1611 και μπήκε στην αυλή του Σουλτάνου Μουράτ Δ΄ όταν ήταν ακόμη έφηβος. Επέδειξε σπάνιο χάρισμα στη μελέτη της ισλαμικής θρησκείας και την αφήγηση ιστοριών και, σταδιακά, έγινε βαθύς γνώστης της αραβικής και περσικής λογοτεχνίας.

Απέκτησε, έτσι, μεγάλη θρησκευτική και φιλολογική μόρφωση για την εποχή του. Ακολούθως, ανέλαβε διάφορα θρησκευτικά και πολιτικά αξιώματα, αλλά το πάθος του για τα ταξίδια και τις περιηγήσεις ήταν ακόρεστο.

Ο ίδιος αναφέρει πως είδε ένα όνειρο που τον κίνησε να ταξιδέψει για την υπόλοιπη ζωή του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που τότε εκτεινόταν από τα βάθη της Ανατολίας μέχρι την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική.

Κατάφερε να γυρίσει σχεδόν ολόκληρο τον γνωστό κόσμο και όσα κατέγραψε κυκλοφόρησαν πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του με τον γενικό τίτλο “Σεγιαχατνάμε” (“Οδοιπορικό”).

Ο Τσελεμπή θεωρείται ο μεγαλύτερος περιηγητής της Aνατολής και το έργο του είναι σημαντικό όχι μόνο για τους Οθωμανούς, αλλά και για όλους τους λαούς της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, το έργο του, ένα μείγμα ντοκουμέντου και φαντασίας, έχει λογοτεχνικές, ιστορικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές και ανθρωπολογικές προεκτάσεις.

“Ας μη πη πως είδε τον κόσμο”

Στην Ελλάδα ήρθε το 1667. Διέσχισε, αρχικά, τη Θράκη, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, πέρασε από τη Θήβα και τη Χαλκίδα και, ύστερα, έφτασε στην Αθήνα.

Αντικρίζοντας τα αρχαία μνημεία της, έμεινε έκθαμβος. Όταν είδε το ναό του Ολυμπίου Διός, τον περιέγραψε ως το αρχαίο παλάτι του βασιλιά Σολομώντα και της βασίλισσας του Σαβά.

Τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού την περιέγραψε ως “ένα μεγάλο παλάτι με κτίριο ερειπωμένο, που είναι ανώτερο από περιγραφή και οι γλώσσες βουβαίνονται“.

Όμως, ο Παρθενώνας ήταν που έμελλε να του κεντρίσει αμέσως την προσοχή. Τόσο ώστε δεν έδωσε καθόλου σημασία στα υπόλοιπα μνημεία του ιερού βράχου της Ακρόπολης.

Οι κίονες του Παρθενώνα και ο ναός της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, που τότε βρισκόταν στο εσωτερικό του και λειτουργούσε ως τζαμί, τον εντυπωσίασαν, όπως ο ίδιος μαρτυρά:

“Όλες αυτές οι κολώνες είναι φτιαγμένες από τον μαρμαροτεχνίτη τεχνικά, κατά τον αρχαίο τρόπο, με αυλακωτές πλευρές γύρω γύρω. Σαν κυπαρρίσια έχουν αραδιασθή συμμετρικά γύρω στον αυλόγυρο του τζαμιού, κατά γεωμετρική τάξι […]

Ο νους του ανθρώπου δεν φθάνει να το χωρέση. Είναι σαν κάστρο απόρθητο, που δεν είναι έργο ανθρώπινης δυνάμεως. Μόνον βλέποντας αυτά τα πέτρινα δημιουργήματα του νου του Αρίστου, λέει κανείς ότι είναι ανθρώπινα θαύματα και σωπαίνει […]

Όσα κι αν γράψη κανείς γι’ αυτά τα αριστουργήματα της τέχνης είναι λίγα και δεν φθάνουν. Ένας άνθρωπος φθάνοντας σ’ αυτήν την πόλι της Αθήνας δεν θα καταλάβη τι ήταν στον αρχαίο καιρό η Αττική και η πόλις της Αθήνας, αν δεν σχηματίση από κοντά σίγουρη γνώσι και πραγματική αντίληψι.

Και το ν’ ακούση κανείς δεν είναι σαν το να ιδή […] Έλυωσα να διαβαίνω τις επτά χώρες της Οικουμένης. Εγύρισα τον κόσμο, μα δεν είδα σε καμμιά χώρα τα αριστουργήματα που είναι σ’ αυτήν την πόλι της Αθήνας […]

Τα αριστουργήματα του ανθρώπινου γένους που είναι μέσα σε αυτό το τζαμί της Αθήνας και στον αυλόγυρό του, είναι πιο παράδοξα και περίεργα φιλοτεχνημένα από εκείνα άλλων χωρών. Όποιος περιηγητής του κόσμου δεν έχει έρθει και ιδή αυτήν την πόλιν, ας μη πη πως είδε τον κόσμο

Κοντολογίς, οι κατάλληλοι στίχοι για το λαμπρό αυτό τζαμί θα είναι:

Είδα στον κόσμο πολλά τζαμιά,

μα αντάξιο μ’ αυτό δεν είδα”.

Τα “γερά και όμορφα” σπίτια και το ντύσιμο των “απίστων” της Αθήνας

Ο Τσελεμπή κάνει λόγο για 7.000 σπίτια, μουσουλμανικά και μη, στην Αθήνα, αν και, στην πραγματικότητα, ο αριθμός τους δεν ξεπερνούσε τα 2.000.

“Είναι σκεπασμένα με κεραμίδια, καμωμένα σαν κάστρα, ογκώδη κτίρια, λιθόκτιστα από κάτω ως πάνω και στερεά […] Σε κάθε σπίτι υπάρχει στέρνα νερού […] Γενικά είναι σπουδαία σπίτια, γερά, όμορφα, στολισμένα, ευρύχωρα και, τα περισσότερα, με περιβόλι“, περιγράφει ο Τούρκος περιηγητής.

Δίνει, επίσης, μια εικόνα για το πως ντύνονταν οι κάτοικοι της Αθήνας, διαφόρων ηλικιών:

“Οι γέροι άπιστοι και οι σοφοί φορούν στο κεφάλι τους καπέλλα πλατώνεια (εφλατούνια), από μαύρο μεταξωτό βελούδο, και οι φορεσιές τους είναι μαύρες.

Τα νέα παιδιά των Ρωμιών φορούν φέσι κόκκινο, γιλέκι από χρωματιστή τσόχα, ζωνάρι χρωματιστό από μετάξι, μαύρες κάλτσες στα πόδια και μαύρα ή κόκκινα παπούτσια. Και οι γυναίκες φορούν όλες φουστάνια χρωματιστά, σερπούσι (πάνινο κάλυμμα του κεφαλιού) και γυρίζουν ανοιχτές (με ακάλυπτο πρόσωπο)

Σ’ αυτήν την πόλι, κανένας δεν είδε ποτέ μουσουλμάνες και χριστιανές να βγαίνουν στην αγορά ή σε άλλους δρόμους την ημέρα. Μετά την δύση όμως, χιλιάδες γυναίκες βγαίνουν με φανάρια και πηγαίνουν σε σπίτια και σε χαμάμια, όπου διασκεδάζουν ως το πρωί”.

“Κάθε μία φαίνεται σαν νεράιδα και σαν άγγελος”

Επιπλέον, ο Τσελεμπή αναφέρεται με μεγάλη παραστατικότητα και στην εξωτερική εμφάνιση των γυναικών:

“Υπάρχουν Ρωμιές κυράδες που ταίρια τους δεν βρίσκονται σε τούτον τον κόσμο. Υπάρχουν κορίτσια τους τόσο άσπρα, με φρύδια τοξωτά, στρογγυλόστομες, με δόντια μαργαριταρένια, με λακκάκι στο πηγούνι, κόρες ολόφωτες, αγνές και σεμνές, που καθεμία φαίνεται σαν νεράιδα και σαν άγγελος.

Υπάρχουν αξιαγάπητες Ρωμιές γυναίκες, σαν ελαφίνες, με μάτια ζαρκαδιού, γλυκόλογες, με ασημένιο κορμί, με λαμπερό μέτωπο, καλόκαρδες και καλλίφωνες, που όταν μιλήσουν εκφράζονται με ωραία έκφρασι και με ωραία γλώσσα“.

Οι πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από το βιβλίο: “ΑΘΗΝΑ: η πόλη – οι άνθρωποι. ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ και ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, 12ος-19ος ΑΙΩΝΑΣ“, Εκδόσεις Ποταμός.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: “ΑΘΗΝΑ: η πόλη – οι άνθρωποι. ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ και ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, 12ος-19ος ΑΙΩΝΑΣ“