Ο “Παπαδιαμάντης της ζωγραφικής”. Ο άγνωστος πρωτοπόρος καλλιτέχνης από την Σμύρνη που πέθανε πάμφτωχος. Πως εντοπίστηκε το έργο του

Ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης ήταν ένας πρωτοπόρος, αλλά άγνωστος στο ευρύ κοινό, έλληνας ζωγράφος του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.

Απέφευγε συστηματικά οποιαδήποτε επισημότητα και κάθε είδους τίτλο και θεσμική αναγνώριση. Έζησε λιτά γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε “Παπαδιαμάντης της ζωγραφικής”.

Ο Τριανταφυλλίδης αποτελεί μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική μορφή στην ιστορία της τέχνης και γενικότερα στη πνευματική ζωή της Ελλάδας του 20ου αιώνα.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1881 και ήταν γόνος ευκατάστατης οικογένειας. Από το 1900 έως το 1907, σπούδασε ζωγραφική στην Σχολή Καλών Τεχνών (μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) στην Αθήνα και ήταν μαθητής του Γεώργιου Ιακωβίδη.

Συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο στο εργαστήριο του Λούντβιχ φον Λοφτς. Το 1910 εγκατέλειψε το Μόναχο, για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Παρίσι στο εργαστήριο του Ντεζιρέ-Λουκά.

Αν και ο ζωγράφος παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα στο Παρίσι, ωστόσο ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα καλλιτεχνική πορεία του. Πριν ακόμα επιστρέψει στην Ελλάδα, αποφάσισε να εγκαταλείψει οριστικά τον ακαδημαϊσμό και να στραφεί προς τα σύγχρονα ρεύματα της εποχής του.

Το έργο του έχει σημαντικές επιρροές από τους μεταϊμπρεσιονιστές Ναμπί.

Η λιτή ζωή

Το 1912 κατατάχθηκε στον Ελληνικό Στρατό και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το 1913 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και άρχισε να ζωγραφίζει στο ίδιο εργαστήριο με τον Κωνσταντίνο Μαλέα και τον Βασίλη Μαγιάση.

Ο Τριανταφυλλίδης ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος και διατηρούσε ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους των γραμμάτων και του πνεύματος της εποχής του. Υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Ομάδας Τέχνης, μαζί με την οποία εξέθεσε αρκετές φορές (1919, 1930, 1931, 1933). Ήταν επίσης στενός φίλος του Νικόλαου Λύτρα και του Περικλή Βυζάντιου.

Η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 σήμανε το τέλος της οικονομικής άνεσης καθώς η οικογένεια του καλλιτέχνη καταστράφηκε οικονομικά. Ωστόσο ο ίδιος απέρριψε πρόταση του αδελφού του να εγκατασταθεί μόνιμα στο Παρίσι.

Μετά την απώλεια της πατρικής περιουσίας στην Σμύρνη, εγκαταστάθηκε σε μία σοφίτα στην οδό Αιόλου. Η σύζυγός του, αμέσως μετά το γάμο τους το 1928, έπαθε ολική παράλυση. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τα έξοδα νοσηλείας της συζύγου του, αναγκάσθηκε να πουλήσει το σπίτι του και να ζει, μαζί με την παράλυτη σύζυγό του, σε ένα δωμάτιο.

Σε μια πλημμύρα του Κηφισού, στα χρόνια του Μεσοπολέμου, καταστράφηκε το εργαστήριο του στα Πατήσια και μαζί με το εργαστήριο καταστράφηκαν και τα περισσότερα έργα του. Δέκα χρόνια μετά τον γάμο του, πέθανε η σύζυγός του και έμεινε μόνος.

Κατά την περίοδο της Κατοχής, κατόρθωσε να επιβιώσει παραδίδοντας μαθήματα ζωγραφικής και πουλώντας σε εξευτελιστικές τιμές όσα έργα τού είχαν απομείνει.

Ήταν άνθρωπος της λιτότητας και των μικρών χαρών, γι’ αυτό και χαρακτηρίστηκε «Παπαδιαμάντης της ζωγραφικής». Του άρεσε το ψάρεμα, η ζωή και η δουλειά στο εργαστήριό του, η ζεστή επαφή με τον συνάνθρωπο:

“Η μεγαλύτερή μου ευχαρίστηση είναι σαν ακούω να χτυπούν την πόρτα μου. Φυσικά δεν πιστεύω πως έρχεται κανείς για ν’ αγοράσει — τέτοιες αυταπάτες δεν με βασανίζουν — αλλά να δει και να του εξηγήσω το έργο μου.”

Το 1954 κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του. Πέθανε πάμφτωχος τον επόμενο χρόνο στην κλινική «Κυανούς Σταυρός» και η σορός του ενταφιάστηκε στο Μενίδι. Την επομένη του θανάτου του, μερικοί φίλοι του, μεταξύ των οποίων ο Περικλής Βυζάντιος, κατέγραψαν την μικρή κληρονομιά του καλλιτέχνη, που ήταν μόλις 37 πίνακες.

Πολλές δεκαετίες αργότερα, ο ιστορικός της τέχνης Α. Κωτίδης εντόπισε και μελέτησε περίπου 200 έργα του ζωγράφου διάσπαρτα σε διάφορες συλλογές.

Το έργο του Τριανταφυλλίδη κατατάσσεται στη «Γενιά του Τριάντα», ανάμεσα στον ιμπρεσιονισμό και τον εξπρεσιονισμό κατά την ώριμη περίοδο του καλλιτέχνη. Ο ίδιος πάντως αρνήθηκε να ενταχθεί σε κάποιο καλλιτεχνικό χώρο. “Ανήκουν σε σχολές όσοι δεν έχουν τη δύναμη να γίνουν οι ίδιοι δημιουργοί” είχε πει.

Από την πρώτη του έκθεση το 1916, ο Τριανταφυλλίδης αρνήθηκε να κάνει ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε μόνον σε ομαδικές, γεγονός που λειτούργησε ανασταλτικά για την αναγνώριση της αξίας του. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε και μια τεχνοκριτικός, ο ζωγράφος “αν και άτολμος στην προβολή της δουλειάς του αρνήθηκε τον ελληνοκεντρισμό της εποχής του ακολουθώντας τον δικό του μοναχικό δρόμο”.

Η αρχική φωτογραφία είναι αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη, του 1952. Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη