Ο “Οδυσσέας” του Τζόις. Το βιβλίο που έγινε εθνική γιορτή στις 16 Ιουνίου. Το δυσνόητο έπος που σόκαρε με την ειλικρίνεια του και απαγορεύτηκε ως χυδαίο

Στις 2 Φεβρουαρίου 1922, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το ογκώδες και πιο χαρακτηριστικό βιβλίο του ιρλανδού συγγραφέα Τζέιμς Τζόις, “Οδυσσέας”. Νωρίτερα, το βιβλίο είχε εκδοθεί αποσπασματικά σε αμερικανικό περιοδικό. 

Η κοινή γνώμη και μεγάλη μερίδα κριτικών το θεώρησαν αρκετά προκλητικό, καθώς περιγράφονταν με λεπτομέρεια σκηνές αυνανισμού, αλλά και σωματικής εκκένωσης, με αποτέλεσμα μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ΄30 να απαγορευτεί μερικώς ή ολοκληρωτικά η κυκλοφορία του.

Πλέον, το βιβλίο του Τζόις θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του μοντερνισμού στη λογοτεχνία, καθώς μέσα από τις σελίδες του επικρατεί το κριτικό πνεύμα και η απαγκίστρωση από τον θρησκευτικό δογματισμό των προηγούμενων ετών.

Παράλληλα, ο “Οδυσσέας”, αποτελεί ένα από πιο δυσνόητα και “απροσπέλαστα” αναγνώσματα, αγνοώντας κάθε χρονική γραμμικότητα και λογοτεχνική “νόρμα”.

Ένας σύγχρονος και απομυθοποιημένος Οδυσσέας

Η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται σε μία και μοναδική ημέρα. Την 16η Ιουνίου 1904.

Βασικοί χαρακτήρες, ο Λέοπολντ Μπλουμ, η Μόλι Μπλουμ και ο Στίβεν Δαίδαλος.

Ο συγγραφέας, βασισμένος στο ομηρικό έπος χώρισε το βιβλίο του σε τρία μέρη με 18 κεφάλαια, δανειζόμενος τον τίτλο τους από ονόματα και χαρακτήρες της Οδύσσειας.

Αυτή είναι και η μόνη ομοιότητα.

Μέσα σε μια μέρα ο Μπλουμ περιπλανιέται στους δρόμους του Δουβλίνου και γίνεται θεατής της καθημερινής αντικειμενικής πραγματικότητας των ανθρώπων και όσων τους απασχολούν. Η καταγραφή της ημέρας γίνεται με ενδελεχή τρόπο.

Ο προκλητικός χαρακτήρας

Ο Τζόις αποδομεί τον επικό ήρωα και σκιαγραφεί τον άτυπο ήρωα της καθημερινότητας με όλα του τα ελαττώματα και πάθη.

Ο Μπλουμ/Οδυσσσέας του βιβλίου χαρακτηρίζεται από απλές ταπεινές ανθρώπινες δραστηριότητες και περίεργα “γούστα”, μεταξύ άλλων η κοπροφιλία και ο σαδομαζοχισμός.

Αυτό που κάνει, ωστόσο το βιβλίο μοναδικό, είναι πως μέσα από την καταγραφή μιας απλής ημέρας, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει μια οικουμενική αντίληψη για κοινά προβλήματα και ανησυχίες, όπως είναι η αντιμετώπιση του θανάτου και διαδικασία του πένθους.

Παρά το γεγονός ότι η πλοκή πραγματοποιείται σε δημόσιους χώρους, ο “Οδυσσέας” αποτελεί ένα βιβλίο, στο οποίο κυριαρχούν η ιδιωτικότητα και η υποκειμενικότητα.

Ένα απαιτητικό βιβλίο

Και ίσως γι΄αυτό είναι και ένα τόσο δυσνόητο βιβλίο. Παρέχει στον κοινό αναγνώστη μία πλοκή, γεμάτη από φιλοσοφικές αναζητήσεις και ανησυχίες.

Ως προς τη γραφή, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη λογοτεχνική νόρμα και χρονική γραμμικότητα.

Ο χρόνος είναι άχρονος, χωρίς αλληλουχία στιγμών, ιδεών και καταστάσεων στην ίδια πρόταση, χωρίς την “ορθολογική” γραμμή “αρχή-μέση-τέλος/ παρελθόν – παρόν -μέλλον”.

Ως προς το νόημα, η αντικειμενική πραγματικότητα βιωμένη μέσα από το πρίσμα της υποκειμενικότητας, μετουσιώνεται σε κάτι νέο, διαφορετικό και βαθύτερο.

Σημασία έχει ο εσωτερικός στοχασμός της συνείδησης που λειτουργεί παράλληλα με τον “αόρατο” μηχανισμό του ασυνειδήτου.

Καταπιάνεται με οικουμενικά θέματα, τα οποία φανερώνονται από τις εσωτερικές αναζητήσεις. Απαραίτητη προϋπόθεση, η κριτική σκέψη του αναγνώστη.

Το σύμβολο του λογοτεχνικού μοντερνισμού

Ο Προυστ, ο Μπέκετ, ο Φώκνερ, η Γουλφ, στιγμάτισαν ο καθένας τη λογοτεχνία του 19ου και 20ου αιώνα, είτε με τον τρόπο γραφής είτε με τα μηνύματα που περνούσαν μέσα από τα δημιουργήματά τους.

Ο Τζόις αποτέλεσε τον κατεξοχήν νεωτερικό συγγραφέα, εκπρόσωπο του μοντερνισμού.

Ο μοντερνισμός χαρακτηρίστηκε από τη ρήξη με το παρελθόν και την απομάκρυνση από την παράδοση και την αντικειμενική πραγματικότητα.

Το άμεσο, το αυθόρμητο και το ειλικρινές πρωτοστατούν.

Τα πάντα “φιλτράρονται” υποκειμενικά και όχι εμπειρικά.

Όπως επίσης και ένας πολιτικοποιημένος λόγος, που κρίνει  “αστοχίες” του παρελθόντος.

Βασικοί άξονες του μοντερνισμού θεωρήθηκαν ο εσωτερικός μονόλογος και η διαίσθηση για την κατανόηση της πραγματικότητας.

Η σεξουαλική επιθυμία και ο κατακερματισμός της προσωπικότητας του χαρακτήρα επίσης είναι βασικά.

Mε την ειλικρίνεια και τη χυδαιότητα, ο Τζόις σόκαρε το κοινό, το οποίο ήταν απροετοίμαστο να αντιδράσει σε κάτι καινούριο και διαιρετικό από ότι ήξεραν μέχρι τότε.

Η θεία του, μάλιστα δεν ήθελε να έχει στο σπίτι της αντίγραφο του “Οδυσσέα”.

Ο Τζόις απάντησε λιτά και αφοπλιστικά:

“Αν ο ‘Οδυσσέας’ δεν είναι κατάλληλος να διαβαστεί, τότε η ζωή δεν είναι κατάλληλη να βιωθεί”.

Η συμβολική ημέρα της 16ης Ιουνίου

Ο Τζόις δεν βρήκε τυχαία μια μέρα για να περιγράψει τη ζωή του Μπλουμ.

Την επέλεξε.

Η 16η Ιουνίου ήταν η ημερομηνία που βγήκε για πρώτη φορά ραντεβού στην πόλη του Δουβλίνου με τη Νόρα Μπάνακλ, τη γυναίκα που αγάπησε παράφορα.

Παρά τις πολλές ερωτικές του περιπέτειες, οι δυο τους παρέμειναν μαζί και απέκτησαν δύο παιδιά.

Πλέον, η 16η Ιουνίου θεωρείται ημέρα μνήμης της ζωής του Τζόις και είναι γνωστή ως “Bloomday”.

Το όνομα βέβαια, προέρχεται από τον Λίοπολντ Μπλουμ.

Στο Δουβλίνο, κάθε 16 Ιουνίου, κόσμος βγαίνει στους δρόμους, μεταμφιεσμένος από τους χαρακτήρες του “Οδυσσέα”, ενώ το φαινόμενο έχει εξαπλωθεί και σε άλλες πόλεις του κόσμου.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons 

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Το δικό σου χέρι γλίστρησε μέσα απ’ το παντελόνι μου». Τα προκλητικά ερωτικά γράμματα του συγγραφέα Τζέιμς Τζόις στη σύντροφό του, Νόρα. Γιατί η κυβέρνηση της Ιρλανδίας αρνήθηκε να γίνει η ταφή του