Ο “εύθραυστος ποιητής της πρώτης γραμμής”. Γιατί ο Ελύτης κατηγόρησε τον στρατό για την “σχεδόν δολοφονία του”

Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, η ομοψυχία των Ελλήνων ήταν μεγάλη και η συμμετοχή τους μαζική. Ηθοποιοί, ζωγράφοι, ποιητές και διανοούμενοι, ακόμη και εκείνοι που δεν βρίσκονταν σε ηλικία στράτευσης, ζήτησαν να πολεμήσουν, για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.

Ανάμεσα στους ελάχιστα γνωστούς διανοούμενους που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αλβανικού μετώπου ήταν ο ποιητής και φίλος του Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργος Σαραντάρης. Θα μπορούσε να μην υπηρετήσει, καθώς από μικρός ζούσε στο εξωτερικό.

Ωστόσο, επέλεξε να αφήσει τις ανέσεις της μεσοαστικής ζωής του και να γυρίσει στην Ελλάδα. “Ο Σαραντάρης και η οικογένειά του ζούσαν στην Ιταλία. Όλοι οι αδερφοί του, όμως, ήρθαν και υπηρέτησαν στον ελληνικό στρατό, προκειμένου να κρατήσουν την ελληνική τους υπηκοότητα.

Έτσι και ο Σαραντάρης επέστρεψε στην Ελλάδα, για να υπηρετήσει τη θητεία του και παρέμεινε στην Ελλάδα. Το Σεπτέμβριο του 1940, επιστρατεύτηκε με το 7ο Σύνταγμα Χαλκίδας και μετέβη στη πρώτη γραμμή“, είπε στη “ΜτΧ” ο ιστορικός ερευνητής, Γιώργος Κρικέλας.

Η “πιο άδικη απώλεια” του Ελληνοϊταλικού Πολέμου

Ο Γιώργος Σαραντάρης γεννήθηκε στις 20 Απριλίου 1908 στην Κωνσταντινούπολη, από γονείς με καταγωγή από το Λεωνίδιο Αρκαδίας. Φοίτησε σε ιταλικά σχολεία, σπούδασε νομικά στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια και της Μετσεράτα και πήρε διδακτορικό δίπλωμα.

Παρ’ όλ’ αυτά, δεν ακολούθησε καριέρα στη νομική, γιατί τον “κέρδισε” η ποίηση και η φιλοσοφία. Στην Ιταλία έγραψε τους πρώτους στίχους του και στα ελληνικά γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1933, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού “Νέα Ζωή” με το διήγημα “Μάρθας βίος“.

Η υγεία του Γιώργου Σαραντάρη ήταν “εύθραυστη”. Ήταν επίσης αδύνατος και δεν διέθετε καλή φυσική κατάσταση, για να αντέξει τις κακουχίες του πολέμου. Συγχρόνως, είχε να αντιμετωπίσει και την κακή συμπεριφορά ορισμένων συναδέλφων του, όπως αναφέρει η ιστορικός Μαρίνα Πετράκη:

“Θα μπορούσε, επειδή ήταν ιταλομαθής, να επιστρατευθεί κάπου στα μετόπισθεν, να χρησιμοποιηθεί είτε ως διερμηνέας είτε σε κάποια άλλη υπηρεσία. Ωστόσο, του έδωσαν όπλο, το οποίο, σύμφωνα με τον Ελύτη, δεν μπορούσε καν να μεταφέρει.

Οι συνάδελφοί του του συμπεριφέρθηκαν πάρα πολύ άσχημα, επειδή ακριβώς δεν είχε το πρότυπο του γενναίου στρατιώτη. Ήταν καχεκτικός, με μία υποτονικότητα στις εκφράσεις του και στην όλη του συμπεριφορά και είχε μυωπία. Θεωρώ ότι έτυχε πολύ κακής συμπεριφοράς από ένα μέρος συστρατιωτών του. Του σπάσανε τα γυαλιά, του πήραν τα ρούχα, τον καταλήστεψαν“.

Ο Γιώργος Σαραντάρης αρρώστησε βαριά. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα και πέθανε από τύφο, στις 25 Φεβρουαρίου 1941, σε ηλικία 32 ετών.

Ο Οδυσσέας Ελύτης, που κόντεψε να πεθάνει στο μέτωπο της Αλβανίας, άσκησε δριμεία κριτική στον ελληνικό στρατό για την απόφασή του να στείλει τον Σαραντάρη στην πρώτη γραμμή. Μάλιστα χαρακτήρισε το θάνατό του “σχεδόν δολοφονία“:

“Ήταν η πιο άδικη απώλεια […] Θέλω απροκάλυπτα να καταγγείλω το επιστρατευτικό σύστημα που επικρατούσε την εποχή εκείνη και που, δεν ξέρω πως, κατάφερε να κρατήσει στα γραφεία και τις επιμελητείες όλα τα χοντρόπετσα θηρία των αθηναϊκών ζαχαροπλαστείων και να ξαποστείλει στην πρώτη γραμμή το πιο αγνό και ανυπεράσπιστο πλάσμα. Έναν εύθραυστο διανοούμενο που μόλις στεκόταν στα πόδια του, που όμως είχε προφτάσει να κάνει τις πιο πρωτότυπες και γεμάτες από αγάπη σκέψεις για την Ελλάδα και το μέλλον της.

Ήταν σχεδόν μια δολοφονία. Διπλωματούχος ιταλικού πανεπιστημίου – ο μόνος ίσως σε ολόκληρο το στράτευμα-, θα μπορούσε να ΄ναι περιζήτητος σε οποιαδήποτε από τις Υπηρεσίες που είχαν αναλάβει την αντικατασκοπεία, ή την ανάκριση των αιχμαλώτων. Αλλά όχι. Έπρεπε να φορτωθεί το γυλιό και τον οπλισμό των τριάντα οκάδων, για να χαθεί παραπατώντας μες στα χιονισμένα φαράγγια ένας ακόμη ποιητής, ένας ακόμη αθώος στο δρόμο του μαρτυρίου“.

Όπως αναφέρουν πολλοί μελετητές, ο πρόωρος θάνατος του Σαραντάρη στέρησε από τη νεοελληνική λογοτεχνία έναν ποιητή, κριτικό και στοχαστή πρώτου μεγέθους. Στα λίγα χρόνια που έζησε, πρόλαβε να ανακαλύψει το ταλέντο του Οδυσσέα Ελύτη, τον οποίο επηρέασε βαθύτατα.

Δείτε παρακάτω ένα αφιέρωμα του Αρχείου της ΕΡΤ για τον “ποιητή της πρώτης γραμμής” (ολόκληρο το ντοκιμαντέρ εδώ):

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της “Μηχανής του Χρόνου” σχετικά με τη συμμετοχή των διανοουμένων στο Έπος του 1940, που προβλήθηκε στο Cosmote History και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην υπηρεσία on demand. Δείτε εδώ το τρέιλερ του επεισοδίου.